Цифрлық экономиканың қуаты

Қытай мемлекетінің басшысы Си Цзиньпиннің пікірінше, Қытай дүние жүзіндегі басқа елдермен, соның ішінде Қазақстанмен ха­лық­аралық індетке қарсы ынты­мақтастықты нығайтуға және жа­һандық қауіпсіздікті бірлесіп қор­ғауға дайын. Бұл жолғы дү­ние жүзінде кең тарал­ған індет Қазақстан-Қытай ынты­мақ­­тастығына қиындықтар әкел­ді, сонымен қатар жаңа мүм­кін­діктер туғызды. Қазақстан мен Қытай цифрлық экономика, медицина және денсаулық сақ­тау салаларындағы ынтымақ­тас­тықты кеңейтіп, Қазақстан-Қытай қарым-қатынастарында ынтымақтастықтың жаңа өсу нүктелерін құруы керек.

Қазақстан үшін Қытай – ең ірі экономикалық және сауда серіктестерінің бірі. Қытай кеденінің ста­тис­­тикасы бойынша, былтыр екі ел арасындағы екіжақты сауда көлемі 25,25 млрд дол­лар­ды құрап, 2020 жылмен са­лыс­тырғанда 17,6 пайызға өскен. Оның ішінде Қытайдың Қазақстанға экспорты 13,98 млрд долларды құрап, 2020 жылмен салыстырғанда 19,5 пайызға артты. Ал Қазақстаннан импорт 11,27 млрд долларға тең болып, бір жыл ішінде 15,3 па­йызға ұлғайды. Қытаймен екі­жақты сауданың оң сальдосы 2,71 млрд долларды құрап, бір жыл бұрынғы деңгеймен салыстырғанда 36,2 пайызға өсті. Қазақстан Ұлттық экономика министрлігінің деректеріне сәйкес, 2022 жылдың қаңтар-маусым айларында Қазақстан мен Қытай арасындағы жалпы сауда көлемі 11,26 млрд долларға жетіп, өткен жылдың сәйкес ке­зе­ңімен салыстырғанда 36,2 па­йызға өсіп, жалпы көлемнен үш есе артты. 2016 жылдың бірінші жартыжылдығындағы сау­да кө­ле­мі жаңа рекорд орнатқан болса, бұл сол уақыттан бері та­ри­­хи ең жо­ғары деңгей болып көр­­сетілді.

Қазақстан мен Қытайдың ын­ты­мақтастығының тарихы те­­реңде. Екі жақтың экономи­калық-сауда ынтымақтастығы бір-бірін жоғары деңгейде то­лықтырады. Қытай «Бір белдеу, бір жол» бағдарламасын алға жылжытқаннан кейін Қазақстан мен Қытайдың оңтүстік аймақтар арасындағы экономикалық және сауда ынтымақтастығы одан әрі дамып келеді. Соның мысалы ре­тінде Чжэцзяндағы жақ­сы дамыған логистика екі жақтың жан-жақты және терең ынты­мақ­тастығына кепілдік берді. Атап айтқанда, Иуден қаласынан шы­ғып, Қазақстан арқылы өтетін Қытай-Еуропа жүк пойызын жан-жақты байланыстырды.

Қазақстан мен Қытай цифр­лық экономиканы дамыту­ ынтымақтастығын не­гіздеді. Цифрлық экономика өнді­ріс­тің маңызды факторы ретінде деректер ресурс­та­рын алмасуды, негізгі тасы­малдаушы ретінде қа­зіргі заман­ғы ақпараттық желі­лер­ді және ақпараттық-ком­му­ни­ка­циялық технологияларды біріктіру мен қолдануды, барлық фактордың цифрлық трансформациясын алға жылжытуды ма­ңызды қозғаушы күш санайды.

Қазақстан цифрлық экономиканы дамытуға үлкен мән беріп, цифрлық трансформацияға көшу жолына түсті. 2017 жылы ел үкіметі «Цифрлық Қа­зақ­стан» ұлттық бағдар­ла­масын қабылдады. 2018-2022 жылдар аралығында жүзеге асыры­латын бағ­дарлама ел экономикасы мен технологиясын жаңғыртуды ын­та­ландыру және еңбек өнім­ді­лігін арттыру үшін жағдай жасауды көздейді. Мақсат – 2025 жылға қарай цифрлық бәсе­кеде Қазақ­стан­ды озық елдердің қата­ры­на қосу. Бизнес, ғылым саласы және елдер арасында тұрақты байланыстар орнату ар­қылы технологияға негізделген кәсіпорындар мен инновацияларды дамыту үшін жағдай жасай отырып, цифрлық елге көшу бастамасына баса мән берілді.

Цифр­лық экономиканы дамы­ту­дағы практикалық жетістіктер цифрлық экономика екі ел ара­сын­дағы ынты­мақ­тастықтың ма­ңызды мүмкіндігі мен саласына айналғанын және жақсы нә­тижеге ие екенін көрсетеді. 2017 жылы Астанада өткен ЭКСПО кезінде Қа­зақстан мен Қытай «Цифрлық Жібек жолы» бас­тамасын және Қазақстанның «Цифрлық Қазақстан» стратегия­сын ілгерілетуді қоса алғанда, ке­лі­сімдерді орнатудың төрт ас­пек­тісіне назар аудар­­ды.

2018 жылғы 22 қарашада Қытай Халық Республикасының Ұлттық даму және реформалар комиссиясы мен Қазақстан Рес­публикасы Ақпарат және ком­муникациялар министрлігі цифрлық экономика саласындағы ынтымақтастықты нығайту жө­нін­дегі өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды. Еліміз «Цифрлық Қазақстан» жос­парын жүзеге асыру үшін 169 млрд теңге (шамамен 510 млн доллар) инвес­тиция тартуды жос­парлап отыр. Бұл Қазақстан экономикасына 30 пайыздық өсім әкеліп, 2 трлн теңгеден (шамамен 6 млрд доллар) асатын болады деп күтілуде.

2019 жылдың 4 маусымында «Бір белдеу, бір жол» жобасы­ның алғашқы физикалық жобасы ретінде Қазақстан-Қытай логис­ти­калық базасы Қазақстан­ның құрғақ портымен «Цифрлық Жібек жолын» бірлесіп салу және оның жаңартылған нұсқа­сын құруға жетекшілік етті. Қытай­дың Ляньюньган пойыздары бірте-бірте Қазақстан темір жол­­­дарымен ақпарат алмасуды жүзеге асырды, пайдалану тиім­ділігін, пойыздар қозғалы­сы­ның қауіпсіздігін және толық қадағалануды жақсартты, сонымен қатар 4 600 шақырым қашықтықтағы Қазақстандағы құрғақ порттар да синхрон­­­­­ды түрде қабылдай алатынын тү­сінді. Қытай-Еуропа пойыздарының жұмыс уақыты 10 па­­йыздан 15 па­йыз­ға дейін үнемделіп, тиім­ді­лігі айтар­лық­тай жақсарды. Қазақстан-Қытай логистикалық базасында «бес буын» толығы­мен жүзеге асты. Базадан жібе­ріл­ген трансшекаралық по­йыз­дар Орталық Азияның бес елін­де­гі 200-ден астам стансаны қамтыды және Таяу Шығыс пен Еуропа елдеріне дейін созылды. Ляньюньган порты сонымен қа­тар 160-тан астам елдің порт­та­рымен байланыс орнатып, те­ңіз­де, құрлықта ынтымақтастық орнатты. Еуразиядағы аралас тасымал Жаңа Қытай моделі мен Қазақстанға саясатты байланыс­тыру және дамудың ең үлкен ортақ бөлгішін іздеу үшін тасымалдаушы болды.

2020 жылғы 16 шілдеде Қы­тай­дың мемлекеттік кеңесшісі және Сыртқы істер министрі Ван И Қазақстанның Сыртқы істер министрі Мұхтар Тілеубердімен және Орталық Азиядағы бес елдің басқа да сыртқы істер ми­­нистрлерімен «Қытай + Ор­та­лық Азияның бес елі» сырт­қы істер министрлерінің бірін­ші бейнеконференциясын өткізді. Олар эпидемияға қарсы ынтымақтастықты нығайту, экономиканы қалпына кел­ті­руге жәрдемдесу және халықаралық ынтымақтастықты жандандыру сияқты төрт негізгі тақырып бойынша терең пікір алмасты. Жоғары технологиялық сала­лар­да­ғы ынтымақтастықты белсенді түрде кеңейтетіндерін айқын біл­діретін мәлімдеме жасады. Элек­трондық коммерция, смарт қалалар, жасанды интеллект және үлкен деректер технологиясы қолданбалары ретінде цифрлық серіктестік құруға ке­лісті. Кездесуден кейін Ван И мен Орталық Азияның бес елі­нің сыртқы істер министрлері баспасөз мәслихатында нәтижелі кездесу өткізді. Сегіз тармақтан тұратын ортақ пікір арқылы оң нәтижеге қол жеткізілді, төрт маңызды құжат жарияланды және екіжақты бес кездесу өтті. Ортақ болашағы бар қауымдастықтың дәуірлік маңызы бар екені тағы да дәлелденді. «Қытай + Орталық Азияның бес елі» моделі іске қосылып, Қытайдың Орталық Азиядағы ынтымақтастық кеңіс­тігі кеңейді.

2022 жылдың 6 мамырында Қазақстанның Қытайдағы ел­шілігі Қазақстан үкіметінің аты­нан Дүниежүзілік цифрлық экономика форумы хатшылығына Қытайдың технологиялық компанияларымен Дүниежүзілік цифрлық экономика форумы арқылы байланыс орнатуға және дамытуға бірлесіп жәрдем­де­су­ге ниет білдірген хат жолдады. Қазақстан қытайлық тех­но­ло­гия­лық компанияларға аэро­ға­рыш, үлкен деректер орта­лық­тары, 5G және 6G зерт­теу­лері, цифрлық нарықтар, ком­муникациялар, тұрмыстық қал­дықтарды басқару, батареялар, медициналық қызмет көр­сету және ынтымақтастықты жүзеге асы­руға ерекше мұқтаж және олар­ды құптайды деп атап көр­сетті.

Цифрлық экономика – әлемдік тренд және заманның мүмкіндігі. Қазіргі уақытта нарық ойыншылары тұрғысынан, мемлекеттік қолдау немесе цифрлық технология мен деректер қауіпсіздігі тұрғысынан Қазақстан мен Қытай ара­сын­дағы цифрлық экономика ынтымақтастығы берік негізге ие және жарқын болашақты күтуге болады.

Дәулетәлі АКБАРҚАН,

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ қытай тілі кафедрасының доценті Phd,

Ю МУХОНГ, Қытайдың Чжэцзян қаржы және экономика университетінің профессоры