Халық театры қайтіп күн көрмек?

Жақсы ниеттің жарым төбесін көрсе қуанатын ұлтпыз ғой. Ауылда жүрген таланттардың атымтай ниетін қолдауға мемлекет неге құлықсыз? Бұл – екі. Жүп­теп отырған үшінші сауалымыз да бар. Ал оған мақаламыздың соңында ора­ламыз.

Жоғарыдағы мәселелердің шешіміне жол салмас бұрын, жалпы жұрттың өнері елдің тіршілік қалпындағы белгілі шарттардан туатынын аңдағанымыз жөн. Бұл тұста көңіл аударатыны – бәсекеге түсіп жатқан ұлттың ішкі өнері. Оның хал-жағдайын білу үшін мәдени ошақтарға мән бергеніміз абзал. Мұны Елбасымыз «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында сөз етіп, тайға таңба басқандай атап көрсетті. «Мен қазақстандықтардың ешқашан бұлжымайтын екі ережені түсініп, байы­бына барғанын қалаймын. Біріншісі – ұлттық код, ұлттық мәдениет сақталмаса, ешқандай жаңғыру болмайды. Екіншісі – алға басу үшін ұлттың дамуына кедергі болатын өткеннің кертартпа тұстарынан бас тарту керек», деді тұңғыш Президент. Ол рас, ұлттық мәдениет қай кезеңде де рухани жаңғырудың бастауы.

Тәубе, біздегі мәдениет саласы бүгінде қайта түлеп, қанатын кеңге жайды. Театрлар өзінің көрерменіне жол таба білу тетіктерін меңгеріп келеді. Жаңа инновациялық жобалар, тың идея­лар мен жас актер, режиссерлердің жаңа толқыны өнер ошақтарына өзіндік көзқарас, өзіндік қолтаңба әкелді. Өнерде шекара жоқтығын халықаралық өнер сахналарына жиі жол тарта бастаған шығармашылық ұжымдар дәлелдеп жүр. Қазақтың ұлттық театрлары, дәстүрлі ән-жыры, төл мәдени мұралары әлем елдерін тамсандыра бастады. Қазақ қашанда өзінің ұлттық өнерімен ұлық. Ендеше, бұл жолдағы ізденіс пен жаңа шы­ғармашылық көкжиектер қазақ хал­қының мәртебесін өсіре беретіні ақиқат. 

Енді әттегенайын айтайық­шы. Елбасы мақаласы негізінде өңір-өңір­лерде, тіпті шал­­ғай ауыл-аймақтарда екі қа­батты Мәдениет үйлері бой кө­тер­ді. Тұрғын саны мыңнан әзер асатын елді мекендердің өзі шағын мәде­ни шараларын зәу­лім ғимараттарда өткі­зіп, мәре-сәре болып жүр. Бұл жақ­­сы ғой. Ал сол ауылдың көркіне айнал­ған нысандардың сырты әдемі болға­нымен, іші қуыс. Қуыс дейтініміз, бір күзетшісі және 3-4 қызметкері ғана бар. Шығармашылықпен айналысуға шағын ұжымның шамасы жет­пейді. Оған мәде­ниет басқар­малары бас қатырып жатқан жоқ. Алдымен экономика деп тү­сі­нетін аймақ басшыларының айыбы осы болып тұр. Біз көтеріп отырған Халық театр­ларының да мәселесі содан өрбиді.

Қаланы қайдам, ауданға ұлт­тық өнер­ге ұраншы болатын бір Халық театры ауадай қажет. Жалпақ жұрттың көзайымына айналған тума таланттардың ба­сын қосқан өнер ұжымының болашақта жасындай жарқырап шығар жұлдыздары бар. Әртіс­тігін айғақтайтын қолында дипломы болмаса да, театрға деген махаббаты кәсіби мамандардан кем түс­пейтін жастардың талантына таңдай қағасыз. Бәрінен бұрын олардың өнерге сүйіспеншілігі мен туған жерге деген адалдығы көзге ұрып тұр. Неміс жазушысы Томас Манн «Театр тобырды халыққа айналдырады» дейді. Жергілікті халықты театр өнерімен таныстыратын да, олардың мәдени, қоғамдық өміріне әр беріп, рухани-эстети­калық сұранысына сай қызмет етуге тырысып бағатын да бірден-бір ұжым Халық теа­тры екені дау­сыз. Әмбе тасада қалған талант­тардың ша­мын жағатын рухани шаңырақ.

Шыны керек, бүгінде ауданда аталып өтетін мерекелік кештерді, драмалық ойынды қарашаның ыстық ықыласына бөленген осы әртістер атқарады. Қаржысы аз, жағдайы кісі қызығарлықтай болмаса да, «Халық театры» деген атауды өлтірмей, аман-сау алып келе жатқан осы өнерпаздардың еңбегі қалай еленеді? Біздің көкейді қыздыратын осы түйткіл.

Халық театры халықтың өзі­нен шыққан азаматтарды тәр­бие­лейді. Мәселен, жақында «Нарынқол» халық театры ашылды. Кейін «Қара дала» театры. Екі ұлттың өкілі намыстана бір істі ұйғыр, қазақ болып бөлінбей қолға алды. Бұл бір шаңырақ астындағы ұлттардың алауыз болып бөлінбей, аудан намысы үшін атқарып жатқан ісі. Игілікті бастама Алматы облысындағы барлық ауданға үлгі болды.­ Ай­тар­лығы сол Алматы өңі­­ріндегі барлық аудандағы өнер­паздарға жол салып берді. Нә­тижесінде, облыс орталығына келіп, 10 ауданның мәдениет бө­лімінің қызметкерлері қойы­лым қойды. Ертеректе жұ­мы­сы тұ­ралап қалған халық театр­ларын қайта ашты. Бұл ашты деген жай ат қана. Оларға ешкім қаржы бөліп беріп отырған жоқ. Нарынқолда театр ашылды деген сөздің өзі арғы беттегі, яғни Қытайдағы қандастарымыздың да құлағына жеткен. Дабыралап айтып жүр. Осы айтулы іске мұ­рындық болған өнер жанашыры Асқар Наймантаевқа хабарласып, қазіргі халық театрының хал-ахуалын сұраған болатынбыз.

«Қордаланып бара жатқан мәселенің қолтығын сөге әңгі­ме­лесек. Жылда еліміздегі Т.Жүр­генов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясын небір талантты жастар тәмамдап жатады. Оның ішіндегі театр актерлерін алайық. Әуелгі мақсаттары халық үшін қызмет қылсам-тұғын. Ал солардың барлығын кәсіби театр­лар жұмысқа ала ма? Олардың бұрыннан келе жатқан өз әртістері бар емес пе? Олай болғанда әуелгі ыдырап кеткен халық театр­ларын неге жандандырмасқа деген сауал туындауы заңдылық қой. Жыл аяғына дейін Алматы облысындағы барлық аудан театр ашты. Халық назарына қойы­лымдарын ұсынды. Ал енді оны ашылды деді де қоя салды. Оған қолдау керек қой. Театрда кем дегенде 15 әртіс өнер көрсетуі ләзім. Жаңадан ашыл­ған өнер ордаларының тынысын кеңейту керек емес пе? Мемлекет, облыстағы әкімдік­терден штат берілуі тиіс. Алматы облысындағы театрларға 5-6-дан берілді. Бірақ ол деген тым аз. 5-6 адамнан қалай үлкен қойы­лым шығаруға болады?», дейді А.Наймантаев.

Елімізде жастарды ауылда сақтап қалайық деген мәселе бар. Қазір жастардың бәрі қалаға қашып жатыр. Аудандардағы халық театрларын ашсақ, бұл да аталған мәселенің бір шешімі емес пе?! Таңғалатыны осы про­б­лемаға мемлекет, облыс бас­шы­ларын былай қойғанда, аудан әкімдері де бас қатырмайтын сияқты. Игілікті бастама сол аудан­ның көркеюі үшін ғой. Оқу бітірген жастар театр­да актер болудан қашпайды. Ауданға іздеп барып, қайтып кетіп жатқан­дары бар. Барлығы сол, штаттың жоқтығынан. Талантты балалар табалдырықтан қайтуға мәжбүр. Руханиятсыз ештеңе оңбайды. Темірді қызған кезінде неге соқ­паймыз. Міне, солардың бірі – Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының түлегі Досбол Сұлтанбай.

«Ауылда осындай өнер ұйы­мы бар деген соң дипломымды қолыма алып барып едім, бос орын жоқ дегенде көңілім түсіп кетті. Менің кәсіби жетілуіме де халық театрының көмегі көп болар еді. Себебі үлкен сахналарда өнер көрсету үшін кішкентай бас­палдақтарды басу қажет. Бәрінің айтатыны бір әңгіме. Баяғы штат жоқ. Өзім тәмамдаған оқу орыны облысқа жіберген. Әйтсе де онда да бізге лайық жұмыс жоқ», дейді жұ­мыссыз жас маман.

Біз аудандық жұмыспен қамту орталығына хабарласып, бос жұмыс орындарының штаттын неге мәдениет саласына бермес­ке деген сауал тастадық. Бірақ бұған заң аясында рұқсат етілмейді екен. Аудан әкімдері де ат-тонын ала қашты. Қазір облыстық мәде­ниет басқармалары Үкіметке арнайы хат жолдап, осы мәселенің шешімін іздестіруде.

«Бақанаста театр ашылды дегеннен кейін жұмыс істеуге өті­ніш білдірген жастардың қа­ра­сы көп. Тіпті өзіміз ауыл ішін­­де көзге түскен таланттарды тарт­­­­паққа оқталғанбыз. Бірақ оған бөлінген арнайы штат жоқ. Жо­­­ғары білімі бар жас мамандар да түйіндемесін жолдайды. Көзіндегі отты көріп, жұмысқа ал­­ғың-ақ келеді. Алма­ты­да жүр­­ген аудан жастары осында келіп, қызмет атқарғысы келеді. Дип­ломдық спектаклін қоюға оқ­тал­ған жастардың да меселін қайтаруға мәжбүрміз. Театры­мыздың алғашқы қойылымына техникалық қызметкерлер де қа­т­ыс­ты. Ал оқушылар аудандық Мәдениет үйінде драма үйірмесі ашылса, соған қатыссақ деген ұсынысын айтады. Осы тектес тілегін айтқандар өте көп. Бұл – уақыт талабы. Жеңіл дүниеден халық жалықты», дейді Балқаш аудандық Мәдениет үйінің директоры Мұхтар Әзімбаев.

Бір сәт тарихқа көз жүгір­тейікші. Оңтүстік Қазақстан облысында 1968 жылы Жетісай халық театры құрылып, бір жылдан соң драма театр дәрежесіне көтерілгені ел жадында. Бүгінгі халықтық өнер ұжымдарының кәсіби деңгейге өтуіне мүмкіндік мол. Тіпті кейбірі Еуропаны ба­ғындырып үлгерді. Яғни өрлеу бар. Кәсіби театрларға бө­лін­ген қыруар қаржының там­шы­­сы тисе, халық театрлары бәсе­келесуге дайын. Мұны елі­міз­дегі өнер қай­раткерлері жоққа шығар­май­ды.

Таза өнерге көрермен қашанда табылады. Өшкеніміз жанды ғой деп қуанып отырғандар қан­шама. Халық театры – кәсіби театр­дың бірінші баспалдағы еке­­нін ұмыт­пайық. Біздің жо­ғары­да жұптап отырған үшінші сауалы­мыздың жауабы – осы.