• RUB:
    5.11
  • USD:
    523.86
  • EUR:
    544.34
Басты сайтқа өту
Саясат 20 Қараша, 2023

Экономиканың тұрақты дамуына апарар жол

191 рет
көрсетілді

Астанада Жаһандық инвестициялар жөнінде дөңгелек үстел (Kazakhstan Global Investment Roundtable) өтті. Еліміздегі инвестициялық жобалар жайы қаузалған басқосуға өнеркәсіп басшылары, инвесторлар, қаржы секторының өкілдері, саясаткерлер мен белді сарапшылар шақырылды. Ұлыбритания, Вьетнам, Германия, Канада, Қатар, Қытай, БАӘ, Сауд Арабиясы, АҚШ, Түркия, Франция, Чехия және басқа да бірқа­тар елден қонақтар келді. Басқосуда әр саланың жетек­шілері еліміздің инвестициялық мүмкіндіктерін, логистика­лық қызметтердің жаңа спектрін, заманауи тұрақты өндірісті, экспорттық әлеуетті кеңейту жайын, озық технологияларға инвестиция тартуға қатысты мәселелерді талқылады. VI Жаһан­дық инвестициялар жөніндегі дөңгелек үстелге Қазақстанның Премьер-министрі Әлихан Смайылов та қатысты.

Дөңгелек үстелдің алғашқы па­нель­дік сессиясы «Аймақтық сын-қатерлерге инновациялық жауаптар: озық технологияларға инвестициялар құю» тақырыбына арналды. Панельдік сессияға Ті­ке­­­лей шетелдік инвестиция­лар орталығының директоры әрі эко­логиялық ресурстарды бас­­қаруда тәжірибесі бар Ким Ж. Зитлоу модераторлық етті. Ол халық­ара­лық инвестиция, цифр­лық транс­формация бағы­тына жеті жыл бұ­рын келген. Германияда, Сауд Арабиясында стартап, экожүйе бо­йынша жұмыс істеген.

Кездесуде Cisco Systems Lnc (АҚШ) бағдарламалық жа­сақтаманы әзірлеу технологиясы секторының басшысы Хазретғали Сапенов аграрлық саладағы ақпа­раттық технологиялар және бұлтты жүйелер туралы айтты.

– Осыған дейін жасанды интеллект, ақпаратты сақтайтын бұлт­­ты жүйе­лер туралы естіген бо­­лар­­сыздар. Мен бұл бағыттағы не­­гіз­гі аспектілерге тоқтал­ғанды жөн көріп отырмын. Біз су қайта қал­пына келмейтін ресурс екенін білеміз. Жасанды интеллект, да­та-орталықтар энергияны көп тұ­тынады. Ал энергия алу үшін су керек. Қазіргі ахуалға назар аударсақ, су ресурстарын қолдану бойынша мониторинг жүргізу керек. Біз 2016 жылы бұлтты шешімдерді қол­данғандардың бірі болдық. Сондық­тан ауыл шаруашылығында бірінші кезекте мониторинг жүргізу керек деп ойлаймын, – дейді Х. Сапенов.

Nasa Орталық Азия аймақтық ақпа­рат­­тық орталығының үйлес­тірушісі Марат Бексұлтанов спут­­никтік техноло­гиялардың мүм­кіндігі жайлы ой қозғады.

– Қазақстандағы тұщы су­дың қоры, су ресурстарының жет­кілік­сіздігі туралы айтқым келіп отыр. Ауыл шаруашылығы да су ресурс­тарына қарап тұрғанын бі­­ле­сіздер. Климатқа байланыс­ты орман шаруашылығында да мәсе­лелер бар. Мұ­ның барлығын спут­никтік технология­лар арқылы және басқа да озық құралдардың көмегімен реттеуге болады. Мы­салы, ауыл шаруашылығында спут­­­никтік бақылау мониторинг жүргізуге көмек­теседі. Ке­ле­­шек­те қай жерде құрғақ­шы­лық, қай жерде керісінше су тас­қы­ны кү­тілетінін анықтай ала­мыз. Соны­мен қатар жаңа тех­­нологиялар қала құрылысын жоспарлауға, тұр­ғын­дардың жайлы ортада өмір сүруіне жағдай жасай алады. Қазір әуе кеңістігіндегі 10 мыңнан астам спутник арқылы түрлі ақпаратты білуге болады. Біз сол мәліметтерді сараптап, нақ керегін анықтауымыз қажет. Бізде ақпараттарды өңдейтін ауқымды бұлтты шешімдер бар. Қазір сонымен айналысып жатыр­мыз. Қа­зақстанның осы ақпарат­тарды тиімді пайдалануына бо­ла­ды. Кеңістікте еліміздің өз спут­никтері бар, жақында тағы бірнешеуін жіберуді ойластырып отыр. Біздің компания спутниктік мәліметтерді сараптаумен айналысады. Бұл шетелдік инвесторларға елдің әлеуетін көрсетеді, – дейді ол. Марат Бексұлтановтың айтуынша, Қазақстанға келуді ой­ластырған инвесторларды елдегі тұрақтылық, геосаяси ахуал, ор­на­ласқан аумағы, табиғи ресурс­тар, білікті мамандардың болуы қызықтырады екен. Бір сөз­бен айтқанда, мүмкіндік мол. Иә, жыл өткен сайын егістік алқаптары тарылып, су қоры азайып келеді. Болжамдарға қарасақ, әлемде 5 млрд халық су тапшы­лығын се­зінуі мүмкін. Сондай-ақ бүгінде жаһандық жылыну деңгейінің 1,5 және 2 градусқа көтерілгені бай­қалады. Сайып келгенде, мұ­ның барлығы экономикалық тұрақ­сыздықты күшейтеді. Спи­кер­лер осы құбылыстарды реттеуде жаңа технологиялардың мүм­кіндігі орасан деген ой айтып отыр.

Панельдік сессия арасындағы үзілісте «Kazakh invest» ұлттық компаниясы» АҚ басқарма төра­ғасының орынбасары Руслан Ибраимовті әңгімеге тартып, елдегі инвестициялық жобалар туралы сұраған едік.

– Бүгінгі ауқымды іс-шарада ша­ма­мен 1,8 миллиард доллар кө­лемінде ин­ве­стициялық келісімдер жасалады деп топшылаймыз. Осы тұста былтыр бізде тікелей ше­тел­дік инвестициялардың құ­ны 28 млрд доллар шамасында болғанын айта кеткеніміз жөн. Мұны кейінгі 10 жылдағы рекорд­тық меже ретінде бағаласақ болады. Шетелдік инвестиция­лар денсаулық, металлургия, маши­на жасау, мұнай-газ, ауыл шаруа­шы­лығы және тағы бірнеше салада қарқын алып жатқанын байқай­мыз. Соңғы өзгерістерді есепке алсақ, қазір Қытаймен байланыс берік бола бастады. Визасыз ре­жім осының айқын көрінісі деп білеміз. Біз инвес­торларды тартып, еліміздің әлеуеті жоғары екенін көрсетіп жатырмыз. Мейлінше өндірістік өнеркәсіпті қолдауға тырысамыз. Бүгінде Қытайдан бөлек Сауд Арабиясы, Еуропа, Таяу Шығыспен әріптестік байланыс ор­нап жатыр. Нидерланд, Қытай, Түркия, Франция, Италиямен де инвестициялық жобалар бар. Елде бизнеске үлкен қолдау бар. Аңғарғанымыз, көптеген компания мемлекеттен оффтейк алғы­сы келеді. Бірақ шетелдік компа­нияларға мұндай мүмкіндік беріле бермейді. Ал егер жергілікті кә­сіп­керлерді қолдайтын болсақ, олар­ға жеңілдіктер қарастыруға бо­лады. Бізде инфрақұрылымы жай­лы өңірлер көп. Бұл, әрине, инвес­тицияға тиімді, – дейді Р. Ибраимов.

Америка журналисі, тележүр­гізуші және қаржылық талдаушы Джон Деф­териос модератор болған панельдік сессияда ауыл шаруашылығы саласын дамыту, өнімді ұлғайту мәселелері қа­рал­ды. Дүниежүзі халқының өсімі­нен, энергия тасымалдаушылар бағасының жоғарылауы және климаттық өзгерістердің қолайсыз әсері салдарынан келешекте азық-түлік бағасына да сұраныс жоғары болатыны – түсінікті жайт. Кейінгі 2 жылда азық-түлік ба­ға­сының индексі шамамен 47 пайызға өс­кен. Азық-түліктің азаюы оның ресурстарының құндылығын арттырады. Бұл ауыл шаруашылығын дамытуда жүйелі реформалар керегін аңғартады. Сол үшін де өңдеу өнеркәсібін дамытуда агроөнеркәсіп кешенін ынталандыру міндеті күн тәртібінен түспейді. Бұл панельдік сессия­да мамандар мен сарапшылар ауыл шаруашылығы өнімдерінің тапшылығын болдырмау шаралары турасында пікір алмасты.

«Tiryaki Agro» компаниясының вице-президенті, жаһандық қаржы директоры Мустафа Туркай Татар екі ел арасындағы инвестициялық байланыстың бауырластық-түсі­ністік бағытта үйлесім тапқанын атап өтті.

– Қазір фермерлік бағытта, өңдеу өнеркәсібінде, сауда-саттықта жеке-дара жұмыс істеу қиын. Ауыл шаруашылығы саласының тармақ­тары бірлесіп жұмыс істеуі керек. Қазақстанның аумағы кең, ши­кізат, энергия бар. Бұл – басты басымдық. Бірақ теңіздерге шыға алмайды. Әрине, географиялық аумақ өзгермейді. Бірақ логисти­калық жүйені күшейтуге әбден болады. Біз Астанада өз өнімдерімізді шығаруды ойлап отырмыз. 250 тонна бидай алып, одан крахмал, ал крахмалды өңдеп қант шығаруға болады. Осылайша, қант тапшылығын шеше аламыз. Біз осы жобаға 250 миллион доллар жұмсаймыз. Инвестициялық жобаның екінші кезеңінде біз басқа өнімдерді өндіруге ниеттіміз. Оған тағы 50 миллион доллар шамасында қаржы кетеді. Біз бірнеше елді зерттей келе, Қазақстанды таңдап отырмыз. Бауырлас елдегі «Kazakh invest» АҚ, «Бәйтерек» холдингі, Ауыл шаруашылығы министрлігі және қала әкімдігінің қолдауын сезіндік, – дейді ол.

Басқосуда Қазақстанның ет өнімдерін экспорттауға әлеуеті зор екені айтылды. Неге десеңіздер, өнімге көрші елдерде сұраныс бар. Бұл ретте, басқаны айтпағанда, бір ғана Қытай нарығының өзі жетіп жатыр. Қайбір жылдары Қазақстан жылына 500 мың тоннаға дейін ет экспорттағанын ескерсек, сол межені тағы бағындыруға сер­піліс қажет-ақ. Сарапшылар ауыл шаруашылығына тиесілі жерлерді жарамсыз қалдырудан сақтаудың маңызын қаперге салды. Сон­дай-ақ салаға цифрландыру, жасан­ды интеллектіні енгізу табысқа жетелейді. Бұл қазір қомақты қаражат талап ет­ке­ні­мен, уақыт өте келе шаруалар жаңашылдықтың пайдасын сезінеді екен.

Басқа-басқа, ауыл шаруашы­лығында Орталық Азиямен ын­тымақтастық ор­нату маңызды. Әсіресе еліміздің оңтүс­тігіндегі трансшекаралық су көздерінен әр ел өзіне тиісті мөлшердегі суды еш кикіл­жіңсіз алып отыруы керек. Со­сын, шекаралас Өзбекстанда мақта өнді­рі­леді. Сапасы жақсы. Халықаралық компаниялар солармен жұмыс істеуге ұмтылады. Біздегі мақта Түркістан облысында өсіріледі. Осы тұста біз Ауыл шаруашылығы министрлігінің көрші елдің тәжірибесі арқылы елдегі мақтаның сапасын жақ­сар­туға ниетті екенін білдік. Өзбек­станмен сауда-саттықтағы байланыс та берік. Бір сөзбен айтқанда, Орталық Азиядағы шекаралас елдермен ынтымақтастық берік болса, екіжақты келісім арқылы экономикаға серпін боларлық біраз мәселені реттеуге болатынын түйсіндік.

Еуразиялық даму банкінің аймақтық шолуына сүйенсек, Ор­­талық Азияның тұтас ішкі жалпы өнімі кейінгі 20 жылда 7 есе өсіп, 2022 жылдың соңында 347 миллиард долларды құраған. Аймаққа құйылған жинақталған тікелей инвестиция көлемі 17 есе өсіп, 211 миллиард долларға жеткен. Сарапшылар серпінді дамып келе жатқан, экономикалық тұрақты аймақ болып қалу үшін ресурсқа тәуелділік, су энергетикасы саласындағы сәйкессіздік, климаттың өзгеруі секілді құры­лым­дық қиындықтарды еңсеру қажеттігін атап өтті. Аймақтың тұ­рақты дамуында инвестиция әлеуеті де ауқымды рөл атқарады.

Осы күні «Тұрақты аймақтық өсімге инвестиция салу» тақы­ры­­бында өткен панельдік оты­рыс­қа Премьер-министр Әли­хан Смайылов қатысты. Ол сөз басында Орталық Азиядағы ше­тел­дік инвестициялардың 70%-ы Қазақстанға тиесілі екенін атап өтті. Мысалы, былтыр тікелей шетелдік инвестициялардың жалпы көлемі 18% өсіп, 28 млрд долларға жеткен. Биылғы 6 айда ұлттық экономикаға тағы 14 млрд долларға жуық тікелей шетелдік инвестиция тартылған. Еліміздің тәуелсіз кредиттік рей­тин­гісінің тұрақтылығын Fitch, S&P және Moody’s халықаралық агенттіктері растап отыр.

– Ағымдағы жаһандық сын-қатерлерге қарамастан, ел экономикасы тұрақты өсіп келеді. Барлық негізгі салада оң динамика тіркеліп отыр. Негізгі капиталға салынған инвестициялар 12,6 пайызға өсіп, 13,3 трлн теңгені құрады. Президент Қасым-Жо­март Тоқаев биылғы Жол­дауында Жаңа экономикалық модельге көшу қажеттігін жариялады. Үкі­метке 2029 жылға қарай экономика көлемін 450 млрд долларға дейін, яғни екі есе арттыру бойын­ша ауқымды міндет қойды. Инвестиция тарту экономика өсімінің негізгі факторы саналады. Ұлттық инвес­тициялық саясат шеңберінде ESG стандарттарын ескере отырып, еліміз 2029 жылға дейін кемінде 150 млрд доллар шеңберінде инвестиция тартуға мүдделі. Ол үшін біз ин­вес­торларға қолайлы жағдай жасауды, инвестицияларды қолдау құралдарын жетілдіруді одан әрі жалғастырудамыз. Бұл ретте тиіс­ті нормативтік құқықтық базаны дамыту маңызды. Мәселен, кәсіпкерлік қызмет саласында жаңа реттеуші саясат енгізілуде. Биыл заңнамада бизнес үшін 9 мың артық талап алынып тас­талды. Жыл соңына дейін тағы мыңы алынады. Тәуекелдерді басқару жүйелерін ав­томаттандыру нәтижесінде 1 қаң­тар­дан бастап тексерулер адам факторынсыз тағайындалатын болады. Жаңа Салық кодексінде өңдеуші секторды дамыту бо­йынша ерек­­ше шаралар көзделіп отыр. Со­нымен қатар шағын және орта кәсіпкерлікті қолдаудың жаңа кешенді бағдарламасы әзірленіп жатыр. Отандық өнеркәсіпті дамыту үшін сатып алуларда оффтейк-ке­лісімшарттардың үлесін 10%-ға дейін жеткізу жоспарланып отыр. Инженерлік-коммуналдық жүйе­лерді жаңғырту мақсатында «Та­риф­ті инвестицияға айырбастау» бағ­дарламасы іске асырылуда, оның аясында алдағы 6 жылда 3 трлн теңгеге жуық инвестиция тар­­ту көзделіп отыр», дейдіӘ.Смайылов.

Ендігі кезде жобаларды сапалы инфра­құрылыммен қамтамасыз ету үшін 2029 жылға дейінгі Ұлт­тық инфрақұрылым жоспары әзір­леніп жатыр екен. Күрделі мұ­най-газ жобаларына инвестиция тарту мақсатында биылдан бас­тап Жақсартылған модельдік келісім­шарт аясында қаржылай ынталандыру механизмі енгізіліпті. Басым салалардағы құны 50 млн доллардан асатын инвестициялық жобалар үшін 25 жыл ішінде Қазақстан заңнамасының тұрақ­тылығына кепілдік беретін Ин­вес­тициялар туралы келісім бекіту мүмкіндігі бар. Бүгінде жалпы құны 1,5 млрд долларды құрайтын 6 инвестициялық келісімге қол қойылған. Оған қоса елде 500 млн доллардан астам со­маны инвестициялау кезінде 10 жылға салық заңнамасының тұрақ­тылығына кепілдік беретін Инвес­тициялық міндет­темелер туралы келісім енгізілген. Бұл, расында, инвестициялық жоба­лар­ды қолдаудың тағы бір те­тігі деп білеміз. Осыған қоса, жобаларға тиімді мониторинг жүргізу және бақылау мақсатын­да инвестициялық жоба­лардың Жалпы­ұлттық пулы құ­рылған. Оған 69 млрд дол­лар­дан астам соманы құрайтын 1 000-ға жуық жоба қосылған. Бар­лық мем­­лекеттік органдардың инвес­ти­­циялық жобалар тарту және іске асырудың бірыңғай онлайн жүйесіне интеграция­лануын қам­тамасыз ететін Ұлттық цифр­лық инвестициялық платформа құры­лады екен. Айта кететін ақпар, бүгінде 83 елдің азаматтары Қазақстанға визасыз келе алады. Ал 109 мемлекеттің резидент­тері үшін электрондық визалар ре­сім­деу қолжетімді. Бұған қоса ерек­ше инвесторлық визалар қарас­тырылған. Сайып келгенде, осы қыруар жұмыстың барлығы елдің инвестициялық әлеуетін кеңейтуге және нақты нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған.

Панельдік отырыстардан соң Премьер-министр Әлихан Смайы­­лов үздік шетелдік инвес­торларды марапаттау салтанатына, жаңа жобаларды іске асыру бойынша келісімшарттарға қол қою рәсіміне қатысты. Сонымен биыл үздік инвесторлар денсаулық сақтау, білім беру, энергетика, ауыл шаруашылығы және тағы басқа да экономика салаларында 10 аталым бойынша марапатталды. Оның ішінде, Knauf Group, Wabtec Corporation, Eni S.p.A, Honeywell, Coca Cola Içecek Kazakhstan компаниялары бар. Осы күні АӨК, ТМК, денсаулық сақтау, жеңіл өнеркәсіп, машина жасау, білім беру, құрылыс қоспалары мен химиялық өнімдер өндірісі сияқты экономика салаларында 1,6 млрд доллар сомасына 26 меморандум мен коммерциялық құжатқа қол қойылды. Мысалы, Alarko Holding бизнес-конгломераты Шымкент әкімдігімен жылыжай салуға бекінсе, Çalık Holding компаниясы Қостанай облысында бұршақ дақылдарын қайта өңдеу зауытын салу туралы келісімге келді. Сол секілді Işıklar Packaging крафт-қағазын өндіру зауытын салса, Alstom Қазақстанда вагон жөндеу депосы мен электровоздарға қыз­мет көрсету бойынша сервистік орта­лық ашады. Lasselsberger group құрылыс желімі мен құрғақ қоспа­лар өндірісін бастайды. Roche түп­нұс­қа биотехнологиялық дә­рі-дәр­­мек­терді локализациялау­ды жос­парлап отырса, Pfizer ком­пания­сы Қазақстанда Prevenar 20 инновациялық пневмококк инфекциясына қарсы екпе өндірісін қолға алады.