Нұр-Сұлтан қаласындағы гүл сататын дүкеннің алдында жиналған қарақұрым халық бірнеше күннен бері әлеуметтік желіде шу болып жатыр. Жайшылық күндері жұртшылықтың бір жерде осынша көп жиналуы − шынымен де сирек құбылыс. Күннің суығына, вирустың өршіп тұрғанына қарамастан, елді ала таңнан тұрғызып, кішкентай бір дүкеннің алдында алып келген не дейсіз ғой? Сөйтсек, мұнда ұтыс ойнатылатын көрінеді, жұртшылықтың көксегені – ұтыстан тегін көлік ұтып қалармыз деген дәме екен.
Біздің қоғамда тегін дүниені қарпып қалу, Үкіметке иек арту, біреудің есебінен өмір сүру, жанды қинамай, жеңіл жолмен ақша табуға ұмтылу психологиясы басым. Азаматтардың бойында пайда болған мұндай мінез-құлықты бір кездері өтпелі кезеңнің қиындықтарына баладық.
Расымен еліміз алғашқы жылдары әлеуметтік-экономикалық қиындықтарға тап болған тұста көп адам нәпақасынан айырылып, абдырап қалды. Жұртшылық қайтсем ақша тауып, күнімді көремін деген күрделі жағдайды бастан кешірді. Ал қазір заман басқа. Ел азаматтары нарық заңдылықтарына бейімделіп, өз күнін өзі көретіндей деңгейге жетті. Бірақ сана-сезіміміз әлі күнге жаңарған жоқ. Тегін дүние үшін жанталаса ұмтылу патерналистік пиғылдан әлі күнге арыла алмай жатқанымызды көрсетсе керек.
Жалпы әлемде әртүрлі әлеуметтік бағдарламалар енгізіп, халқын қолдап отырған санаулы-ақ ел бар. Соның бірі – Қазақстан. Ал көптеген мемлекет мұндай «қайырымды» қадамға бара бермейді. Мысалы, Қазақстанда елді демеп жіберудің бірталай тетігі қарастырылған. Мысалы, тұрғындар құрылыс компаниясына алданып, үйін ала алмай жүрсе, көмекке келетін – мемлекет. Ал Америкада, Еуропа елдерінде мұндай түсінік жоқ. Құрылыс компаниясы мен азаматтың арасындағы жеке келісімге араласпайды. «Бұл – сол адамның өз шешімі, ешкім оған күмәнді құрылысқа ақша салуға итермелеген жоқ» деген көзқараспен қарайды. Бұған халқы да үйренген.
Ал бізде бірден «Үкімет қайда қарап отыр?» деп, өздерінің кінәсін өзгеден іздеп шыға келеді.
Әнебір кездері Президент тапсырмасымен «азаматтардың кредит жүктемесін азайту» науқаны жүрді. Бұл кезде де жұртшылық оның талаптарына сәйкес келсін-келмесін, жаппай өтініш жаудыруға кірісті. Кредит кешіріміне ілікпей қалғандар тағы сол «Үкімет неге көмектеспейді?» деген ұранына басты.
Әлбетте, мемлекеттің әлеумет алдындағы белгілі бір жауапкершілігі болуы керек. Әсіресе, көп балалы отбасыларға, жалғыз басты аналарға, балалар үйлерінің тәрбиеленушілеріне, мүгедек бала асырап отырған азаматтарға Үкімет көмектесуі тиіс. Экономикалық дағдарыс кезінде азаматтар жұмыссыз қалса да мемлекет тарапынан көмек берілуі керек. Бірақ Үкімет жақтан осал топтардың еңсесін көтеруге бағытталған аз-кем көмегі бола қалса, оны алып қалуға бәрі жанталасып ұмтылады.
Былтыр коронавирус өршіген тұста мемлекет жұмыссыз қалғандарға ең төменгі айлық көрсеткіш есебінде 42500 теңге бергені белгілі. Бұл жәрдемақыны жұмыссыздар ғана емес, жұмыс істеп жүрген аяқ-қолы балғадай жандар да алуға жанталасты. Тіпті кейбіреулер баяғыда сүйегі қурап, өліп қалған туыстардың атынан да өтініш беріп жіберген. Мұны әлеуметтік масылдық демеске лажы жоқ. Үкіметтен келген тегін дүние ме, елден қалмай, алып қалу керек! Міне, патерналистік пиғыл деген осы. Әйтпесе, бұл болмашы ақша қай жыртыққа жамау болсын?!
Сарапшылар әлеуметтік масылдық қоғамдағы жоқшылық және мұқтаждықпен қатар жүреді деп есептейді. Ауырдың үстімен, жеңілдің астымен жүріп үйреніп алған адамның өмір салты да соған қарай бейімделеді. Көмек алып, тегін дүниеге үйреніп қалған адамда әрі қарай да ала берсем деген түсінік қалыптасады. Ал бұдан құтылудың жалғыз жолы – сананы жаңарту, ар-намысты ояту. Қазақта тілемсек деген жақсы ұғым емес. Тілемсектене беру, сұраншақ болу – бұл да патерналистік көрініс. Оның артында масылдық, жалқаулық, еріншектік тұрады және бұл ұят нәрсе, намыссыздықтың бір түрі. Сондықтан мұндай әлеуметтік масылдық санадан аулақ болған жөн. Тепсе, темір үзетін азаматтар нәпақасын тек еңбектеніп тапқаны абзал. Өйткені табысқа жетелейтін жалғыз жол – оқу мен еңбек. Алдыға мақсат қойып, еңбек еткен адам ешқандай ұтыссыз-ақ, жетістікке жететіні анық. Ұлы Неру айтқандай, «Кімде-кім батыл қимылдап, еңбек етсе, табыс соның үлесіне көбірек түседі».