Кітапсыз өмірімді елестете алмайтындығымнан болар, адам баласы не үшін кітап оқиды деген сұрақтың жауабын осы күнге дейін іздеп көрмеппін.
Алғаш рет мектеп бетін көріп, әріп танып әжелерімізден естіген ертегіні қағаздан оқудың ғанибетін түсінгенімізден басталған кітапқұмарлығымыз өмір бойы жалғасып, бір толастаған жоқ. Білімнің азығын, өмірдің мәнін тасқа басылған парақтардан іздеп келеміз.
Білгенге, адам баласының бар жиғанын осы кітап бетінде қалдырып, Адамата мен Хауана жер бетіне түскелі ағып жатқан ғасырлардың тәжірибесі де осында басылғандай. Екі аяқты пенденің бір-бірімен қарым-қатынасының, мінез-құлқының сан алуан сипаты, өмір сүрудің баға жетпес тәжірибесінің шежіресі де осында. Мықты авторлардың мұрасын оқыған сайын өреміз өсіп, дүниетанымымыз аясынан асып ерекше ақыл-ойдың үлгісіне тәнті боламыз.
Мына тірлікте беймаза ойлардан арылғымыз келсе де кітапқа үңілеміз. Кітап-қазына тоқығанға ақыл-кеңесін беріп қоймай, оқырманының дүниетанымын қалыптастырып, құндылығын құнттап, дүниеге басқа көзбен қаратып, жаратылыстың құпиясын тануға әсер ете бастайды. Мазалаған сұрақтың жауабын кітаптан тапқанда, көңілің өседі. Өмірдің мәнін тереңірек түсінесің. Әсіресе әлем әдебиетінің жауһарларын тізбелеген сайын жаратылыстың ақиқаты ортақ екеніне көзім жетіп келеді. Тілі бөлек, сөзі бөлек, әдет-дәстүрі мен ұстанымы кереғар, бірақ ұмтылысы бір бәрінің де іздегені үйлесім, іңкәрлік, махаббат. Сонда өмір бойына іздеп өтетініміз осы үйлесім екен ғой деп таңғаламыз. Үйлесім де сан сипатты. Оның бағасын кітап оқыған сайын парықтай аласың.
Қай заманда болмасын, адамдардың жан азығын кітаптан іздеудің сыры осында. Бүгінде бүкіл әлемге ең көп тараған кітаптың тиражы 6 млpд болыпты. Тасқа басылған дүниенің таралымы жағынан алға шыққан Інжілді Жер шарының тұрғындарының барлық тіліне аударып, әлі күнге дейін үздіксіз басылуда. Келесі кең таралған басылым Mao Цзэдyнның айтқан сөздері, еуропаша айтқанда, «Қызыл кітап» екен. Ол дүниеге 900 млн данамен таралыпты. Көп таралған кітаптардың ондығында көбімізге таныс анықтамалықтар, сөздіктер тағы басқа жалпыға ортақ оқылымды басылымдар бар. Бір қызығы, олардың ішінде көркем әдебиеттер жоқтың қасы. Себебі түсінікті. Көркем әдебиет – тек сөздің парқын білетіндердің ғана тісі бататын – асыл қазына.
Қазір әр тараптан ақпараттың құйылып жатқан уақыты. Әркім қал-қадерінше ақпаратымен бөлісуге асығады. Сол нөпір шынайы оқырмандардың алтын уақытын аяусыз тартып алып жатыр. Тәулігіне өзімізге қажетті дүниені кітапқа үңілдіруге мұрша бермей, жарқырауық өткен-кеткен дүниелермен басымызды толтырып алатын болдық. Ақырында, бас-аяғы жоқ азын-аулақ арзымайтын нәрселерге тоқмейілсіп, ізденбейтін күйге жеттік. Дүниенің шұрқ тесігінен атқылаған ақпарат легі емес, біздің ішкі әлемімізге, жан дүниемізге жарық түсіретін – ұлы дүниелер. Ол үшін күн санап, қолымыз қалт еткенде кітапты парақтап ыждағаттылық танытуымыз керек. Бара-бара инемен құдық қазғандай алған біліміміз шалқар көлге айналады. Жағалауында желкілдеп өскен құрақтай жан дүниеңіз құлпырып сала береді.
Бүгінде бар уақытын гаджеттер мен интернетке зая еткендерге жаным ашиды. Классикалық дүниелердің ұлы тұлғаларының мәңгілік үлгісін білмей өткен өмірзая осы ғой. Теледидардан басталып қол телефонмен аяқталғалы, (мүмкін әлі де «өмір жегіш» заттар пайда болар) адам баласының бір кемдігі артып, білімсіздігі, кең ойлай алмайтындығы, жасампаздығы жоғалып барады. Аузындағы айтар сөзі де азайып, ойындағысын жеткізуге шорқақ.
Кітап оқуға да машықтанған жөн.
Өз басым бірнеше кітапты қатар оқимын. Қайталап оқитын, мұқабасы мүжілген кітаптарым да жоқ емес. Баспадан жаңа шыққан, әріптері үлкен көркем безендірілген кітапты алғаш қолыма алғанда көңілмен бірге көзім де қуанады. Сыртқы сәніне мазмұны сай келсе, ол да бір мереке. Кейде қызық емес деп кейінге қалдырған авторларым да тартымды болатын кезі болады. Сондай құпиялы, әрбір жолы сырға толы авторларым жеткілікті. Мысалы, Абайдан кейін Мағжанды оқысам ақылым толып, Жұмекенді жаттасам, кемелденгендей боламын. Мұқағалиды оқыған сайын жүрегімнің кірі кетіп жеңілдеп қаламын. Алып Мұхтардың мысы басады, тілі төгіліп тұрған Әбіштен кейін қаламым қамшы салдырмай, өзінен өзі желіп кетеді. Тынымбай ағаммен бірге, Бейімбетті еске алып мен де өмірге қарап жадырап бір күліп аламын. Айта берсең, әрқайсысының адамға әсері әртүрлі. Оны сезінудің өзі ғажап. Оқыған кітаптан алғаныңыз болмаса, мына дүниені танып, адамдардың іс-әрекетін бағамдау қиынға соғар. Махаббатсыз ғана емес, кітапсыз өткен өмірдің де мағынасыз тіршілік екенін ұмытпайықшы.
Амангелді КЕҢШІЛІКҰЛЫ