Парламентте «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының кодексі мен «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне денсаулық сақтау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының заң жобалары қаралуда. Жұмыс тобында депутат Бекболат Тілеухан мен Иван Клименконың осы заңдағы екпе мәселесіне байланысты ой-пікірлері айтылған видео жазба әлеуметтік желілерді шарлап үлгерді. «Мен вакцинаға қарсы емеспін. Бірақ оны міндеттеуге қарсымын. Мен де баламның ауру болғанын, ауру таратқыш болғанын қаламаймын. Сондықтан вакцина еккіземін. Бірақ «быт-шыт» вакцинаны еккізіп, көз алдымда мүгедек қылатын жағдайға жол бергізбеймін» деген Бекболат Тілеуханның заң жобасының қай тұсына қарсы екенін білуге тырыстық.
«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының кодексіндегі 89-баптың 1-тармағында «Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты болатын жеке тұлғалар инфекциялық және паразиттік ауруларға қарсы профилактикалық егу алуға міндетті» деп көрсетілген. Ал Б.Тілеухан болса оны «міндетті» емес «құқылы» деп ауыстыру керектігін айтады. Өйткені ол Конституцияның 29-бабының 1-тармағында «Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығын сақтауға құқығы бар» деп көрсетілгенін алға тартады. 89-баптың 2-тармағында «профилактикалық егуді жүргізу алдында медицина қызметкері егілетін адамды қарап, тексеру жүргізеді. Медицина қызметкері оған және оның заңды өкіліне профилактикалық егу, одан бас тартудың салдары, иммундаудан кейін болуы мүмкін қолайсыз көріністері туралы толық, объективті ақпарат береді» делінген. Ал мәжілісмен оған «жауаптылықты» қосып жатқанын жеткізді. Яғни «профилактикалық егулер әсерінің салдары үшін медицина қызметкері, медициналық мекеменің басшысы, уәкілетті органның басшысы және уәкілетті орган бөлімшесінің басшысы, сондай-ақ вакциналар сатып алынған фармацевтикалық компанияның тізбесін ел Үкіметі берген аурулардан вакциналарды тасымалдауға тартылған компаниялардың басшылары Қазақстан Заңында белгіленген жауаптылықта болады» дегенді қосу ұсынылған.
Біздің байқауымызша, бұл даулы мәселенің барлығы екпе алғаннан кейін мүгедек болып қалған балалардың бүгінгі қиын жағдайынан туындаған сыңайлы. Мәселен, екпеден кейін зардап шеккендердің бірі – Жайна Бекмұхамбетқызы. Ол үш жылдан бері баласының қояншық ауруымен алысып келе жатқанын айтады. «Менің қызым БЦЖ-дан кейін денесі тырысып, оған эпилепсия деп диагноз қойды. Дәріден көз ашпай емдетіп жүргенімізге 3 жыл болды. Мемлекеттік емханаға есепте тұрсақ та, кезек өте көп. Кезекте менің қызымнан да денсаулығы нашар балалар тұр. Ауруын асқындырып алудан қорқып, баламды 5 айынан бастап жеке клиникаға, ақылы түрде емдетіп жүрмін. Жалғыз басты ана болсам да, қызымның денсаулығы үшін бар тапқанымды емге жұмсаудамын», дейді ол.
Медицина ғылымдарының докторы, академик, Трансплантация бойынша республикалық үйлестіру орталығының директоры Жақсылық Досқалиев мұндай жағдайда әр істі жеке-жеке қарастыру керек екенін алға тартады. Оның айтуынша, екпе тек оң көрсеткіштер болғанда ғана салынуы тиіс. «Мысалы, дене температурасы көтеріліп тұрған адамға вакцинация жасауға болмайды», дейді академик.
Ал «Астана» медицина университеті Балалар инфекциясы кафедрасының меңгерушісі Динагүл Баяшева да осы пікірді құптайтынын жеткізді. «Мұндай жағдайда іс прокуратураға кетеді. Міндетті түрде тексеріс болады», дейді ол.
Жұқпалы аурулар өршіп барады
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы екпеден бас тартудың нәтижесінде жұқпалы аурулар әлемде өршіп бара жатқанын жариялап, дабыл қағуда. Яғни бұл биыл денсаулыққа төнетін қауіптің ондығына кірген. Тәуелсіз халықаралық қайырымдылық қоры (Wellcome Trust) 142 елдегі 140 мың адамға вакцинацияға қатысты зерттеу жүргізген. Нәтижесінде, қатысушылардың 79%-ы екпені қауіпсіз деп санайтыны анықталған. Әсіресе Оңтүстік Азия елдері екпеге оң көзқараспен қараса, Шығыс Еуропа халқының тең жартысы сенімсіздік білдірген. Ал Орталық Азиядағы халықтың екпеге сенімділігі 75% болған.
BBC-дің хабарлауынша, әлемдегі қызылша дерті өршіп тұрған 10 елдің ішінде Қазақстан да бар. 2018 жылдың сәуірі мен 2019 жылдың наурызы аралығындағы статистикаға қарасақ, Мадагаскарда 84 804 адам, Украинада 78 659 адам, Үндістанда 53170 адам, Пәкістанда 22 693 адам, Филиппинде 16 898 адам, Нигерияда 12 745 адам, Йеменде 13 639 адам, Бразилияда 10 316 адам осы дертке шалдыққан. Ал қызылша жұқтырғандардың саны Таиландта 6916 адамға, Қазақстанда 5908 адамға жеткен.
1960 жылы екпе пайда болғанға дейін жыл сайын 2,6 миллион адам қызылшадан көз жұмған көрінеді. ДДҰ-ның мәліметі бойынша, 2000-2017 жылдар аралығында әлемде қызылша ауруынан болатын өлім-жітім 80%-ға дейін төмендеген. Нақтырақ айтқанда осы уақыт аралығында екпенің көмегімен 21 миллионнан аса адам ажалдан аман қалған. Демек екпе жыл сайын екі-үш миллион адамның өмірін сақтап отыр.
«Қазіргі күні екпеден бас тартып жатқан ата-аналар көп болғандықтан, жұқпалы аурулар өрши түсуде. Бұл жағдай тек біздің елде ғана емес. Сондықтан әлемде жұқпалы аурумен ауырған адамдардың саны көбейгендіктен әр ел өздерінің заңдарына біраз өзгерістер енгізіп жатыр. Мысалы, Германияда екпе қойдыртпаған ата-аналар 2500 евро айыппұл төлейді. Ал Ұлыбритания, Бельгия, Эстония елдерінде екпе алмаған балаларды балабақшаға, мектепке алмайды. Израиль, Қытай, Түркия және Франция сияқты елдерде балаларға міндетті түрде екпе жасалады. Екпе жасамағандықтан, адамның иммундық қабаты жұқарғандықтан ауру шұғыл өсіп, тарайды. Дамыған елдер бұған қарсы шығып, заңдарына өзгерістер енгізуде. Біздің елге келетін болсақ, 2018 жылдың қарашасынан бастап 12 мыңнан астам қызылшамен ауырған адам тіркелген. Оның ішінде шетінеп кеткен балалар да бар. Осындай жағдайда тек қарап отырмай, оған қарсы шара қолдану керек. Екпенің керек екені, қауіпсіздігі де дәлелденген. Қазақстанға қандай екпелердің кіргізілетінін, оның дұрыс, дұрыс еместігін тексеретін комиссия бар. Сол комиссияға кез келген адам кіріп, бақылай алады. Сондықтан жұртты дүрліктірмей, қорқытпай, осы комиссияға кіріп, бәріне көзін жеткізгені дұрыс болар еді. Эмоциямен шешетін болсақ ауру өрши түседі. Алысқа бармай-ақ Украинаны мысалға келтірейік. 20 балада күл ауруы анықталды. Бұл тез өршіп, тез тарайтын ауру. Біз екпені тек жазылмайтын ауруларға ғана жазып жатырмыз», дейді «Астана» медицина университеті Балалар инфекциясы кафедрасының меңгерушісі Динагүл Баяшева.
Сапа қандай?
Мемлекет халықты вакцинациялауға жыл сайын 26 миллиард теңге жұмсайды. Оған 21 жұқпалы ауруға, оның ішінде туберкулезге, қызылшаға, қызамыққа, В гепатитіне және басқаларға қарсы профилактикалық егулер жүргізіледі. Қазақстандықтар алдын ала егудің Ұлттық күнтізбесінде белгіленген мерзімге сәйкес жасы бойынша жұқпалы ауруларға қарсы жоспарлы егулер жүргізеді. Балаларды кепілдендірілген сапалы вакциналармен қамтамасыз ету үшін Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымымен сертификатталған вакциналар сатып алынады. Атап айтқанда, дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың мемлекеттік тізілімінде Еуропа (Бельгия, Франция, Нидерланд), Жапония, АҚШ, Ресей, Қытай, Үндістан, Корея, Израиль сияқты ірі өндірушілерден келетін 58 вакцинаның атаулары тіркелген. Соның ішінде, 1 вакцина отандық өндірістікі. Вакциналарды қауіпсіздік және сапа талаптарына сәйкестікке тексеруді Денсаулық сақтау министрлігіне қарасты Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды сараптау ұлттық орталығы жүргізеді.
«Вакцинаның сапасы Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды сараптау ұлттық орталығы және оның аккредиттелген сынақ зертханаларында, мемлекеттік және халықаралық стандарттарға сәйкес жұмыс істейтін бастапқы, аналитикалық және мамандандырылған сараптама сияқты үш кезеңнен тұратын сараптама барысында тексеріледі. Біздің Алматы қаласындағы зертханалары бар сынақ орталығы – Орталық Азиядағы препараттардың иммунобиологиялық сараптамасын жүзеге асыратын бірінші зертхана. Биотехнологияның, иммунологияның және басқа да ғылым пәндерінің қарқынды дамуына байланысты, біздің зертханаларымыз тұрақты негізде жаңғырып, ал сарапшылар құзыреттілік ауқымын кеңейтіп, біліктілік деңгейін арттырып отырады», дейді «Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды сараптау ұлттық орталығы» ШЖҚ РМК бас директоры Арнұр Нұртаев.
Міне, екпені қолдаушылар да, қарсы тарап та өз уәждерін осылай жеткізді. Ал оның қазылығын құзырлы органдар қарастыруы қажет. Өйткені депутаттар тарапынан күмән айтылды. Тіпті Б.Тілеухан келесіде нақты айғақтармен келетінін де жеткізді. «Жел тұрмаса шөптің басы қозғалмайды» дегендей, бұл жерде негізгі қарсылық немесе келіспеушілік бұған дейін елімізге жеткізілген екпелердің сапасына қатысты өрбіп отырғаны байқалады. Яғни, халық бюджеттен бөлінетін қомақты қаржыға лайықты сапалы әрі қауіпсіз медициналық қызмет алып, барлық жағынан алдын ала қорғалуы қажет.