Әмір Темір туралы фильм

Жаңа туындыға әлемнің жартысын билеген Әмір Темір мен Түркістандағы тайқазанның тарихы арқау болмақ. Режиссер бұл фильмді халықаралық мегажоба болатынын айтты. Осыған орай баспасөз мәслихатын өткізіп, алдағы түсірілімнің құпиясымен бөлісті. Ал фильмде тарихи қателіктер болмас үшін, сол заманның келбе­тін көрсету үшін белгілі тарихшы Бауыржан Байтанаев, Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері Қырым Алтынбеков сынды азаматтар кеңесшілік қызмет атқарады. Яғни режиссер білікті мамандардың нұсқауына арқа сүйейді. Сонымен бірге ресей­лік, қытайлық, ирандық ғалымдар да фильмнің түсіріліміне атсалысады.

Режиссер жаңа туынды талай ұрпақтың рухани азығына жарайтын мұра ретін­де тарихта қалатынын айтты. Әрі ол өзінің мегажобасын баға­сы қымбат қолөнер бұйымына теңеді. Сондықтан нағыз шебердің қолы­нан шыққан дүние жасау үшін әрбір ұсақ-түйекке мән беретінін мәлімдеді. Режиссер көркемфильм сюжеті жаумен алысқан кезекті тарихи шығарма­ға құралмайтынын баяндады. Яғни фильмде найза түйреп, қылышымен айқасқан, атқа қонған батырлардың құйындата шапқан көріністері аз болады. Оның орнына режиссер Әмір Темірдің ішкі жан дүниесіне көбірек үңіледі, оның рухани айқасқа түскен ішкі әлемін сыртқа шығаруға тырысады. Сонымен қабат әміршінің әскери жорықтарынан бұрын мәдениетке, өркениетке қосқан үлесін ашып көр­сетеді. Соның жарқын бір көрінісі – тұтқынға түскен Иран қолөнершісі­не тайқазанды құйдыруы. Әлбетте ­фильмде ирандық қолөнершіге жәр­демші болған қазақ тайпалары да басты кейіпте көрінеді. Дегенмен режиссер көркем туындыға тым саяси реңк бермейтінін, сол дәуірдің шынайы бейнесін тарихи әділеттілікті сақ­тай отырып көрерменнің көз алды­на әкелетінін айтты. Жалпы, бұл ки­но тарихи-оқиғалы жанр негізінде бей­неледі.

Бүгінгі таңда түсірілім тобының алдында тұрған ең маңызды мәселе, ол – қаражат. Өйткені сю­жетке бай, техникалық жағынан күр­делі тарихи фильм түсіру арзан тұрмайды. Ре­жиссердің бағалауынша, фильм бюд­жеті 5-10 млн АҚШ доллары шамасына барады. Бұл қаражаттың жартысына жуығы актерлердің, басқа да түсі­рілім тобы мүшелерінің айлық жа­ла­­қы­сына кетеді. Негізінен фильм түсі­ру жұмысы Түркістанда, тайқа­зан құйылған тарихи жер – Қарнақ­та, Сайрам елді мекенінде, Шымкент қала­сында жүргізілмек. Сондай-ақ 1399 жылы Әмір Темірдің Үндістанға жа­саған жорығына байланысты үнді жерінен де кейбір эпизодтар түсірі­леді. Түркістан облысының әкімдігі ал­ғашқы дайындық кезеңі барысын­да қаржылай қолдау көрсетуге уәде берген. Бірінші кезеңге кейіпкерлер­дің бей­не тестілерін жүргізу, болашақ түсі­рілім нысандарын дайындау, бірнеше эпизод түсіру, қосымша зерттеу жұмыстары кіреді. Алайда фильмнің кейінгі жұмыстарына қатысты әкім­дікпен қандай да бір нақты келісім әлі бол­мағанға ұқсайды. Осы ретте режис­сер әлбетте қаражатты шетелден де табуға болады, алайда жаңа фильм тұтастай өзіміздің отандық туынды болғанын қалаймын дегенді айтты.

Режиссер мәлімдегендей, қазіргі уақытта халықаралық мегажобаға инвесторлар іздеу жұмыстары жүріп жатыр. Әсіресе шетелдік қорлар тарапынан үлкен қызығушылық бар екенін баян етті. Дегенмен фильм иесі, жоғарыда атап өткеніміздей, көркем туынды таза отандық жоба ретінде танылса деп армандайды.

«Бұл – ортағасырлық Түркістан туралы әлемдік деңгейдегі бірегей туынды, халықаралық мегафильм жобасы. Сондықтан оның кино тарихында кейінірек классика болып қалатынына сенімдімін. Жаңа көркем туынды жобасына шетелдік, отандық кино жұлдыздар, өзге де танымал киноиндустрия өкілдері қаты­сады. Халықаралық түсірілім тобы Қазақстан, Еуропа және Ресейдің үздік мамандарынан құралады. Өз кезегінде фильм тәрбиелік қызмет атқарумен қатар, қасиетті Түркістан қаласының, тұтастай облыстың, күл­лі республиканың атын әлемге шыға­ратын көркем жарнама қызметін қо­са атқарады. Келешекте осы туын­дының арқасында елімізге турис­тер көп тартылады деген үміт бар. Себе­бі киноны тамашалаған көрермен әлемнің қай түкпірінде өмір сүрсе де, тарихи оғиғалар өрбіген жерді көз­бенен бір көріп қайтуға талпынады. Осылайша, мегажоба Қазақстанға деген қызығушылықты оятуға, елімізді дүние жүзіне басқа да қырларымен таныта түсуге септігін тигізеді деген сенім басым», деді режиссер.

Сондай-ақ Сергей Дворцевой фильм түсіру барысындағы кейбір нәзік иірімдерге де тоқталды. Мәсе­лен, актерлердің киімі экранның ар жағынан сол заманның шынайы киімі болып көрініп тұруға тиіс. Көптеген тарихи кинолардағы қателіктің бірі осы киім мәселесіне келіп тіреледі. Режиссер осыған қатты мән бе­ретінін жеткізді. Оның айтуынша, актерлер тарихи образда болғанмен, үстіндегі киімдері бүгін ғана тігілген жап-жаңа күйінде тұрады. Бұл көркем туындының тарихи шынайылығын тіптен төменге түсіріп жіберетін сәт деп санайды режиссер. Сондықтан актерлердің киген киімдері әралуан болған жөн. Сонымен бірге ол тарихи фильмде актерлер көне шағатай тілінде және қазақ тілінде сөйлейтінін жеткізді. Сол себепті қазіргі таңда актерлер ескі шағатай тілін үйреніп жатқанға ұқсайды. Жалпы, тіл мәселесі де тарихи туындының көрермен сені­мін арта түсу үшін маңызды рөл ойнайтыны белгілі.

«Әмір Темір тайқазанды құйған қолөнерші тұтқынды Иранның Тебриз деген жерінен әкелген. Ол аймақта ирандықтармен бірге армяндар да, грузиндер де, әзербайжандар да тұрды. Сондықтан тұтқынды қай тілде сөйлету мен үшін де әзірге қиын таңдау болып тұр», деді режиссер.

ШЫМКЕНТ