Агроғылым ауылды қалай дамытады?

Еліміздің ауыл шаруашылығы өндірісінде біршама түйткілді мәселе бар. Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Әділетті мемлекет. Біртұтас ұлт. Берекелі қоғам» атты Жолдауында «Ауыл шаруашылығын дамыту – негізгі мәселенің бірі. Осы саладағы ахуал мемлекетіміздің азық-түлік қауіпсіздігіне тікелей әсер етеді», деген еді. Сондықтан аграрлық ғылымға көңіл бөлініп, шаруашылықтың дамуына ден қойылып келеді.

Жиынға қатысқан Ғылым және жоғары білім вице-министрі Дархан Ахмед-Зәки аграрлық ғылымды дамыту бойынша атқарылып жатқан істерді атап өтті. «Қазіргі күні ғылымды дамытуға назар аударылып келеді. Ауыл шаруашылығы ғылымдарын дамытудың 7 басым­ бағыты белгіленді. 2023-2024 жыл­дар­ға қажетті қаржы бөлінді. Биыл «Ғылым туралы» заңға өзгертулер енгізілді. Халықаралық тәжірибеге сәйкес, ғылымды коммер­ция­ландырудың 74 жобасы жүзеге асырылды», деді вице-министр.

Қазақ ауыл шаруашылығы ғы­лым­­да­ры академиясының прези­ден­ті, академик, мемлекеттік сый­лық­тың лауреаты Тілектес Есполов қазіргі күні аграрлық ғылымды дамытуға кедергі болып отырған мәселелерге тоқталды.

– Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев биылғы Жол­да­уын­да жер мен климат қазір ауыл шаруа­шылығы саласының табысын анықтайтын фактор болып табылмайтынын, инновациялық шешімдерді қолдану бірінші кезекке шыққанын ерекше атап өтті. Агро ғылымды ауыл шаруашылығына іс жүзінде қолдануға баса назар ауда­руды тапсырды. Агроөнеркәсіп кешенін жедел дамыту үшін модернизацияланған экономика­ қажет. Ғылымды дамыту мен қаржыландыруда қателіктер болды. Қазір тұтастай институционалды модельді жасай отырып, аймақтық агротехникалық сервис орталықтарын, яғни агро-хабтар құру керек. Бұл – мемлекет басшысының тапсырмасы. Осы орайда С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті тарихында бір жылдары осындай агротехникалық хабтың болғаны бар. Жалпы, хаб құру – әлемдік тәжірибе. Дүние жүзінде қазір осындай 34 хаб бар. Ғылым мен бизнестің арасындағы байланыс алшақтап кеткен. Кейде агроөнеркәсіпті дамы­ту­ бағдарламалары бизнес­тің қаты­суынсыз жасалады. Көп жағдайда шаруа­лардың сұра­нысы ескерілмей қала­ды. Беделді халықаралық сарап­шы­лардың пікірінше, Қазақстан бай табиғи ресурстарының нәти­же­сінде ауыл шаруашылығы өнім­дерін өнді­ру­де әлемдік аренада маңызды орын алуға мүмкіндігі бар. Алайда әртүрлі объективті және субъективті себептерге байланысты ауыл шаруашылығы өндірісі тиімділігі төмен және шы­ғы­ны жоғары сала болып саналады. Осыған байланысты елдің агро­өнеркәсіп кешенін жедел дамыту­ үшін ресурстарға бағдарланған эко­но­микадан инновациялық және әртарап­тандырылған модельге көшу қажет. Осы бағытта еліміздің ғалым­дары ауыл шаруашылығын дамытуға өздерінің үлесін қосып жатыр, – деді Т.Есполов.

Қазақ мемлекеттік аграрлық зерт­теу университетінің басшысы Ақыл­бек Күрішбаевтың айтуынша,­ ғылым жетістіктері бизнеске енгізілмейді. Бұл жерде кінә шаруаларда емес, ғалым­дарда. Бұған қоса, кадр мәселесінде елеулі мәселелер де бар. Аграрлық ғылымды басқарудың формасын емес, ішкі мазмұнын өзгерту қажет.

– Тағы бір үлкен мәселе елімізде білім тарату жүйесі атымен жоқ. Әлем­дік тәжірибеде бұл жақсы жол­ға қойылған. Шет мемлекеттер­де­ Білім тарату орталықтары бар. Олар бюджет есебінен қар­жы­лан­ды­рылады. Есесіне, бизнеске ненің қажет екенін, нарықтың сұра­ны­сын­ біліп, соған сәйкес, ғылы­ми­­ жұмыстарды жүргізеді, – деді А.Күріш­баев.

Ұлттық аграрлық ғылыми бі­лім беру орталығының басшы­сы Бауыржан Қасенов орталықтың жұ­мы­сымен таныстыра келе, бірнеше ма­ңызды мәселеге тоқталды. Соның ішінде ғылымды қаржыландырудың жеткіліксіздігінен мамандар тұрақ­та­майтынын жеткізді.

С.Сейфуллин атындағы Қазақ агро­тех­никалық университетінің инно­ва­ция­лық қызмет жөніндегі проректоры И.Тоқбергенов уни­вер­­­ситеттегі ғылыми зерттеу­ жұ­мыс­­тарына шолу жаса­ды.­ Бұл рет­те ғылыми зерттеу жоба­­ла­ры­­на бұрынғыдан 3 есе артық қар­жы бөлінгенін, сондай-ақ «Ғы­лым­ хабар­шысы» журналына тоқ­тал­ды. И.Тоқ­бергенов мерзімді фор­сайттық зерт­теулердің, техно­ло­гиялық скау­тингтің, саланың қа­­жеттіліктерін тұрақ­ты талдау мен болжау нәти­же­­лерінің не­гі­зін­де ғылыми мәсе­ле­лерді дербес тұжырымдау жүйе­сін құру, аграр­лық­ ғылымды қаржы­лан­дыруды агро­өнеркәсіптік кешеннің ішкі жал­пы өнімнің кемінде 1 па­йы­зына дейін ұлғайту, ғылыми-техникалық бағ­дарламалар мен жоба­ларды бағ­дар­ламалық-мақсаттық және грант­тық қар­жы­­­ландырудың тех­никалық құ­жат­та­масына тиісті шарттарды енгізу арқы­лы ғылыми зерттеулерді ұйым­дастыруда пәнара­лық және транс­дис­циплинарлық тәсілді енгізуді қам­тамасыз ету, кешенді, мақ­сатты ұлттық бағдарламаларды қар­­жы­ландыру құралы туралы, Салық кодексінің 394-бабының 40-тар­мағына өзгер­тулер енгізу туралы ұсы­ныстарын ортаға салды.

– Мемлекет басшысы шетелдік өнім өндірушілерге субсидия бөлуді тоқтату туралы тапсырма берген болатын. Бірақ елімізде әлі күнге дейін шетелдік пестицидтерге мемлекет қаржылай қолдау көрсетіп келеді. Ал шынтуайтына келгенде, бұл химиялық өнім ауыл шаруашылығында кері әсер етеді. Шетелдік пестицидтердің зияны шашетектен. Жылдан-жылға ауыл шаруашылығы жерлерінің топырағы тозып барады, – деп дабыл қақты «Ecosystem services» ЖШС басшысы Д.Егембердиев.

Қарабалық ауыл шаруашылығы тәжірибелік стансасының директоры Д.Қалдыбаевтың пікірінше, селекцияға бөлінетін 1 млрд теңге өте аз. Ауылды дамытуға агро­қала­шық­тарды салу­­ды қолға алу керек. Ауылға қалада­ғы­дай жағдай жасаса, жастарды­ тар­туға мүмкіндік туа­ды. Бұған қоса Д.Қалдыбаев депу­таттардан ком­мер­­­цияландыру туралы заңдағы мемлекеттік сатып алу туралы бапты өзгертуді сұрады. Себебі бұл ғылыми мекемелердің сатып алу конкурсына қатысуы бары­сында көптеген тежеудің пайда болуына алып келіп отыр.

Дөңгелек үстел барысында Лейб­ниц атындағы университеттің (Ган­новер, Германия) Топырақтану инс­титутының жетекші ғылыми қызметкері, ReKKS жобасының үйлес­ті­рушісі О.Шибистова агро­ғы­лымды мо­дернизациялау туралы баян­дады. Сондай-ақ С.Сейфуллин атын­дағы Қазақ агротехникалық уни­верситеті Тағам және қайта өңдеу өндірісі кафед­ра­сының аға оқы­тушысы Қ.Мақанғали қарттарға арнал­ған тағамдардың сіңімділігін арт­тыру туралы ғылыми жобасын та­ныстырды.

Жиынды қорытындылаған Мәжі­­­лі­с­тің Аграрлық мәселелер жөнін­дегі комитетінің хатшысы Е.Мәм­бетов айтылған ұсыныстарды аграрлық комитетте қарап, Үкімет қарауына жолданатынын, аграрлық ғылымды дамыту үнемі назарда болатынын еске салды.