Тонга − Тынық мұхитындағы полинезиялық мемлекет. Ел тұрғындары Тынық мұхиты мемлекетін күлмен жауып, оны суға батырған жойқын жанартау жарылысынан қалпына келтіру үшін күресіп жатқанда, ғалымдар атқылаудың жаһандық салдарын жан-жақты түсінуге тырысуда, деп хабарлайды Egemen.kz nytimes.com-ға сілтеме жасап.
Осы оқиғадан кейін әлемнің кейбір бөліктерінде ауа райына қысқа мерзімді әсер етуі мүмкін және радиохабарлардағы, соның ішінде ғаламдық позициялау жүйелерінде қолданылатын кішігірім сәтсіздіктер болуы мүмкін. Жарылыс тудырған соққы толқыны мен цунамиден туындаған ерекшелік ғалымдарды көптеген жылдар бойы осы оқиғаны зерттеуге мәжбүрледі. Цунами Тынық мұхитында ғана емес, Атлант, Кариб және Жерорта теңізінде де табылды.
Үкімет атқылауды «бұрын-соңды болмаған апат» деп атады, дегенмен зиянның толық көлемін анықтау қиын. Өйткені жарылыс су астындағы телекоммуникациялық кабельдерді зақымдады, ал күл Тонга әуежайларын жабуға мәжбүр етті.
Алайда Тонгадан тыс жерде жарылыс қаупі айқын болды. Спутниктік фотосуреттерде диаметрі бірнеше жүз км болатын балшық, тастар, жанартау газдары мен су буының бұлты көрсетілген. Ал газ бен қоқыстың түтіні атмосфераға 32 км-ге жуық көтерілді.
Кейбір вулканологтар апатты 1883 жылы Индонезиядағы Кракатаудың апатты жарылысымен және 1991 жылы Филиппиндегі Пинатубо тауының соңғы атқылауымен салыстырды. 1991 жылы Пинатубо бірнеше күн бойы атқылап, стратосфераға немесе атмосфераның жоғарғы қабаттарына 20 миллион тоннаға жуық күкірт диоксиді газын лақтырып, газ сумен бірге күн сәулесінің бір бөлігін шағылыстыратын және тарататын аэрозоль бөлшектерін жасап, олардың бетіне түсуіне жол бермеді.
Англиядағы Бат университетінің атмосфералық физигі, Доктор Райттың айтуынша, толқын атмосферада жоғары болған кезде, ол ауа райына жақын қысқа мерзімді және жанама түрде реактивті ағынға әсер етуі мүмкін. «Біз алдағы бірнеше күнде не болатынын асықпай күтеміз», деді ғалым.
Цунами судың тез қозғалуынан, әдетте тау жыныстары мен топырақтың қозғалуынан пайда болады. Су астындағы үлкен ақаулар жер сілкінісі кезінде цунамиге әкелуі мүмкін. Ғалымның айтуынша, толқын өте жоғары болғандықтан, ол ғаламдық позициялау жүйелерінің спутниктерінен радиохабарлар мен сигналдарға аз әсер етеді.
Асель Жигитова,
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті
филология факультетінің студенті