Ауылды жаңғыртуға 900 млрд теңге бөлінеді

Оған Ұлттық экономика вице-министрі Ермек Ал­пысов, Қазақстандағы Еуро­­­палық одақ өкілдігі Ынты­мақтастық бөлімінің басшысы Йоханнес Мэдсен, Мәжіліс депутаттары Меруерт Қазбекова және Айзада Құр­манова, ха­лық­аралық сарапшы Алекс Михайлов (Болгария), Ақпа­рат және қоғамдық даму ми­нистрлігінің Азаматтық қоғам істері комитетінің төра­ғасы Әлия Ғалымова қатысты.

– Аймақтардың дамуы ең алдымен тұрғындардың әлеуетін арттыру мен олардың тұрмысын жақсартуға бағыт­талуы тиіс. Азаматтық қоғам­ды өзін-өзі басқаруға тарту – ашықтық принципін қа­лып­тастыруға негіз болады. Сондықтан жүзеге асқан бұл жобалар аса маңызды және аймақтардың дамуына, жергілікті өзін-өзі басқаруға айтарлықтай үлес қосады. Біздің тарапымыздан да бұл бағытта бірқатар жұмыс жүр­гізілуде. Әлемдік тәжірибе аң­ғартып отырғандай, мем­лекеттік ұзақмерзімді жоспарлау, әлеуметтік-экономикалық дең­гейді жоғарылату – даму­дың сапалы болжамымен қа­тар жүруі қажет, – деді Е.Ал­пысов.

Оның айтуынша, өткен жылы қазанда Мемлекет бас­­шысы Қасым-Жомарт То­қаев 2030 жылға дейінгі ел­дің аумақтық-кеңістіктік да­муының жаңа болжамдық үл­гісін бекітті. Ол өз кезегінде мем­­лекеттің басқарылатын урбандалу картасына айналады.

2025 жылға дейінгі аймақ­тарды дамытудың жаңа мем­лекеттік бағдарламасы қабыл­данды. Осы күні урбан­далу процесі дүниежүзілік дамудың негізгі трендіне айнал­ған­дықтан, бұл бағдарлама өзін­дік өсім нүктелерін дамыту арқылы сапалы урбандауға бағытталған. Е.Алпысов ел аумағында мұндай 38 ур­бан­далған аймақтың назарға алынғанын жеткізді. Со­ның ішінде 4 ірі агломера­ция, 14 ірі қала және 14 урбан­дал­­ған аймақ (шағын қала­лар, моноқалалар, ел шекарасы аумағында орналасқан қалалар), тірек ауылдар бар.

Мемлекеттік бағдарлама­ны қаржыландыру қалалық инфрақұрылымды, ірі қалалар маңын, моно және шағын қалаларды, шекара бойындағы елді мекендерді дамытуға ба­ғыт­талады. Ур­бан­далу деңгейі қазіргі 58,2%-дан 2025 жылға дейін 62%-ға артуы тиіс.

Бұл ретте ауылдық аумақ­тарды дамыту барысы да назар­дан тыс қалмайды. Тұң­ғыш рет бағдарламаға «Ауыл – ел бесігі» арнайы жобасы енгізілді. Ал ауылдық инфра­құрылымды модернизациялау жұмыстары өткен жылы басталды. Жоба шеңберінде даму әлеуеті бар деп баға­ланған 3500 тірек, серіктес және шекара аумағындағы ауыл­дар айқын­далды. Онда шамамен 7 млн адам (елдегі жалпы ауыл тұрғындарының 90%-ы) тұрады.

Е.Алпысовтың айтуынша, өткен жылы ірі 53 ауылда 520 жоба жүзеге асыпты. Атал­ған ауылдарда 73 мектеп, балабақша, 14 емхана, 47 мә­дениет үйі мен спорттық нысан жөндеуден өтті. Сондай-ақ 500 шақырымнан астам жол, 35 шақырым су және өзге де инженерлік желілер жөнделіп, құрылысы қолға алынды. Бұл бағыттағы жұмыстар әлі де жал­ғасын табады.

Осылайша 2027 жылға дейін әлеуеті бар деп ірікте­лініп алынған 3500 ауылды жаң­ғырту жұмыстарына 900 млрд теңге бөлу жоспарлану­да. Бұдан бөлек, тірек ауыл­дардағы әлеуметтік, ин­же­нер­лік және тұрғын үй ин­фрақұрылымын дамы­ту­ға «Нұрлы жол», «Нұр­лы жер» сынды өзге мемлекет­тік бағ­дар­л­амаларда қарастырыл­ған қаржыны бағыттау көзде­лу­де.

«Агроөнеркәсіптік кешен­дер­ді дамыту», «Бизнестің жол картасы», «Еңбек» бағдар­ламалары, түрлі аймақтық бағ­­дарламалар арқылы кәсіп­кер­лікті қолдау мен ауыл тұр­ғындарын тиімді жұ­мыс­пен қамту мәселелері жал­­ғасын табады. Осы күні аумақты дамытудың жаңа фор­маттағы бағдарламасын әзір­леу жұмысы белсенді жү­руде. Жаңа форматта ин­ди­каторлар көлемі азайып, аймақтың қауіп-қатерлер кар­­тасы, өзіндік ерекшелігі ес­керіледі. Нақ сол аймақ тұр­ғындарының түйткілді мәсе­лелерін анықтап, түйінін тар­қатуға күш салынады.

Аймақтық дамытудың не­гізгі элементтерінің бірі – жер­гілікті өзін-өзі басқару ісін да­мыту. 2020 жылдан бастап 2356 аудандық маңызы бар қала­ларда, ауылдарда, кенттер мен ауылдық округтерде жергілікті өзін-өзі басқарудың дербес бюджеті енгізілді. Қа­нат­қақты жоба 2018 жылы бас­талып, 1055 ауылдық округ­­­ті қамтыды.

Қазіргі таңда Қазақстанның бюджеттік жүйесі толықтай 4 деңгейлі. Жергілікті өзін-өзі басқарудың дербес бюджетін қалыптастырудың негізгі мақ­саты – жергілікті өзін-өзі басқару органдарының дер­­бестік деңгейін жоғары­лату, жиындар, кездесулер, бас­қосулар арқылы әр тұр­ғын­­ның пікірін ескере отырып, жергілікті мәселелерді шешу. Бұл процеске аудандық маңызы бар қалалардың, ауыл­дар мен кенттердің тұрғын­дары жұмылдырылмақ.

–  Өткен жыл қорытындысы бойынша, қанатқақты жоба аясын­да қамтыған 1055 ауыл­дық округтің жалпы кірісі 163 млрд теңгеге жетті. Соның 20%-ы (33 млрд теңге) – дербес кіріс саналады. 2018 жылмен салыстырғанда көрсеткіш 14%-ға артты. Осылайша ауыл тұрғындары бюджет қара­жатын, жиналған қаржыны қай­да бағыттау керектігін (ба­лалар ойын алаңын орнату не болмаса жол жөндеу, тағы бас­қа) өздері шешетін болады, – деп түйіндеді Е.Алпысов.

Аталған қос жоба ауылдық елді мекендерде жергілікті өзін-өзі басқарудың жаңа ме­ханизмдерін енгізуге және шешім қабылдау процесіне тұрғындарды қатыстыруға бағытталды. Осылайша жобаларды қорытындылау кон­ференциясында негізгі нәти­желер айтылып, ин­клю­зив­ті даму жоспарларын жүзеге асыру және ауыл кәсіп­кер­лерін қаржылай қолдау бары­сындағы мәселелер тал­қы­ланды.

– Біз осы жобалар арқылы Қазақ­стандағы азаматтық қоғам мүмкіндіктерін артты­ру­ға қосқан үлесімізді мақ­тан тұтамыз. Бұл жобалар жер­гілікті билік пен жергілікті қоғам­дастыққа өзара даму ба­сымдықтары мен өмір сапасын жақсарту бойынша ортақ түсінікке келуге ұйыт­қы болды. 2015 жылы «100 нақты қадам» Ұлт жоспары Қазақ­станда жергілікті өзін-өзі бас­қару­дың қарқынды дамуына жол ашты. Өткен жылдың желтоқсан айында Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің екінші отырысында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев билік азаматтық қо­ғаммен сындарлы сұхбат құ­руға мүдделі екенін айтты. Қоғам­ның қатысу процесін дұрыс жүргізген жағдайда бар­лық тараптарға нақты пайда әкелетіні сөзсіз, – деді Й.Мэдсен.

Осылайша «АРГО» Аза­мат­тық қоғамды дамыту қа­уым­дастығы», «Маңғыстау об­лыстық Азаматтық альянсы» ЗТБ, «Жергілікті өзін-өзі басқаруды реформалау қоры», «Жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту орталығы» ҚҚ және «ЭКОЦЕНТР» Қарағанды облыстық экологиялық орта­лығы тарапынан жүзеге асы­рыл­ған қос жобаның жалпы бюджеті – 928 412 еуроны құраса, оның 832 570 еуросын Еуро­палық одақ өз мойнына алып қаржыландырды.

Нәтижесінде 23 қанат­қақты жобаға қатысты ауыл­дардың инклюзивті жоспарлары жасақталып жүзеге асырылды. Жергілікті маңызды мәселелерді шешу бойынша 90 қоғамдық талқылау өткізіліп, 23 ауыл кәсіпкеріне жалпы сомасы 32 млн теңге көлемінде қаржылай қолдау көрсетілді. Қаржылай қол­дау алған кәсіпкерлер ауыл тұрғындарына қызмет көрсе­тіп, жаңа жұмыс орындарын ашып, жергілікті бюджетті толықтырып, өз бизнестерін сәтті жалғастыруда.