Эндокриндік жүйе адам ағзасының гуморальды реттелуінде аса маңызды рөл атқарады. Ағзаның ішкі ортасына қажетті арнаулы биологиялық белсенді заттарды бөліп шығаратын секреция бездері қызметіне үңілген сайын қайран қаласың.
Бездер бөлген гормондарсыз ағза тіршілігін көзге елестету мүмкін емес. Қанның ағысымен барлық ішкі мүшеге жетіп, олардың жұмысына әсер ететін гормон табиғатының тереңдігі сонда, ол адамның жынысын айқындауда да ерекше маңызға ие. Гормондар ішкі тұрақтылықты, яғни гомеостазды қамтамасыз етіп, жүйке және иммундық жүйелермен қосыла өсуді, ағзаның дамуын, энергияны сақтауын бақылайды.
Бұл ретте Ана мен бала ұлттық ғылыми орталығының эндокринологтарының айтары мол. Дәрігерлік практикада түрлі жайттар кездеседі. Соның бірі – клиникаға облыстан квотамен қаралуға келген балаға қатысты оқиға.
Оқиға былай болған. Осыдан 13 жыл бұрын отбасында алғашқы перзент – ер бала дүниеге келген. Сәбиде ер балаға тән шүметейі бар екенін көрген соң солай деп жынысы жазылғанымен, ол кіші дәретті отырып сындыратын. Арада жылдар өтіп, 12 жасқа келгенде баланың сыртқы тұрқындағы өзгерістер, ең бастысы омырау бездерінің өсуі байқалады. Содан оның ата-анасы дәрігерге жүгініп, жергілікті емхана педиатры жасөспірімді эндокринологқа жібереді. Гормондарға алынған талдама оның ер бала екеніне күмән тудырады. Осылайша, бала Ұлттық орталыққа келіп, толық тексерілуден өтеді. Баланың хромосомалары да ер адамның емес, әйел жынысына тиесілі екенін көрсетті. Ультрадыбыстық зерттеуден де қынап, жатыр, жатыр түтікшелері мен аналық бездері барлығы көрінді. Ал керісінше еркектік белгілері болғанымен, ұмасы бос, жұмыртқасыз. Жасөспірім ер бала емес, қыз болып шығады.
Енді пластикалық хирургиямен артық етті алып тастау міндеті тұр. Ал бала физиологиялық тұрғыда болашақта толыққанды ана болып, бала көтере алады. Бірақ 13 жыл бойына ер бала ретінде жетіліп келе жатқан жауқазын үшін мұның қаншалықты моральдық-психологиялық тұрғыда ауыр екені айдан анық. Бар болмысымен қыз екенін сезінудің күрделі жолы тұр.
«Бала бірнеше рет генетиктің кеңесін алды, енді бірнеше зерттеу жүргізіліп барып, техникалық тұрғыда пластикалық ота жасалады деп ойлаймыз», дейді эндокринологтар.
Эндокринолог Анна Гречко «Менің алдыма жасы 16-да, ал бойы небәрі 140 см қыз бала келді. Өз жасынан 20 см төмен, жыныстық белгілері жетілмеген, тіпті етеккірі келмеген. Денесіндегі пигментацияда да жаңылыс жүріп, витилиго ауруынан тұла бойын ақтаңдақтар жайлаған. Ал анасы болса қызы 16 жасқа жеткенше осындай жайттарға көңіл аудармаған. Шұғыл түрде жыныстық және өсу гормондары берілді, бірақ қыздарда өсу ер балаларға қарағанда ерте тоқтайды. Бұл – әйел жынысының физиологиялық ерекшелігі. Көбіне қыздардың өсу гормондары 16 жаста доғарылады. Ал бұл жерде осы шекке жетіп тұрған болатын. Қыздың анасына «Осы кезге дейін неге қаралмадыңыздар» десем, «Әжесінің де бойы кішкентай еді, соған тартқан шығар дедім» дейді. Тіпті бой өсуінің тежелуі қай мезгілден басталғанын да дөп басып айта алмады», дейді дәрігер.
Ата аналардың бауыр еттерінің даму барысын жіті қадағалап отыруы өте маңызды. Бойы қалай өсіп жатыр, денесінің қай бөлігіне май жиналады, жыныстық белгілері қалай дамуда, ұйқысы қалай, жүйке жүйесі жайлы ма, бала ашулана бере ме, денесіне түк пайда болды ма, қысқасы ештеңені назардан тыс қалдырмау маңызды.
Дәрігерлермен әңгіме барысында аудандар мен ауылдық жерлерде эндокринолог мамандардың тапшылығын аңдадық. Педиатрлардың бәріне үлгеруі, медицинаның барлық саласына мамандануы мүмкін емес. Сондықтан келешекте интернетті пайдаланып, онлайн оқуларды ұйымдастырып, ата-аналарға, педиатрларға арналған сабақтарды жүргізу керек деп ойладым. Осы пікірді Анна ханымға да білдірдік.
«Әрине, қолдан келгеннің бәрін жасауға тиіспіз, оның ішінде сабақтың қазақ тілінде де жүруін қалар едім. Мысалы, Ресейдің ірі орталықтарының дәрігерлері эндокриндік жүйелердегі ауытқуларға арнап ата-аналар үшін түрлі мектептер ашқан. Алдыма келген ата-анаға солардың сілтемесін беремін, бірақ ол орыс тілінде. Ал бала денсаулығының жақсаруы мәселенің мәнісін жете түсінуге тікелей байланысты. Егер бізде осындай жұмыстар жүргізілсе, мұндай дәрістердің қазақ тілінде таралуы ерекше маңызды дер едім», дейді ол.
Шындығы сол, шағын ауыл, аудандар түгілі ірі қалаларда да маманданған дәрігерлер жетіспейді. Алдын ала жазылып, айлап кезек күтесіз. Ал ауыл тұрғынына қажет болғанда эндокринологқа қаралу қол жетпес алыс армандай. Ендеше, мұны мемлекеттік тұрғыдағы мәселелердің бірі деуге болады. Бұл ретте ана тілінде мағлұмат алу қажеттігі бар адамдар мүддесі естен шықпай, қазақ тілінде вебинарлар жүргізу ісі де қолға алынса, оңды болар еді.