Мектепке дайындық осал топтағы отбасыларға оңай соқпай тұр

Әуелі «Астаналық» базардың маңын­да ұйымдастырылып жатқан мектеп жәрмеңкесіне арнайы барып, ондағы ахуалмен таныстық. «Базарға, қарап тұрсам, әркім барар, Іздегені не болса, сол табылар» дегендей, бұл базардың маңында бәрі бар. Алайда шарықтаған баға байлауға көнбей тұрғаны көрініп-ақ тұр. Балаларын алдағы оқу жылына да­йындап жатқан бір-екі ата-ананы әңгімеге тартқан едік. Олардың айтуынша, биылғы баға тіпті арта түскен.

«Төрт балам бар. Екеуі мектепте оқиды. Бүгін ұлымды мектепке дайын­дау үшін жәрмеңкеге келдім. Костюм-шалбарына – 30 мың теңге, аяқкиіміне – 15 мың теңге, ақ көйлегіне 7 мың теңге шықты. Бұл – бір реткі киімі. Кеңсе тауарлары 40 мың теңге болса, спорт киімі тағы бар. Жалпы, бір бала үшін шығын 100 мың теңгеден асып түседі. Бұл – үнемдеп және орта бағада алғандағы шама. Екінші қызыма да осындай баға шықты. Былтырғымен салыстырғанда, әрине, өте қымбат. Өзім – үй шаруасындағы әйелмін. Үйде жолдасым ғана жұмыс істейді. Былай есептесек, бұған жолдасымның екі жалақысы кетеді екен. Біз секілді отбасы үшін, әрине, қал­тамызға біршама салмақ», дейді көпбалалы ана Кәмшат Мақатова.

100 мың теңгені көптеген отбасының отбасылық бюджеті көтере алмайтынын Ұлттық статистика бюросы ұсын­ған мына цифрлар да дәлелдейді.

16 жасқа дейінгі баласы бар отбасылардың 77,6%-ы жан басына шаққанда, 100 мың теңгеге дейін жұмсай ал­са, айы­на 100 мыңнан 150 мың тең­геге дейін жұмсауға мүм­кін­дігі бар отбасылар үле­сі небәрі 15,8%-ды, 150 мың­нан көп жұм­сай алатындар үлесі 6,6%-ды көрсетіп отыр.

Ал базар маңындағы та­ғы бір ата-ана бұл алып жат­қан кеңсе тауарлары тек бір тоқсанға ғана жететінін айтады. Шамалап алғанда, бір ба­ланың оқу құралына 40 мың теңге кетеді. Әйткенмен жәр­меңкедегі баға кейбір ата-ана­ның көңілінен шыққан, заттар­ды сол жерден қолжетімді бағаға тауып, қуанып қайтқан жандар да жоқ емес.

Біз бұдан кейін қала ірге­сіндегі Қоянды ауылына ке­ліп, жәрмеңкеге қатысып жат­қан Жарқынбек Тәліп деген сатушымен де сөйлесіп көр­дік. Сатушының айтысына қара­ғанда, баға былтырғыдан біршама өскен.

«Біз жыл сайын, дәл осы уа­қытта осында жәрмеңкеге шы­ғамыз. Тауарлар Алматыдан келеді. Мысалы, мұнда был­тыр­ғы тауарлар да бар. Бұл ес­кір­мейді. Биылғы қалған зат­тарды келесі жылы да оқу­шы­ларды мектепке даярлау кезінде сатуға шығарамыз. Жәр­меңкедегі баға кейбір дү­кен­дерден едәуір арзан бо­ла­тыны рас. Екіншіден, мұн­да тек оқушыларға қажетті құрал-жабдықтардың түр-түрі тұрғандықтан, таңдау мүмкіндігі де мол. Баға, расында, біршама өсті. Былтыр бір сөмкені 4-5 мың теңгеге сататын едік, қазір сол сөмке­лер 6-8 мың теңге болды. Оқу­шылар формасының ба­ға­сы да қатты қымбаттап кетті. Мұн­да неше түрлі ата-аналар келеді. Балалар бренд зат­тарды алғысы келгенімен, ата-анасының ақшасы оған жетпей жататыны рас», дейді сатушы.

Оқу-ағарту министрлігінің 2022 жылғы 30 желтоқсандағы бұйрығымен орта білім беру ұйымдарының мектеп формасына қойылатын талаптарға өзгерістер енгізілгенін есте­ріңізге салайық. Яғни оқушы­ларға дәстүрлі киімдерден бөлек, ыңғайлырақ киім (кардиган, тенниска, водолазка) киюге әрі мектеп формасын таңдауға еркіндік берілген еді. Бұл өзгерістің де пайдалы тұсы болғанымен, жоғарыда сатушымыз айтқандай, бала­лар­дың неше түрлі брендке қызығуы да ата-ана қалтасына ауырлық тигізіп жатыр.

Қаладағы жергілікті базарлар мен сауда дүкендеріндегі бағаның әркелкі болуына байланысты Kaspi.kz онлайн дүкеніндегі тауарлардың да бағасын қарастыруды жөн санадық. Себебі қай өңір-аймақтан алсаңыз да, онлайн дүкен тауарларының ба­­ға­сы орташа мөлшерде нақ­­­ты боп келеді. Кей базар нүк­­те­лері сұраныстың арт­қаны­на қарап, тауарды екі есе қым­баттатып жі­бер­ді. Аста­­на­­ның сол жағалауы мен оң жаға­­лауындағы дүкен­дердің арасында да едәуір айыр­ма­шылық бар. Мысалы, классикалық аяқкиім – 10-15 мың теңге, спорттық аяқкиім – 7-8 мың теңге, ақ жейде – 5-6 мың тең­ге, сарафан – 10-12 мың теңге, костюм-шалбар – 25 мың теңге, жилет – 5-6 мың теңге, белдемше – 7-8 мың теңге, сөмке – 6-8 мың теңге, трикотаж жилет – 5-9 мың теңге, ақ майка – 2-3 мың теңге, колготки – 2 мың теңге, спорттық форма – 12-15 мың теңге, футболка – 4-5 мың теңге, оқу құралдары – 40-50 мың теңге.

Сонымен, онлайн дүкендегі жеңілдіктер­ді қарастыра отыра, ең төменгі бағаларды дөңгелектеп жазып шықтық. Қыз баланы мектепке дайын­дауға кем дегенде 140-170 мың теңге, ал ұл бала үшін 120-150 мың теңге шамасында қаражат қажет. Тізімге оқу­шыға ауадай қажетті заттарды іріктеп ал­дық. Ал бұдан өзге де қажеттілікті есептей берсеңіз, бағаны естіген сайын басыңыз айналары анық.

Биылғы оқу жылында рес­публика бойын­ша оқушы саны 3 млн 500 мыңнан асады. Оның ішінде 380 мыңнан аса бүлдіршін 1-сыныпқа қа­былданып жатыр. Халықтың жалақысына сай сатып алу қабілетіне қарасақ, биыл оқу­шыларды мектепке дайындау халыққа қиын соғатын сыңайлы. Себебі былтырғыға қарағанда жалақы көлемі өскен жоқ, тіпті азайды десе де болады. Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, биыл қаңтар-наурыз айларында нақты жалақы индексі небәрі 99,4% құрады.

Көпбалалы отбасылар үшін де жағдай мәз емес. Көп­балалы отбасылардың 4,2%-ы ғана адам басына 100 мың тең­геден аса ақша жұмсай ала­­тын мүмкіндігі бар. Ал бір баланың қыркүйекке дайын­дығына кемінде 100 мың теңге көлемінде қаражат қа­жет. Жыл сайын өткізілетін рес­публикалық «Мектепке жол» акциясының игілігін, өкінішке қарай, көпбалалы отбасылардың көбі көре алмайды. Себебі аталған кө­мек­ке қол жеткізу үшін жан басына шаққандағы орташа табыс ең төменгі күнкөріс деңгейінен (40 567 теңге) тө­мен болуы керек. Алайда күн­көріс деңгейінен асатын жа­лақы да жетпей жатыр. Нақтырақ айтқанда, төмендегі талаптарға жататындар ғана аталған акцияға қатыса алады. Мәселен, атаулы әлеуметтік көмек (АӘК) алуға құқығы бар отбасылар; жан басына шаққандағы орташа табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен, АӘК алмайтын отбасылар; отбасында (жетім балалар) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар; төтенше жағдайлар салдарынан шұғыл көмекке мұқтаж отбасылардан шыққан балалар. Биыл аталған санатқа жататын 450 мың оқушыға 40 мың теңге көлемінде мем­лекет тарапынан көмек берілмек. Акция 1 тамыздан 30 қыркүйекке дейін жалғасады. Сондай-ақ мемлекет тарапынан берілген қаражаттық қолдауды мақсатты пайдалану үшін төлем түбіртектері, сатып алынған заттардың 15 жұмыс күні ішіндегі фото­суреті дәлел ретінде қажет көрінеді. Дегенмен көмекке мұқтаж отбасылар үшін бұл материалдық қолдау бір баланы толық қамтамасыз етуге сеп болмай отыр. Ата-ана тілегі – бар балаға бірдей мүм­кіндік беріп, көмек алудың жолын оңтайландыру.

Ал жалпыға міндетті оқу қорына мектеп бюджетінің бір пайыздан кем емес қаражаты аударылады. Мысалы, мектепте кейбір балаларға ыстық тамақ беріліп, кейбірін жаздық лагерьге жібереді. Міне, осы­ның барлығы жалпыға мін­детті оқу қоры есебінен жасалады. Оның ішінде жағдайы төмен отбасыларға қыстық киім, мектепке қажетті құрал-жабдықтар, оқу құралдары (дәптер, қаламсап, т.б.) қарас­ты­рылған.

Астана қаласы Білім бас­қар­ма­сы бас­шысы­ның орын­басары Серік Әділ­баев­­тың айтуынша, биыл «Мектепке жол» республика­лық акциясы бойынша аудан әкімдіктерімен бірлесіп демеушілер қаражаты есебінен әлеуметтік осал са­нат­­тағы 8 500-ден аса баланы қамту жоспар­ланған.

«1 тамыздан бастап қала­мызда Жалпыға міндетті білім беру бағдарламасы бойынша «Мектепке жол акциясы» 30 қыркүйекке дейін жалғасады. Биыл Астана қаласы бойын­ша 22 700 балаға көмек көрсе­тіледі. Оның бірінші бағыты бюджет қаражаты есебінен 14 200 балаға көмек беріледі. Ол көмекті алу үшін ата-ана­ларға мектепке барып өті­ніш жазып, банкте арнайы шот ашуы қажет. Аз қамтылған отбасынан шыққан балаларға биыл жалпыға міндетті оқу қорынан көрсетілетін қара­жаттың көлемі 41 мың теңгені құрайды», дейді ол.

Алайда ата-аналар бұл Жалпыға міндетті білім беру қорынан берілетін көмекті алудың талабы өте қиын еке­нін айтады. Ол үшін сіңірің шығып, ыңыршағың айналған тақыр кедей болуың керек екен.