Тасымал нарығындағы ойыншылар қойма тапшылығын қатты сезініп жатыр. «NF Group» зерттеуі бойынша қазір еліміздегі А және В класындағы қойма көлемі – 1,3 млн шаршы метр. Бүкіл қоймадағы бос орын үлесі небәрі 1 пайыз ғана. 1,3 млн шаршы метрдің 51 пайызы – А, 48 пайызы В класына тиесілі екен. Қоймалардың 72 пайызы – Алматы, 22 пайызы – Астана қаласында және 5 пайызы өзге өңірлерде орналасқан. Алдағы жылдарда ахуал тіпті күрделенбек. ПЭК (логистикалық қызметтердің мультисервистік операторы) шолуына мән берсек, алдағы екі жылда қоймаға деген сұраныс қолданысқа беріліп жатқан көлемнен 7 есе асып түсіп, 700 мың шаршы метрді құрауы мүмкін.
Тапшылық – сұраныстың «туған ағасы»
«Focus Logistics» бас директорының орынбасары Әсет Құлысбаевтың айтуынша, қазір маркетплейс, азық-түлік ретейлі, дистрибьютор және логистикалық операторлар тарапынан жаңа алаңқайларға деген сұраныс күшті.
«Елдегі көптеген қойма 10-12 жыл бұрын салынған. Сол уақыттан бері жаңа ауқымды алаңдар тұрғызылмады. Тауарлардың басым бөлігі әлі күнге қоймаға айналдырылған кеңестік ғимараттарда сақталады. Алдағы екі жылда «Focus Logistics» девелопері Алматыда 120 мың шаршы шақырым жаңа қойманы пайдалануға беруді жоспарлап отыр. Әсіресе осы Алматы агломерациясында тұтынудың жоғары деңгейі байқалады – сырттан келгендерді есепке алғанда 2,8 млн адам тұрады. Шаһардағы жетіспеушілік көлемі – 300 мың шаршы шақырым», дейді.
«IBC Real Estate» консалтинг компаниясы аналитиктерінің дерегі бойынша, 2023 жылы 70 мың шаршы метр жаңа қойма салынған.
«2023 жылдың басында инфляцияның күрт өсуі құрылыс қарқынын баяулатып тастады. Бірақ 2024 жылдың басында ақша-несие саясатының жұмсаруымен жобалар көлемі де артты. Қойма нысандарына деген үлкен сұраныстың қасында бос алаңдардың үлесі бірнеше жыл бойы өте төмен деңгейде тұр. Жаңа қоймалар құрылыс жүріп жатқан кездің өзінде-ақ жалға алынады. Ұсыныстың аз болуына несиелеу құнының жоғары болуы да әсер етеді. Бұл үрдіс өз кезегінде аренда мөлшерлемесінің өсімін ынталандырады. 2021 жылмен салыстырғанда аренда құны 2 есе өсті», деп мәлімдеді компания аналитиктері.
2021 жылы қойманы жалға алудың құны шаршы метріне бір айға 3100-3300 теңге болса, 2022 жылы – 4000-4500 теңге, 2023 жылы – 4500-5000 теңге, ал 2024 жылы наурызда 5500-5800 теңге болған. Жыл соңында көрсеткіш 5800-6000 теңгеге жетеді деп болжанып отыр. Сонда аумағы 1000 шаршы метр болатын алаңды жалға алудың бір айлық бағасы (шаршы метрі 5500 теңге жағдайында) 5 500 000 теңге болса, жылдық ақысы – 66 000 000 теңге.
Қымбатшылық туралы пікірді логистика саласының сарапшысы Тимур Оспанов та қуаттайды.
«Орталық Азиядағы қойма нарығы жабық клуб секілді, себебі онда кіру құны тым қымбат. Шетелде қойма нарығы кластарға бөлінбейді. Әріптестерімнің айтуынша, мұндай бөліністі ТМД нарығы үшін ойлап тапқан. Өйткені кеңестік мұраның арқасында бізде одақ ыдырағаннан кейін тауар сақтау үшін пайдаланылған көптеген өнеркәсіптік жылжымайтын мүлік болды. Олар сапалы заманауи қойма стандарттарына сәйкес келмеді, сондықтан жіктеле бастады. Ал сұранысқа келсек, ол өте жоғары. 2020 жылдан кейін қатты арта бастады. Бұл бірінші кезекте ресейлік компаниялар релокациясымен байланысты», деді сарапшы «CREW Warehouse-2023» конференциясында.
Алаңның тапшылығы мен бағасына алаңдаған компаниялар қойма логистикасын сервистік провайдерлерге тапсыруға көшкен. Кросс-докингті, қайта орауды және таңбалауды қоса алғанда, жауапты сақтауға сұраныс бірінші жартыжылдықта 60-75%-ға (елдің өңіріне байланысты) өскен. Тұрақты сұранысты бірінші кезекте халықаралық компаниялар қалыптастырып жатыр, олардың едәуір бөлігі қойма логистикасын аутсорсингке береді. «Логистиканың үшінші буыны» атанған 3PL-қызмет аясында қызметтің кешенді нұсқасы ұсынылады – провайдер тауарды сақтау, тасымалдау, қаптау, таңбалау сияқты міндеттердің барлығын өз мойнына алады. Тапсырыс беруші компания қойма іздеп бас ауыртпайды. Логистикалық операторлардың дерегінше, e-commerce ойыншылары арасында дәл қазір фулфилментке (логистикалық кешенді қызмет) деген сұраныс артып келеді.
Нарықта кімнің бәсі жоғары?
Отандық нарыққа шетелдік (әсіресе ресейлік) логистикалық операторлар жаппай орнығып жатыр. ПЭК былтыр маусымда Алматыда кешенді логистикаға көлемі 3 мың шаршы метрден астам қойма ашты. «Major» 2025 жылдың соңына дейін қалада 5 мың шаршы метрлік жаңа хаб салуды жоспарлап отыр. «Spark» Алматыдағы алаңын 14 мың шаршы метрге ұлғайтты, алдағы жылдарда 18 қаладан қойма ашуды көздейді.
«ILP Group» Алматыда 23 мың шаршы метр болатын, «AIE Logistics» Астанада 20 мың шаршы метр болатын қойма салуда. «Focus Logistics» 2025 жылы жалпы аумағы 500 мың шаршы метр болатын ең ірі сауда-логистикалық орталығын пайдалануға бермек. Жобада қоймамен қатар аумағы 100 мың шаршы метрлік light industrial (заманауи өндірістік-қойма нысандары) құрылысы және жыл сайынғы өткізу қабілеті 100 мың ЖФЭ болатын контейнерлік терминал құрылысы қарастырылған.
Елдегі қойма нысандарының негізгі резиденттері ретінде бірнеше компанияны айта аламыз:
«DNS», «LC Waikiki», «Small», «Mango», «Inditex», «Metro», «Koton», «LPP», «OBI», «Nike», «Galmart», «Magnum», «Детский мир», «Спортмастер», «Золотое яблоко», «Reebook», «Leroy Merlin» сияқты көп каналды ритейлдер; «Kaspi», «Sulpak», «Alser», «Clovo», «Wildberries», «Jmart», «Mechta.kz», «Technodom», «Ozon», «Halyk Market», «Lamoda», «AliExpress», «Shop.kz», «Carefood» секілді онлайн ритейлдер; «CDEK», «DPD», «Jet Logistic», «TMSlog», «Boxberry», «DHL», «Atasu» секілді логистер; «Прима», «Akniet», «STN», «RPV Trade», «Viled», «Al-Style» секілді дистрибьюторлар отандық қойма нарығының басты тұтынушылары саналады.Жалпы, логистика-қоймалау нарығында маркетплейстердің бәсі артып келе жатқаны белгілі. Дәл қазір отандық нарықта жергілікті ритейлер – «Kaspi.kz»-тің үлесі басым. Сервистің былтырғы тауар айналымы 2022 жылмен салыстырғанда 45 пайызға артып, 9,2 млрд долларға жеткен. Дегенмен жақын перспективада «Kaspi.kz»-пен бәсекелесуге ниетті қос ресейлік маркетплейс бар, олар – «Wildberries» және «Ozon». «Wildberries»-тің еліміздің 6 қаласында 9 қойма нысаны бар. Жиынтық көлемі – 111,8 мың шаршы шақырым. 150 мың шаршы шақырым болатын қойма Астана қаласында жобаланып жатыр. «Ozon»-ның Астана мен Алматыда екі нүктесі жұмыс істейді, жиынтық көлемі – 42,5 мың шаршы метр. Алматыда көлемі 42 мың шаршы метр болатын алып қойма салынып жатыр.
Сарапшылардың айтуынша, елдегі қойма нарығы әлі даму кезеңінде. Нарыққа кімнің үстемдік жүргізері, яғни басым үлесті өз логистикасын қалыптастыратын онлайн-ритейлдер («Wildberries» сияқты) иелене ме, әлде нарықтағы ірі ойыншылардың барлық логистикалық үдерісін үйлестіруге бейім логистикалық компаниялар («Kaspi.kz» сияқты) алға шыға ма, ол жақын жылдарда шешілмек.
Бір ақиқат бар, электронды коммерция елдегі қойма нарығын дамытуда ең басты қозғаушы күш болып отыр. Бұған пандемия, геосаяси жағдай, жеткізу тізбегі маршрутының өзгеруі, елдегі бос кеңістік секілді факторлар үлес қосты.
«Қала агломерациясы, уақыт тапшылығы, қолма-қол емес төлемнің белең алуы бөлшек электронды коммерция нарығы өсімінің драйвері болды. Халықтың басым бөлігі тауарды онлайн сатып алуға әдеттене бастады. Бұған 2023 жылдың бірінші жартысында орташа чектің төмендеуі (-4%), транзакция санының артуы (+87%) дәлел бола алады. Кейінгі бес жылда e-com саласының орташа жылдық мәндегі өсімі 62-63 пайызды құрады. Былтыр нарық көлемі 1,8 трлн теңгеден асты. Бұл 2022 жылдан 33 пайызға жоғары және елдегі бөлшек сауданың 12 пайызына жуықтайды», дейді «Focus Logistics Қазақстан» бас директоры Диас Ғалиев.
Аймақтар әлеуетін теңдестіру маңызды
Мамандар еліміздің транзиттік әлеуетін жоғары бағалайды. Әрине, өсіп келе жатқан геосаяси қысым және мемлекеттің транзиттік әлеуетке айрықша көңіл бөлуі аясында олай бағаламасқа шарасы да жоқ.
«Транспорттық байланыстардың дамуы және логистиканың күш ала бастауы – мемлекеттің басты басымдықтарының бірі. Қазір Қазақстанның жаһандық логистикалық тізбекпен интеграциясы белсенді жүріп жатыр. Трансқұрлықтық маршруттарға жаңа транзиттік жүк ағынын тарту транзиттік жүк тасымалының өсіміне әсер етті. Транзиттік жүк тасымалы кейінгі 6 жылда 1,5 есе – жылына 16,0-ден 23,2 млн тоннаға дейін өсті. Өсім негізінен «ҚХР – ЕО – ҚХР», «ҚХР – ОА – ҚХР», «Ресей – ОА – Ресей» және Транскаспий халықаралық көлік дәлізі бағытындағы транзиттің ұлғаюымен мүмкін болды. Жалпы, тасымал көлемінің 94 пайыздан астамын құрайтын ішкі және экспорттық-импорттық тасымалдар да үлкен маңызға ие. Осы орайда транспорт және қоймалау бағыты қарқынды дамыды. 2023 жылы бұл бағыттың өсімі 7,1 пайыз (2022 жылмен салыстырғанда) болды. Оның ішкі жалпы өнімдегі үлесі 5,3 пайызға жетті. Кейінгі жылдары экономикада осындай салалардың оң динамикасы байқалады», дейді «Экономикалық зерттеулер институты» АҚ өңірлік зерттеулер орталығының директоры Ерлан Кәрімов.
«NF Group» консалтинг компаниясының «Орталық Азия, Кавказ, Беларусь Республикасындағы сапалы қойма нарығы» аналитикалық есебінің дерегіне сәйкес, еліміз қоймамен қамту көрсеткіші бойынша Орталық Азияда лидер. Бізде қойманың жалпы көлемі 1,3 млн шаршы метр болса, Өзбекстанда бұл көрсеткіш – 221 мың шаршы метр, Қырғызстанда – 46 мың шаршы метр, Тәжікстанда – 10 мың шаршы метр.
«Алайда Қазақстанда бос қоймалардың қалмауы коммерциялық жалға алу шартына теріс әсер етіп отыр. Жалға алу мөлшерлемесі – меншік иесінің портфеліне, нысанның географиялық орналасуына, әлеуетті жалға алушының сенімділігі мен профиліне байланысты. А класындағы қоймалардың айлық шаршы метр құны – 4000-4500 теңге төңірегінде. «Krisha.kz» интернет-ресурсының талдауынша, елде алаңы 1000 шаршы метрден асатын 300-ден астам қойма нысаны бар. Соның 64 нысаны Алматыда. Қалада Орталық Азиядағы ең ірі А класындағы мұздатқыш қоймалары бар бірегей логистикалық операторлар бар, олардың қызметтері барлық ниет білдірушілер үшін қолжетімді», дейді орталық басшысы.
Сарапшының айтуынша, сыртқы саудадағы өңірлер позициясы біркелкі емес. Негізгі экспорттаушы өңір Атырау (экспорттың 34 пайызы тиесілі) болса, ірі импорттаушы өңір – Алматы (импорттың 40 пайызы тиесілі). Өзге өңірлер үлесі шамалас және 10 пайыздан аса қоймайды. Мұндайда қойма тапшылығы Алматыда қатты сезіледі, соған қарамастан өзге аймақтардағы логистиканың дамуына да ерекше мән берілуі керек дейді.
Оның пікірінше, жер телімін бөлу және тиісті инфрақұрылым жүргізу есебінен қойма көлемін көбейтуге болады.
«Дамып келе жатқан нарықта ірі жергілікті бөлшек ритейлдер бірінші болып жоғары сапалы қойма кеңістігіне сұраныс жасай бастайды. А класты қоймаларға сұранысты жоғары сапалы логистикалық жүйелерді қажет ететін халықаралық брендтер қалыптастырады. Республикалық маңызы бар қалаларда негізгі логистикалық орталықтар құрылғанын ескере отырып, кәсіпкерлерге жер телімдерін бөліп, қажетті инфрақұрылыммен қамтамасыз ету арқылы өзге өңірлерде бизнесті дамытуға ынталандыру жұмыстарын жүргізген жөн. Атап айтқанда, жергілікті әуежай, теміржол, автомобиль жолының әлеуетін пайдалану, сондай-ақ жоғары сапалы инженерлік инфрақұрылым қызметтерін көрсету керек», дейді.
Диас Ғалиев Қазақстандағы логистиканы теміржолдан бөліп қарай алмаймыз, өйткені жеткізу үшін қашықтық өте үлкен деген ой айтады.
«Сол себепті қойма инфрақұрылымын теміржол және автожол нүктелеріне жақын жерге орналастыру өте маңызды. Тіпті Ресей аумағында автомобиль транспортымен жұмыс істейтін классикалық маркетплейстердің өзі елімізде теміржол логистикасына өтуге назар аудара бастады», дейді сарапшы.
«Қазпошта» басқарма төрағасы Әсел Жанасованың айтуынша, дәл қазір қоймаға инвестиция құюдың маңызы зор.
«Канадада 648 мультимодальды қойма бар екен, ал «Қазпоштада» үшеу ғана. Клиентке жақын болу үшін бізге тезірек қоймалар салу керек. Биыл Ақтөбе, Алматы, Астана қалаларында, Түркістан, Алматы, Солтүстік Қазақстан облыстарында қойма құрылыстары басталды. Соның арқасында аталған өңір тұрғындары тапсырыс берген тауарларын 7 емес, 2 күн ішінде алатын болады», дейді ол.