Қазақстан басшысы елде атом электр стансасын салу мәселесін референдумға шығаруға шақырды. Орталық Азияда орналасқан мемлекетке кеңес өкіметі тұсындағы ядролық сынақ зардап әкелген-ді.
КСРО тұсында билік өкілдері Қазақстанның ұлан-ғайыр жерінде жүздеген ядролық сынақ жасалып, қоршаған ортаға, халықтың денсаулығына орасан зиян келтірді.
Әлемде уран өндірісі бойынша жетекші ел саналатын Қазақстандағы көпшілік энергетика саласына атом электр стансасын салуға күмәнмен қарайды.
«Атом электр стансасын салу немесе салмау мәселесі – еліміздің болашағына қатысты аса маңызды мәселе», деді Президент Қасым-Жомарт Тоқаев. «Сондықтан оны жалпыұлттық референдум арқылы шешкен жөн деп санаймын. Нақты мерзімін кейін анықтаймыз», деді ол халыққа Жолдауында.
Орталық Азиядағы мемлекетте мұндай мәселе алғаш рет референдумға шығарылып отыр. Әлемдік уран қауымдастығы келтірген деректерге сүйенсек, Қазақстан шартараптағы жетекші уран өндіруші мемлекет саналады. Жаһандық өндірістің 43 пайызы Қазақстанға тиесілі.
«Қазақстан – әлемдегі ең ірі уран өндіруші мемлекет. Ендеше өз жерімізде атом стансасын салуға әбден қақымыз бар. Кейбір сарапшылар шағын ядролық стансалар салу керек деген пікір айтады. Алайда көптеген азамат пен бірқатар сарапшы ядролық стансаның қауіпсіздігіне күмәнмен қарайды. Семей полигоны халқымызға қаншама қасірет әкелгенін ескерсек, олардың күдігін түсінуге болады», деді Қ.Тоқаев.
Мәскеу билігі 1949 және 1989 жылдары Қазақстанның солтүстік-шығысында орналасқан алып аймақты атом бомбасын сынауға пайдаланған. Ол мекен Семей полигоны атымен танымал. Сынақ жасау кезінде шамамен 1,5 миллион адам радиациялық сәулеге ұшыраған. Аймақта әлі күнге дейін қатерлі ісік деңгейі жоғары.
Қауіпсіздікке алаңдайды
Қазақстан елдегі тұңғыш атом электр стансасын салу-салмау мәселесін референдум арқылы анықтамақ. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев халыққа Жолдауында осылай деді. Оның нақты күні кейінірек айтылады.
Орталық Азияда орналасқан мемлекет талайдан бері осы мәселені талқылап келеді. Энергетика қуатын арттыру мәселесі көтерілгеніне біраз болды. Тіпті келешек АЭС-тің орны белгіленіп, Алматы облысынан жер таңдалды. Ықтимал серіктес ретінде Ресейдің «РосАтом» компаниясы аталды.
Бірақ кей белсенділер бұған қарсы. Өйткені қауіпсіздік мәселесіне алаңдайды. КСРО кезінде Қазақстанда көптеген ядролық қаруды сынақтан өткізген еді.
«Қазақстан – әлемдегі ең ірі уран өндіруші мемлекет. Ендеше, өз жерімізде атом стансасын салуға әбден хақымыз бар. Кейбір сарапшылар шағын ядролық стансалар салу керек деген пікір айтады. Алайда көптеген азамат пен бірқатар сарапшы ядролық стансаның қауіпсіздігіне күмәнмен қарайды», деді Қ.Тоқаев.
Халық шешетін мәселе
Орталық Азияда орналасқан Қазақстан референдум өткізіп, елдегі алғашқы атом электр стансасын салу-салмау мәселесін талқыламақ. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев халыққа Жолдауында осындай мәлімдеме жасады.
Оның айтуынша, бұл мәселеге қатысты сарапшылардың пікірі екіге жарылған. Бірі 2030 жылдарға қарай туындайтын энергетика тапшылығына байланысты құрылысты жедел жүргізу керектігін алға тартады. Келесісі оның құны мен қауіпсіздік мәселесіне алаңдайды.
«Сондықтан бұл мәселе бойынша қоғамдық тыңдауларды, жан-жақты, кең ауқымды талқылауларды жалғастыруымыз керек. Біз маңызды стратегиялық мәселелерге қатысты түпкі шешімді референдум арқылы қабылдауымыз қажет», деді Қ.Тоқаев.
Атом электр стансасы қайда салынатынына қатысты да түрлі пікір айтылды. Мәселен, оңтүстік-шығыста орналасқан Алматы облысында Балқаш көлінің маңынан арнайы жер бөлінді. Ел арасында АЭС-ті Ресейдің «РосАтом» компаниясы салады деген пікір айтылады.
Қазақстан халқының атом электр стансасына қатысты пікірі Семей ядролық сынақ алаңына қатысты туындаған. Кезінде шамамен 1,5 миллион адам 40 жыл бойы сынақтан зардап шекті.
Екінші жағынан Қазақстан уран өндірісі бойынша жетекші мемлекет саналады. Елде шамамен барланған кен орнының 12 пайызы орналасқан. Сол себепті келешек АЭС-тің құны өзін-өзі ақтауға тиіс.