Ықылас атындағы халық музыкалық аспаптар музейіндегі құнды жәдігерлердің қатарын Абайдың домбырасы толықтырып тұр. Осы орайда қордағы ерекше жәдігер туралы сұрағымызға музейдің ғылыми қызметкері Абзал Сүлейменов жауап берді.
Әңгімесін «Абай қазақ музыкасынан ерекше орын алады. Абай әндерінің мелодикасы, ырғағы, формасы өзіне дейінгі келген қазақ әндеріне ұқсамады. Абай әндерінің әрқайсысының өзіне меншікті өлеңі болды. Бұл жәй – музыка мен сөздің кәсіпқойлық дәрежеде қосылуы болды. Осының өзі айта қалғандай жаңалық. Абай музыка шығаруға сөз арқылы келді» деп академик Ахмет Жұбановтың сөзімен өрбіткен музей қызметкері Абай домбырасының тарихын әріден бастады. Бұл домбыраны кезінде Абайдың өзі және ақынның ұлы Ақылбайдың қолданғаны белгілі. Кейіннен Ақылбайдың ұлы Исраилға мұра болып қалған домбыра талай облыстық, республикалық деңгейдегі байқауларда иесіне серік болған. Ал Исраил 1959 жылы дүние салғаннан кейін қыздары жәдігерді Семейдегі Абай Құнанбайұлының әдеби-мемориалдық музейіне тапсырғаны жайындағы деректер домбыраның тарихын тереңдете түсетіні анық. Домбыра Ықылас атындағы халық музыкалық аспаптар музейінің қорына 1981 жылы алынған. Аспаптың ерекшелігі үш ішекті болып келуінде. Қарағайдан жасалған 12 пернелі аспаптың ұзындығы 88 см. Ал мойын ұзындығы 50 сантиметр болатын үш құлақты қоңыр домбыраның шанағында 10 дыбыс саңлауы бар.
«Үш ішекті домбыралар Шығыс Қазақстан өңірінде кеңінен таралған. Мұндай аспапта ойнау шеберлерінің бірі Абай атамыз болған. Бірақ бұл аспапты жасаған ұстаның есімі және қай жылдары жасалғандығы жайлы ешбір дерек жоқ. Ұлы ақынның өзі шығарған «Май түні», «Майда қоңыр», «Торы жорға», «Абайдың желдірмесі» күйлері осы үш ішекті домбыраға арналған»,- дейді А.Сүлейменов.
Ықылас атындағы халық музыкалық аспаптар музейі қазіргі таңда музейдің туризмдегі маңызын арттыра отырып, қорда сақталған әлем халықтарының музыкалық аспаптарын толықтыру мақсатында Қазақстандағы өзге елдердің елшіліктерімен де тығыз байланыстар орнатып келеді. Бұған музей қорының соңғы кездерде әлем халықтарының музыкалық аспаптарымен толыға түскендігі дәлел бола алады. Осыған орай, жақында музейде «Азия халықтарының музыкалық аспаптары» және «Еуропа халықтарының музыкалық аспаптары» қосымша залдары ашылды. Онда 1980 жылдары музей қорына алынып, экспозицияға қойылмаған және де Қазақстандағы өзге елдер елшіліктері сыйға берген аспаптар бар. Экспонаттар жаңа еуропалық стандарттарға сай орналасқан. Музейге келушілерді әр экспонат жайында толыққанды ақпаратпен қамтамасыз етуде заманауи ақпараттық киоск және бейнеконтенттік проекторлармен жабдықталып отыр. Киосктар арқылы қазақ және әлем халықтарына тиесілі музей экспозициясында тұрған әрбір жәдігер жайында 3 тілде толыққанды ақпарат алып, музыкалық аспаптың дыбысталуын тыңдауға болады.
Сонымен қатар, жуырда музей қорында сақталған мемориалдық музыкалық аспаптардың дыбысын қайта жаңғырту мақсатында «Жәдігер» музыкалық антологиясы таныстырылған болатын. Антологияда музей қорында сақталған тарихта «Алтын ғасыр» атанған ХІХ ғасырдың ірі тұлғалары күй атасы – Құрманғазыдан бастап, Махамбет, Есбай, Ақан сері, Жамбыл, Дина, Қазанғап, т.б. күй тарландары мен күміс-көмей әншілердің домбыраларының дыбыстары жазылып, цифрлық форматта диск түрінде басылып шықты. Ал музейдің мемориалдық музыкалық аспаптар залында тұрған жоғарыда аталған тұлғалардың аспаптары жайлы тарихи деректермен қатар аспаптың жасалу технологиясы жайлы шебердің пікірін біліп, аспап тиесілі болған өнерпаздың шығармасын дәл сол аспапта тыңдауға болады. Музей қорынан сондай-ақ, бандура, қурай, сямисен, цитра, хомус, моринхур, вина, сасандо, дудук, тар, пипа, дойра, каягым, гиджак, уд, саз, танбур сияқты көптеген халықтар аспаптарының ойналуына қатысты бейнежазбалар ұсынылған.
АЛМАТЫ