Биыл жастарды тұрғын үймен қамту бағдарламасына бюджеттен 50 млрд теңге бөлінді. Осылайша, 35-ке дейінгі отандастарымыздың баспаналы болуы үшін жеңілдетілген ипотекалық несие беру жалғасады. Ендеше 2024 жылы қай өңірдің азаматтары қоныстой тойлайды? Бұрынғы бағдарламалардан да тиімді жүйе қарастырылған ба?
Әйгерім Орынбаеваның елордада үй жалдап жүргеніне 5 жылға жуықтапты. Оңтүстік өңірден арман қуып, Астанаға келген бойжеткеннің өз пәтеріне ақша жинауға мүмкіндігі болмай тұр. «Отбасы банктен» арнайы шот ашып, қаржысын тұрақты салса да, 250 мың теңге айлық әлі күнге дейін көздеген мақсатына жеткізер емес. Үйсіздік пен күйсіздіктен қажыған жас мемлекеттік бағдарламалардан да үмітін үзген.
– Негізгі мамандығым – заңгер. Шымкентте колледжді аяқтап, жұмыс таппаған соң, Астанаға келдім. Түйіндемемді құшақтап, біраз есікті қақтым. Алайда жұмыс берушілер жоғары оқу орнының дипломын талап етті. Одан қалды, азғантай айлыққа сынақ мерзімінде де жүрдім. Нәтиже болмады. Кейін маникюр, визажист мамандығы бойынша оқып, сертификатпен сұлулық салонына жұмысқа кірістім. Міне, содан бері тапқан-таянғанымды жалдамалы пәтер иесіне, жолыма, ауылдағы бауырларыма жіберіп, көмектесемін. Артылғанын «Отбасы банктегі» жинағыма саламын. Бірақ бастапқы жарнаны жинай алмай келемін. Жеңілдігі бар мемлекеттік бағдарламалардың шарттарына да сәйкес келмейтінім тағы бар. Ал коммерциялық ипотека бағдарламаларының мөлшерлемелері тым жоғары, – деп күйінді ол.
Қазір Әйгерім секілді күнкөрістің қамымен баспанасыз сенделген жастар жетерлік. Мәселен, «Қазақстан жастары» әлеуметтанулық зерттеу нәтижелері бойынша, аналитикалық баяндаманың былтырғы сауалнамасында еліміздегі 35-ке дейінгі азаматтардың 27,9 пайызы ғана «өз пәтерімде тұрып жатырмын» деген. Ал 36,5 пайызы «үй, бөлме жалдап жүрміз» десе, енді бірі жатақхана, хостел, туған-туысты паналап жатқанын айтқан.
«Жастар» ғылыми-зерттеу орталығының директоры Айсұлу Ерниязова жастардың тұрғын үймен қамтылуы өте маңызды көрсеткіш екенін алға тартты. «Бұл санат әдетте тұрғын үй алуға мүмкіндік беретін жоғары табыс иелері емес, тиісінше табыстың белгілі бір бөлігі тұрғын үй алуға немесе жалдауға деп жинақталады», дейді ол.
– Бұл өз кезегінде жастардың жалпы материалдық жағдайына әсер ететіні анық. Сауалнамаға қатысушылардың көпшілігі жалға алынған баспанада тұрып жатыр. Дегенмен едәуір бөлігінде өз пәтері немесе тұрғын үйі бар, болмаса ата-аналарымен, туыстарымен тұрып жатыр. 5,3 пайызы хостелде немесе жатақхананы паналап жүр. Ал 0,6 пайызында тұрақты баспана жоқ. Тұрғын үй жағдайын жуықтағы 2 жыл ішінде жақсартуға қатысты сауалға жастардың 59,7%-ы оң жауап берді, 23%-ы бұл шаруаны жоспарлап жатса, 13,8%-ында тұрғын үй жағдайын жақсартуды көздеп отырған жоқ. Тұрғын үй жағдайын жақсартуды жоспарлап отырғандар ішінде 29-34 жас аралығындағы респонденттердің басым болуы түсінікті (21,4%), жағдайды жақсартуға кіріскендер арасында 19-23 жас тобы респонденттері жиірек болды. Тұрғын үй жағдайын жақсартуды жоспарлап отырғандар немесе ол шаруаға кіріскен жастар бұл үшін әдетте өздерінің жеке қаражаттарын пайдаланады (52,4%), 18,2%-ы ипотекалық қарыз алу мүмкіндігін қарастыруда, 9,6 пайызы жақындар көмегіне сүйенбек. 10,2 пайызы несие қаражаттарын пайдалануға дайын, ал 9,3%-ы тұрғын үй алу амалы ретінде мемлекеттік бағдарламаларды көрсетті. Бұл жастардың осы бағыттағы мемлекеттік бағдарламалар туралы ақпараттану деңгейінің төмендігін, болмаса жастардың мемлекетке сенімінің жоқтығын немесе бұл бағдарламалардың тиімсіздігін көрсетеді. Аймақтық тұрғыдан алғанда, Батыс Қазақстан, Атырау, Павлодар, Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстары, сонымен бірге Шымкент қаласында жастардың мемлекеттік бағдарламаларға бағдарсыздығы, одан хабарсыздығы анық байқалады. Соның өзінде 6,7 пайыз жастар мемлекеттен көмек күтетінін жеткізді, – деді орталық басшысы.
Демек жастарды тұрғын үймен қамту мәселесі әлі де өзекті күйінде қалып отыр. Мәжіліс мінберінде, БАҚ беттерінде бұл проблеманы көтеріп-ақ келеді, бірақ түбегейлі шешімін тауып жатқан жоқ. Сондықтан былтыр жыл аяғында Президент жанындағы Жастар саясаты жөніндегі кеңес отырысында Мемлекеттік кеңесші Ерлан Қарин келесі жылы жастарға арналған жеңілдетілген тұрғын үй бағдарламасын қолға алу жоспарда бар деген еді.
Сондай-ақ Мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаева өткен желтоқсан айындағы баспасөз мәслихатында жастарға «9-20-25» жаңа бағдарламасы әзірленіп жатқанын хабарлады. Міне, бірер күн бұрын министрлік Астана, Алматы қалаларында, Ақмола, Ақтөбе, Алматы, Атырау, Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Павлодар және Солтүстік Қазақстан облыстарында 35-ке дейінгі отандастарымызға жеңілдетілген ипотекалық несие беру жобасы іске қосылатынын мәлімдеді.
«Жастарды тұрғын үймен қамтамасыз ету бағдарламасын «Отбасы банкі» АҚ Мәдениет және ақпарат министрлігінің қолдауымен облыс және қала әкімдіктерімен бірлесе жүзеге асырады. Бағдарламаларға 35 жасқа дейінгі әлеуметтік сала, БАҚ, жоғары оқу орындарының оқытушылары мен ғылыми қызметкерлері, квазимемлекеттік сектор, коммуналдық кәсіпорындардың қызметкерлері қатыса алады. Әр аймақтағы кәсіптер тізбесін бағдарлама басталар алдында әкімдік жинақтайды. Бағдарламаларға қатысатын азаматтарға қойылатын негізгі талаптар: Қазақстан Республикасының азаматтығы, бағдарламаға қатысушының жасы 35 жасқа дейін (қоса алғанда) және негізгі қатысушы ретінде тек ерлі-зайыптылардың біреуі ғана болуы маңызды. Оған қоса бағдарламаға қатысушының және оның отбасы мүшелерінің соңғы 5 жыл ішінде ел аумағында сатып алу құқығымен жалға берілетін тұрғын үй немесе меншік құқығындағы тұрғын үйінің (ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкі, өтінішке енгізілетін отбасының басқа мүшелерімен ортақ үлестік меншік) болмауы шарт. Өтініш берген кезде қатысушы таңдаған саладағы ресми жұмыс өтілі кемінде бір жылдық зейнетақы шотынан үзінді көшірмемен растауды талап етіледі. Ал несие бойынша сыйақы мөлшері – жылдық 5%-дан бастап, несие мерзімі –19 жылға дейін, бастапқы жарна-несие сомасы – 10%» деп жазды министрлік ресми сайтында.
Үйсіздік пен күйсіздік – ұлттың саны мен сапасына кері әсер ететін бірден-бір фактор. Сондықтан көштен іркілмей дербес баспана аламын десеңіз, ипотекалық несиені өтей алатын кіріске жетуді көздеуден басқа амал жоқ. Әрі мемлекет ұсынған мүмкіндіктерді қалт жібермеген абзал. Мәселен, 2025 жылға дейін берілетін жеңілдетілген «Нұрлы жер» ипотекалық бағдарламасы. Ерекшелігі сол, бағдарламада әкімдік кезегінде тұрғандарға басымдық қойылады. Несие мөлшерлемесі – 5, бастапқы жарна – үй бағасының 20 пайызы.