Шежірелі құжаттар шаңырағы

Архив саласы жайлы айт­қанда алдымен «Архив-2025» бағдарламасы еске түседі. Ел­ба­сы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақа­ласында ұлт мұрағатын ұлық­тау керектігін жеткізген еді. «Бабаларымыздың өмірі мен олар­дың ғажап өркениеті жөнін­дегі көптеген деректі құ­жат, әлі де болса, ғылыми айна­лымға түскен жоқ. Сондықтан ежелгі дәуірден қазіргі заманға дейінгі кезеңді қамтитын бар­лық отандық және шетелдік мұрағаттар дүниесіне елеулі, іргелі зерттеулер жүргізу үшін «Архив-2025» жетіжыл­дық бағдарламасын жасауымыз қа­жет деп санаймын» деп, Үкі­метке тапсырма берген бола­тын. Бұл – деректерді әшейін жинақтау емес, қалың жұртшы­лыққа қолжетімді болуы үшін цифрлы форматқа көшіру әрі ойлы жасқа отаншылдық тәрбие беру деген сөз.

Енді осы екі критерии шең­берінде сөз қаузайықшы. Бү­гінде Мәдениет және спорт ми­нистрлігі шама-шарқынша ар­хив саласында тың жобалар жүзеге асырып келеді. Соның бірі – мұрағат мекемелерінің техникалық құрылымын жандандыру. Бұл тұста бірінші болып ойға Нұр-Сұлтан қаласы мемлекеттік архиві оралады. Ширек ғасырды артқа тастаған шежірелі шаңырақтың жеткен жетістігі едәуір. Бұл шаң бас­қан архивтер емес, тозаңнан арыл­ған дерекке бай, заманауи тех­нологияға бейім ғылыми орда.

«Бұл мекеме Қазақстанның архив қызметінің көшбас­шы­ларының бірі ретінде, архивтану ғылымын дамытуда және мем­лекеттік бағдарламаларды жүзеге асыруда жетекші рөл ат­қаруда. Ғылыми құндылықтарды меңгерген ұжым еліміздің игілігі үшін аянбай еңбек етіп, кәсіби шеберлігін көрсетіп келеді. Бү­гінде Нұр-Сұлтан қаласы әкімі­нің қолдауымен ерекше құ­рыл­ғыларды иелендік. Бұл Қа­зақ­станда біздің мекемеде ғана бар. 1920-1930 жылғы құжат­тар­ды қайта жаңғыртып жатыр­мыз. Құжаттардағы ақпарат­тардың жойылып кетпеуі үшін бар күш-жігерімізді салудамыз. Реставрациялауға арналған соң­ғы үлгідегі аппараттар осында орналасқан. Ұлт мүддесі үшін қажымай еңбек етіп келе жатырмыз», дейді қалалық архив директоры Мейрам Бектембаев.

Осы күні 2 қорға және 179 құжатқа реставрация жұмыс­тары жүргізілген екен. Ұжым жұ­мысты одан әрі ілгерілету үшін 2018 жылдан бері өзінде бар мамандардың білімін жетіл­діруге күш салып келеді. Қызмет­керлер Мәскеудегі құжаттама және мұрағаттану мамандығы бо­йынша арнайы университеттерден қашықтан білім алуда.

Шынында 1995 жылы қа­лалық мемлекеттік архивтің құ­ры­луы астананың Алматыдан Ақмолаға ауысуымен байланыс­ты болды. Сол уақытта жас мем­ле­кетіміздің алдында Орта­лық Азия аймағында экономика мен саясаттың драйвері болу міндеті тұрды. Тарихи процес­терді қайта қарастырмай, бұл мүм­кін емес еді. Елорданың Арқа төсіне қоныс аударуы еліміз­дің өркендеуіне жол ашты. Мұра­ғаттағы 40 қор қаланың рухани өміріне тірек болды.

Елорда дамуының тұрақты динамикасына қала архивіндегі қордалы құжаттар көп септігін тигізді. Бүгінде елорданың мұра­ғат қоры 19 есеге өскен. 1915 жыл­дан бастап сақталған бірегей құжаттар бар. Олар қазақ және орыс тілдерінде ұсынылған. ХХ ғасырдың басындағы араб жазуы, латын және кириллица негізінде жазылған мазмұнды жазбалар ғалымдардың зерттеу еңбектеріне негіз болып келеді. Атап өтсек, жергілікті атқа­ру ко­митеттерінің, «Қосшы» қа­зақ кедейлері Одағы комитет­терінің, полиция және әскери комиссариаттардың, арнайы мақ­саттағы бөлімшелердің, азық-түлік комитеттерінің қор­лары, Кеңес өкіметін орнату про­цесін, оның ішінде кулак­тарды иеліктен шығару, өнер­кәсіпті мемлекет меншігіне алу, Ақмола облысының саяси, эко­номикалық және мәдени өмірі туралы қамтылған деректер жетерлік. Әрқайсысы жеке тақырыпқа жүк боларлықтай маңызға ие. Құжаттардың көп қабаты 1941-1945 жылдардағы Екінші дүниежүзілік соғыс кезін­де тұрғындардың еңбек өрлеуі, майданға көмек, эвакуацияланған кәсіпорындарды қабылдау және орналастыру туралы куәлан­дырады.

Иә, ел шежіресі мен ұлт тари­хындағы құнды жазба дерек­терді жинастырып, сақтау ісінде архивтерге жүктелер жауап­кершілік орасан. Содан да бо­лар, архив саласының дамуы мен техникалық жарақтан­ды­ры­луына, мәдени мұралардың қайта қалпына келтіріліп, то­лық­тырылуына мемлекет тарапынан айрықша мән беріліп келеді.

«Дәстүрлі ақпарат құрал­дарын сақтауға арналған заманауи жабдықтармен жұмыс істеп жатырмыз. Мұрағат сөрелерінің жалпы ұзындығы 7584 метрді құрайды. Құжаттардың жоға­луын болдырмау мақсатында былтыр құжаттарды қауіпсіз сақтау және мұрағат ішіндегі радио­жиілік белгілерін қол­дану әрі қозғалысын бақылау жүйесі енгізілді. Азаматтарға ыңғайлы болу үшін сайтқа ерек­ше құжаттардың тізімде­ме­лерінің цифрланған сурет­терін орналастырдық. Яғни қа­уіп­сіздікті сақтай отырып, мұ­ра­ғат материалдарымен үй­ден шықпай-ақ танысуға бола­ды», дейді архив басшысы М.Бек­тембаев.

Келешекте тарихи маңызы бар барлық құжат заман талабына сай цифрландырылмақ. Бұл пайдалану кезінде алтыннан қымбат жазба жәдігерлердің қолды бо­луынан сақтайды деген сөз. Қазір архив қызметкерлері жеке және заңды тұлғалардан түскен өтініштерді саралап, оларға қа­жет файлдарды цифрландыруда. Осылайша, электронды мұрағат құру және сұранымға жауап беру мәселелерін бір уақытта шешуге тырысады.

Тағы бір назар аударатын дүние, шетел архивтерімен қа­рым-қатынас мәселесі. Қала архиві Ресей Федерациясындағы көптеген архив ұйымдарымен байланыс орнатып, шама-шар­қынша бірлесе жұмыс істеп келеді. Оған дәлел Қытайдың Сиань мұрағаты және Польша­ның Ұлттық еске алу институтымен ынтымақтастық туралы меморандумға қол қоюы. Мә­селен, былтыр екі ел арасындағы мәдени байланыстың маңызды­лы­ғын арттыру мақсатында Ресей Федерациясы Ульянов облысының жаңа тарихы мем­лекеттік архивімен өзара әріп­тестік туралы келісімге келген еді. Енді қазақ зиялыларының орыс архивінде қордалып жатқан қолжазбаларын елге қайтаруға күш салып жатыр.

Қалалық архив саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтап алу үшін бар қажыр-қайратын жұмсауда. Бүгінде мемлекеттік комиссия құрылған, архив қыз­меткерлері алдағы уақытта оң нәтижесін беретініне сенімді. Сондай-ақ Ақмола өңірі бойынша антисоветтік көтерілістер, қарсылықтар кезінде атылған, қудаланған адамдарды да ақтап алу үшін маңызды құжаттарды қайта ақтарып, оларға тағылған жаланы жойып, жазықсыз еке­нін дәлелдеуге тырысуда. Тә­уелсіз мемлекетіміздің аясында жанданып келе жатқан архив саласының толайым тірлігі көңіл сүйіндіреді. Алға қойған жос­пары аяқсыз қалмайтынына сенім мол.