Көлсайдың көркіне нұқсан келмесін

«Көлсай көлдері» мемлекеттік ұлттық табиғи паркінде теңіз деңгейінен 2 130 метр биіктікте – төменгі Көлсай, 2 600 метр биіктікте – ортаңғы Қайыңды көлі, 3 000 метрге жуық биіктікте жоғарғы Көлсай көлі орналасқан. Сұлулығымен көз сүйсінткен көлдерді тамашалауға былтыр 250 мыңға жуық турист келген. Бұл – отандық туризмнің дамуына оң ықпал емес пе?

Еске салсақ, 2021 жылы «Көлсай көлдері» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік био­сфералық резервтер желісіне енгізілген. Су ішінде бой түзеген қайың ағаштары бар Қайыңды көлі әлемдегі ең әдемі 15 көлдің тізіміне кірген. Ал «Көлсай көлдеріне» жақын Саты ауылы былтыр Дүниежүзілік туристік ұйымның «Үздік туристік ауыл» марапатын иеле­ніп, мерейін өсіргенін ескерсек, бұл да өңірдің туристік әлеуетінің арта түске­нінің дәлелі.

Алайда туристік аймақта шешімін күткен өзекті мәселелердің бары аз айтылып жүрген жоқ. Соның бастысы – инфрақұрылымның нашарлығы. Электр қуатының жеткіліксіздігі, байланыстың төмендігін былай қойғанда дәретхана мен автотұрақ жайы да маңызды мәселеге айналғалы қашан?

Соған қарамастан табыс көзіне айналған Көлсай көлдерінің маңайында бірнеше туристік нысан бой көтеріп, жұмыс істеп жатыр. Бұлардың көшбасында «J.S Travel» қонақүй кешені орналасқан. Жуырда Саты ауылының тұрғындары осы қонақүйден кәріз қалдықтарының жақын маңдағы Көлсай көліне төгіліп жатқаны тура­лы бейне­баян түсіріп, әлеуметтік желіге жүктеген. Бұл – желі қолданушыларының ғана емес, экологиялық ахуалға алаңдаған ауыл тұрғындарының үлкен наразылығын тудырды. Аталған олқылыққа байланысты жер­гі­лікті әкімдік, ұлттық парк өкілдері, кәсіпкерлер мен ауыл тұрғындары бас қосты.

«Көлге жақын орналасқан «Qaz­Nomad» және Өскенов Қанаттың де­ма­­лыс кешендері мен асханаларының барлығы алынып тасталсын немесе 1,5 шақырым қашықтыққа көшірілсін. Бұл нысандардың бірде-бірінде кәріз жүйесі жоқ. Кәріз қалдықтарын әлгіндей әдіспен ағызып жіберіп, кәсіпкерлер көл суын ластап жатыр. Табиғаттың бізге берген сыйын бүлдіруге жол бермейміз. Біздің бар тілегіміз – туған жер төсіндегі Көлсайды көздің қарашығындай сақтап қалу ғана. Егер пайданы ғана ойласақ, онда табиғаттың мына сұлулығынан аз уақытта айырылып қаларымыз анық», деген ауыл тұрғындары өздерінің талап-тілектерін төтесінен қойды.

«Кәріз суы көлге емес, төтенше жағдайлар басқармасына тиесілі қара жерге аққан. Оның себебі, біз осы құрылысты қолға алған жылдан бас­тап, осыдан 8 шақырым жерден кәріз қалдықтарын төгетін полигон салдық. Оған өз қалтамыздан 50 млн теңге қаржы құйдық. Оны тасымалдайтын арнайы көлікті 2 млн 250 мың теңгеге сатып алып, бүгінге дейін сол жаққа тасымалданды. Жақында машина бұзылып, салдарынан осы оқиға орын алды. Оны мо­йындаймыз. Комиссия құрылып, тексеріс жұмыстары жүргізіліп жатыр. 1,5 млн теңге айыппұл салды, төледік. Комиссия шешімі шыққанша сәуір айына дейін жұмысымыз тоқтатылды», деген «J.S Travel» ЖШС-нің құрылтайшысы Марат Жөргенбаев бұл бір күндік мәселе еместігін ашып айтты.

«Қонақүйлер бой көтере бастаған алғаш­қы жылдары бас-аяғы он шақты ғана үй бар еді. Қазір бізден бастап Саты ауылына дейін 130-дан аса қонақүй бар. Олар­да автономды септик болғанымен, кәріз суларын төгетін орын жоқ. Бұл – үл­кен мәселе. Мұны көтеріп келе жат­қа­нымызға 4 жылдың көлемі болды», деген Марат Әкебайұлы туристік аймақ­тағы кәріз проблемасын шешуге кәсіп­кер­лердің шамасы келмейтінін, оған мем­ле­кет тарапынан қолдау керек­тігін алға тартты.

«Таулы аймаққа құрылыс салу өте қиын. Транспорт шығыны шаш-етектен келеді. Соған қарамастан ұлттық парктің бар­лық талабын орындап, өздерінің көр­сет­кен жеріне құрылыс салдық. Кет­кен кем­шілікке орай халықтан кешірім сұра­дық», деген құрылтайшы талай жыл­дан бері түйіні шешілмей келе жат­қан ма­ңызды мәселеге қоғамның наза­ры ау­ға­­нына қуанып отырғанын жасыр­ма­ды.

Табиғат жанашырларының шуынан соң отандық туризмді дамытуды қолға алған кәсіп иелері жұдырықтай жұмылып, кәріз құрылысын салу қажеттігін Үкімет назарына ұсынуға бел буған. Өйткені туристік бизнес бастау алған жылдары Көлсайға 20 мыңға жуық адам келетін болса, кейінгі жылдары ол көрсеткіш он есеге ұлғайып, 200 мыңға жуық турист келетіні тілге тиек болды. Сондықтан туризмді тек табыс көзі санамай, оның мәдениетін қалыптастыру бүгінде аса маңызды. Бұл орайда Алматы облысының әкімі Марат Сұлтанғазиев инвесторлар тарту мәселесін қолға алып, алғашқы қадамдар жасалып жатыр екен.

«Компания бойынша кемшіліктер анықталып, экологиялық департамент айыппұл салды. Бұл кемшіліктер кәріз жүйесінің жоқтығынан болған. Осыған орай, төменге қарай 9 шақырым болатын аймақтан 3 гектар жерге кәріз поли­гонын салуды белгіледік. Қазіргі таң­­да аудан әкімдігімен жобалау жұмыс­та­­ры жүргізіліп жатыр. Жобалық-сме­та­­лық құжаттама жұмыстарына 23 млн тең­ге бөлініп, игерілді», деген Кеген ауда­­ны әкімінің орынбасары Мұхтар Ба­тыр­­ханұлы құжаттамаға сәйкес сүзгі ал­а­­ңын салуға 760 млн теңге қажеттігін жеткізді.

Өңір басшысының қадағалауындағы кәріз суын төгетін орынның құрылысы алдағы жылы басталып, 2026 жылға қарай қолданысқа беру жоспарланғанын айтқан аудан әкімінің орынбасары Мұхтар Батырханұлы сүзгіден өткен суды тұрмыстық қолданысқа пайдалануға болатыны туралы халыққа түсіндірме жұмыстары жүргізілетінін атап өтті.

Әкімдік өкілінің сөзіне сүйенсек, «Көл­сай көлдері» мемлекеттік ұлттық парк аумағында 14 нысан бой көтеріп, оның үшеуі заңсыз құрылыс нысаны бо­­­лып саналып, облыстық құрылыс бас­­­­қару басқармасы арқылы айыппұл са­­­лынған. Сондай-ақ 1 құрылыс нысанын­ сүру бойынша сотқа талап-арыз жол­­­дан­ған. Алдағы уақытта көлдің ма­­ңа­йы­на салынып жатқан құрылыс ны­­сан­да­ры­ның заңдылығына тексеру жұ­мы­с­тары жүргізіліп, заңсыздықтар орын алған жағдайда қалыпқа келтіру көз­делген.

«Халық айтса, қалт айтпайды» деген. Туристік нысандар сейсмикалық қауіпті аймақта орналасқан. Сусымалы топырақтан пайда болған тау қойнауына үздіксіз сіңіп жатқан судан топырақтың көшу қаупі туындауы мүмкін деген қауіп жоқ емес. Оған қоса Көлсай көлі мен өзенге қосылған кәріз суы қоршаған ортаның ластануына, табиғаттың тозуына әкеп соқтырары сөзсіз деген уайым сатылық ағайынды түнде ұйқысынан, күндіз күлкісінен айырды.

Алматы облысы