Жетісуда білім деңгейі неге төмен?

Сала мамандары «өңірдегі білім беру меке­мелері­нің 82,9 пайызы ауыл­да орна­лас­қан­дықтан білім деңгейі төмен болып отыр» деген уәж айтады. Жалпы, өңірде 339 білім беру ме­ке­месі бар. Оның 281-і елді мекендерде орналасқан, тіпті арасында 150 ша­ғын жинақты мектеп те бар. Облыс бойын­ш­а білім сапасы 64,6 пайызды құрай­ды. Ал қала мектептеріндегі білім көрсеткіші – 65,2, ауылда – 63,7 пайыз, айырмашылық бар болғаны 1,5 пайыз. Оның үстіне қала­да бар-жоғы 58 білім шаңырағы бар.

Осыған қарап-ақ, қайта ауылдың оқушы­лары ақылдырақ па деген ойға келесіз. Демек айтылған уәж орынсыз екенін аңдауға болады. Былтырғы оқу жылында ҰБТ тапсырған 242 «Алтын белгі» иегерінің 81-і небәрі 63-100 балл аралығында жинап, өз білімін дәлелдей алмаған. Одан бөлек облыста 26 колледж жұмыс істейді. Оның 21-і – мемле­кет­тік, 5-еуі – жекеменшік. Аталған оқу орын­дарында 15 мыңға жуық студент оқиды. Бірақ сол оқу орнын тәмамдап, диплом алып шыққан мамандардың біліктілігі көңіл көншітпейді. Техникалық және кәсіптік білім беру саласындағы мамандарды даярлау сапа­сының төмендігі мен заманауи өндірістік талап­тардың сәйкес келмеуі жиі айтылады. Оған қоса, сол ұйымдардың материалдық-тех­ни­калық базасының әлсіздігін ескерген жөн.

Ал енді кадр мәселесіне келетін бол­сақ, өңірде педагог қызметкерлердің саны – 15 691. Жоғары санатты ұстаздар саны – 537, бірінші санатты мұғалім – 906, педагог-сарапшы – 3 327, педагог-зерттеуші – 2 309, шебер ұстаз – 63. Педагогтердің жалпы санындағы жоғары, бірінші санатты және педагог-сарапшы, педагог-зерттеуші, шебер-педагог санаттары бар мамандардың үлесі – 45,5 пайыз. Бұл да ойланатын мәселе. Оқу жылының басында 157 педагог қажетілігі айтылған. Әсіресе шалғай аудан-ауылдарда маман тапшылығы үдеп тұр. Математика, орыс тілі, ағылшын, химия, физика секілді қиын пәндерден сапалы білім беретін кадрдың жоқтығы бұрындары да жазылған еді. Осы түйт­кілді шешу үшін 2017 жылдан бас­тап педагогикалық мамандықтарға 552 грант бөлінген. Бірақ мәселе әлі де сиыр­құйымышақтанып келеді. Оған себеп, жас мамандардың алыс ауылға баруға ниеті жоқ. Оның үстіне қажетті мамандар сол ауылдың өзінен таңдалмайды.

Енді интернет мәселесіне үңілсек. Жетісуда интернет жылдамдығы 4 Мбит/сек-тен 8 Мбит/сек-ке дейін тартатын білім ошақтары бар. Осы сәтте менің телефонымдағы «Теле2» операторында интернет жылдамдығы 20,7 Мбит/сек-ті көрсетіп тұр. Оның өзі Kundelik.kz-ке сәл бөгеліп кіреді. Демек Жетісу өңіріндегі шалғай ауылдардың жайы тіпті қиын. Бізге хабарласқан мұғалімдер мектептегі Wi-Fi роутерге «Wi-Fi сигналын күшейтуші жабдық» жалғап, тіпті ұялы телефонмен бір-біріне таратып жан бағатынын жеткізді.

– Алакөл ауданына қарасты Қоңыр орта мектебінде интернет желісі әлсіз. Біз мектепте «Репитор» сигнал күшейтуші жабдығын орнаттық. Интернет смартфондар арқылы таратылады. Ауылда интернет антеннасы орнатылған, бірақ жақын маңайда орналасқан үйлерде интернет желісі жақсы, ал алыстап кетсе Н, Н+ ұстап тұрады. Мұға­лім­дердің жұмысы интернет арқылы істеле­тіндіктен, оларға өте қиын, – дейді мектеп дирек­торының міндетін атқарушы Арсен Омаров.

Осы ретте біз біраз мектепке ха­бар­­ласқан едік. Көп мұғалім жұмысы­мыз­­ға кедергі келеді деп ат-тонын ала қашты. Онысы түсінікті, ашып айтса, білім басқармасы мектеп директорының «құлағын бұрауы» мүмкін.

Облыстық білім басқармасының басшысы Марат Сүлейменов жаңа оқу жылы басталмай тұрып өз баяндамасында былай деген еді: «Ауылдық жерлердегі мектеп ғимараттарының материалдық инфрақұрылымы қалалық білім алушылармен салыстырғанда ауылдағы білім алушылардың мүмкіндіктерін айтарлықтай шектейді. Барлық мектеп интернет желісіне 100 пайыз қосылған. 221 мектеп (65 пайыз) 50 Мбит/сек-тен 100 Мбит/сек-ке дейінгі жоғары жылдамдықты интернетпен қамтамасыз етілген. 10 Мбит/сек-тен 40 Мбит/сек-ке дейінгі жылдамдақты интернет 91 мектепте (27 пайыз) қолжетімді және 4 Мбит/сек-тен 8 Мбит/сек-ке дейінгі жылдамдық 27 мектепте (8 пайыз) ұстап тұр. 27 ауылдық мектепте (9 435 оқушы) интернет желісінің жылдамдығы 8 МБит/сек-ке тең. Кең жолақты интернеттің болмауы ауыл мектептеріндегі білім алушылардың цифрлық білім беру ресурстарына қолжетімділігін шектейді», деген еді.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев республикалық педагогтер съезінде «Ауыл мектептерін жылдамдығы жоғары интернетпен қамтамасыз ету – Цифрлық даму министрлігіне де, облыс әкімдеріне де жүктелетін жауапкершілік. Алты айдан кейін берілген тапсырманың орындалуын тексеремін», деген еді. Интернетсіз мектептер тізімінде Жетісу өңірінде жиырмадан астам білім мекемесі бар. Бұл жерде айтылған есептердің көбі тексеруді қажет етеді. Себебі мұндай аз жылдамдықпен интернетке кіріп отырған мектептердің саны одан да көп болуы мүмкін. Себебі Жетісуда аудан орталығынан шалғай орналасқан ауылдар өте көп. Былтыр Көкжар ауылының мұғалімдері көрші ауылға барып интернет торитынын айтқан еді. Ал мектебі баяғы тоқал тамдар секілді.

Білім басқармасының баспасөз қыз­метінің мәліметінше, мектептегі желіні қамту аймағын жақсарту үшін бүкіл ғи­маратта жергілікті желіні жүргізу керек. Оптикалық талшық немесе радиореле технологиясы бойынша интернет желісіне қосу қажет. Алдын ала есептеу­лер бойынша жергілікті желіні жүргізу құны 278 млн теңгені құрайды. Бұл облыс үшін көп ақша емес. Тек нақты жұмыстардың жүргізілмегенін білдіреді.

Енді білім саласындағы жемқорлық мәселесіне үңілейікші. Кейінгі жылдары өңірлік білім мекемелерінде ақша жымқыру, пара алу, оқушылардың өз-өзіне қол жұмсау фактісі, мұғалімдерді балағаттау секілді оғаш оқиғалар жиі кездеседі. Бұл осы салада рухани жұмыс­тардың кемшін жүруінің салдарынан болуы мүмкін. Қазір осы бағытта облыста жүйелі жұмыстар жүріп жатыр. Дегенмен жағымсыз жайттар азаяр емес.

Күдікті тұлғалар 2020 жылдан 2023 жыл­ға дейінгі кезеңде білім беру саласында шын мәнінде, жұмыс істемейтін тұлғаларға жа­лақы төлеу және мектеп қызметкерлерінің жалақысын көтеру арқылы 4,6 млрд теңге жымқырған. Қыл­мыстық іс бойынша 23 адам қылмыстық жауапкершілікке тартылған, оның ішінде 9-ы соттың санкциясымен қамауда отыр. Бұған қоса жауапқа тартылған адамдардың 21-і – Талдықорған қаласы білім бөлімінің, ал 14-і – орта мектептің бухгалтерлері.

Бүгінде Жетісу облысының сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметі өңір прокуратурасымен бірге Талдықорған қалалық білім бөлімінің бухгалтерлеріне қатысты бюджет қаражатын жүйелі негізде аса ірі мөлшерде жымқыру фак­тісі бойын­ша сотқа дейінгі тергеп-тек­серуді жалғастырып жатыр. Залалды өтеу мақ­сатында соттың санкциясымен 31 жыл­жымайтын мүлік нысаны, 14 ав­то­ма­шина, зергерлік бұйымдар мен ақша­­лай қаражат тәркіленген. Сондай-ақ күдік­ті тұлғалар 3 млрд теңгеден астам соманы өтеп бермек.

«Қазіргі уақытта сотқа дейінгі тергеу аяқталуға жақын. Қылмыстық-процестік кодекстің 201-бабына сәйкес өзге ақпарат жария етуге жатпайды. Конституцияның 77-бабы 3-тармағының 1-тармақшасына және Қылмыстық-процестік кодекстің 19-бабы 1-бөлігіне сәйкес қылмыстық құқық бұзушылық жасаудағы кінәсі соттың заңды күшіне енген үкімімен белгіленгенге дейін әрбір адам кінәсіз деп есептеледі», дейді іске жауапты мамандар.

Тағы бір айта кетерлік жайт, мектепте оқушыларды тегін тамақтандыру мәселесі. Жетісуда 60-тан астам мектепте асхана жоқ, 45 мектепте тамақ сырттан тасымалданады. 17 мектепте шағын буфет қана орналасқан. Асханаға жауапты жеке кәсіпкерлер балаларға бөлінген қаржының аздығын айтып жүр. Оқушылар жақсы тамақтану үшін мемлекет әр балаға бөлінген қаржыны нарыққа сай есептеуі шарт.

Жалпы, Жетісуда мектептердің дені заман талабына сай емес, тіпті қаусап тұр десе де болады. Мәселен, Панфилов ауданындағы 45 мектептің 15-іне күрделі жөндеу қажет. Арасында жарты ғасырлық білім шаңырақтары да бар. Аудан әкімі Марат Сағымбектің айтуынша, шекаралық ауылдардағы мектептердің жағдайы нашар. Тіпті Сұптай ауылында балалар бұрынғы балабақшаның ғимаратында оқиды. Мұнда тамақтанатын асхана мен спорт залын қоспағанда, қосымша сабақ беретін сыныптар да жоқ.

– Садыр ауылындағы жағдай да мәз емес. Ауданға әкім болып келгеніме бір жыл төрт ай болды. Осы аралықта үш мек­тепті пайдалануға бердік. Бұл – мақта­нуға тұратын көрсеткіш. Біреуі шекаралас аймақта орналасқан Басқын­шы ауы­лындағы мектеп, екіншісі Қоңырөлең ауыл­­дық округіне қатысты Бөрібай би ауылын­­дағы мектеп. Сол ауылдағы білім орда­­сы Әлихан Бөкейханның атында. 1936 жылы салынған. Бір жылдың ішінде мек­теп тұрғы­зылып, пайдалануға берілді. Үшін­шісі – белгілі суретші Әбілхан Қас­теев атамыздың кіндік қаны тамған Шежін ауылында салынды. Бұған дейінгісі өткен ғасырдың 50-жылдары пайда­лануға беріл­ген. Жағдайы мүлдем нашар болатын. Түгел сүріп тастап, жаңадан салдық, – дейді М.Сағымбек.

Мысалы, Алмалы ауылдық округі Алтыүй ауылын­дағы Әбілхан Қастеев атындағы мектеп 1971 жылдан бері жұмыс істеп келеді. Ал Жамбыл атындағы мек­теп­тің сыйымдылығы мың балаға арнал­ған, бірақ онда 2 мың оқушы оқиды. Бауыржан Момышұлы атындағы мек­тептің де жағдайы мәз емес. Осындай жағ­дай Кербұлақ, Ескелді, Ақсу, Сарқан өңір­лерінде де кездеседі.

Жетісуда білім саласына үлкен реформа керек екенін көрсетеді. Әрі үнемі қадағалауды талап етеді. Біз алдағы уақыт­та бұл тақырыпқа тағы да айналып соғамыз.

Жетісу облысы