Агенттік неден қауіптенеді?

Тәуелділік төмендейді

«Біздің елде ұлттық рейтинг агенттігі жоқ. «Ұлттық рейтингтік агенттік туралы» заң жобасы осы олқылықтың орнын тол­тыру мақсатында әзірленді. «Ұлттық рейтингтік агенттік 2025 жылы жұмысын бас­тайды» делінген құжатта. Қаржы нары­­ғын реттеу және дамыту агенттігінің өкіл­дері отандық рейтинг агенттігін құру үшін қаражат керек емес дейді. Рейтинг агенттігіне мемлекеттік даму институттары, қар­жы ұйымдары, қор биржалары, несие­лік бюролар қатысады. Олардың бәрі рейтинг агенттігінің капиталын құ­райды. Рейтинг агенттігінің тәуел­сіздігін қамтамасыз ету мақсатында бір акцио­нердің үлесі 10 пайыздан аспайды.

ҚНДРА сарапшылары рейтингтік қызметтер нарығына қатысушылардың санын кеңейту олардың қызметтерінің орташа құнының төмендеуіне әкеледі деп есептейді.

«Бүгінде халықаралық рейтингтік агенттіктердің эмитент рейтингінің орташа құны шамамен 85 мың долларды (50 мыңнан 120 мың долларға дейін), эмиссиялық рейтинг 20 мың долларды құрайды. Рейтингтік агенттіктер үшін заңнамалық база әзірленгеннен кейін рейтингтік қызметтер нарығына қатысушыларды кеңейту үшін жағдай жасалады. Бұл рейтингтік қызметтердің құнын төмендетуге, демек олардың қолжетімділігін арттыруға әкелуі мүм­кін», екені жазылған құжатта.

Тәуелсіз сарапшылар мұндай агент­тік­тің қажет екенін біраздан бері айтып келеді. Жекелеген қаржы институттары, компаниялардың инвестициялық тартымдылығы халықаралық рейтинг­ агент­тіктерінің берген бағасымен баға­ланады. Олардың бағалауы қаржы­лық тұрақтылықты, ашықтықты, инвес­ти­ция­лық тартымдылықты және басқа да көр­сеткіштердің деңгейін көрсетеді. Біздің елде дегені жүріп тұрған ең танымалдары – «Fitch Ratings», «S&P Global Ratings», «Moody's», «S&P», «Fitch» халық­аралық рейтинг агенттіктерінің дерегінше, 2022 жылдың қорытындысында құнды қағаз­дарын, облигацияларын шыға­рып сататын эмитенттердің ішінде 14 банк пен 20 мемлекеттік компания ғана халық­аралық рейтингтермен 100% қам­тылған. Ал биржадағы 18 мик­ро­­қар­жы ұйы­мының 33%-ының, қаржылық емес 42 ком­­панияның 14%-ының рейтингі жоқ екен.

Ұлттық мүдде ескерілсе...

«Халықаралық рейтинг агенттік­те­рінен кредиттік рейтинг алу үшін жұмсалатын шығын көп. 2020-2022 жыл­дары микро­қаржы ұйымдары мен қаржылық емес компаниялар обли­гациясының едәуір бөлігі «KASE»-де кредиттік рейтингісіз орналастырылып сатылды. Бұл білікті емес инвесторлар үшін тәуекелдер туғызып, құнды қағазын өткізетін эмитенттер өзіне қаражат тарту бойынша нарықтың әлеуетін толық пайдалана алмайды», деп түсіндірді ҚНРДА.

Өткен жылдың қараша айының басында ҚНДРА-ның «Астана» халық­аралық қаржы орталығында аккредит­телген ресейлік «Acra» агенттігінің рейтингтік зерттеулерін мойындайтыны айтылды. Сарапшылардың сөзін­ше, ҚНДРА-ның Ұлттық рейтинг агенттігін құру туралы шешіміне тап сол «Acra» себеп болуы мүмкін. Себебі ЕАЭО-ға ортақ рейтинг құру мәсе­лесі 2022 жылдан бастап ашық айтыла бастады. Ресейлік сарапшылар одақ аясында «Moody’s», «S&P», «Fitch»-тің қызметіне тыйым салайық дегенді арагідік айтып қалып жүр. Еуразиялық экономикалық комиссия алқасының 2020 жылғы 20 қазандағы №148 құжаты «Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің қаржы нарығы сала­сындағы заңнамасын үйлестіру жө­ніндегі іс-шаралар жоспарын» бекітті. Аталған жоспардың 27-тармағына сәйкес 2024-2029 жылға дейінгі аралықта одақ елдері рейтинг агенттіктерінің қызметін жүзеге асыруға қойылатын талаптарды үйлестіреді. Кесімді мерзімге бес жыл қалды. Оған дейін өз агенттігіміздің жұмысын үйлестірмесек, біраз мүмкін­дікті уыстан шығарып аламыз.

Отандық мәртебені қалай белгілеген жөн?

Қаржыгер Ілияс Исаевтың айтуынша, ЕАЭО-ға мүше елдер «ЕАЭО: Қаржы нарығындағы заңнамаларды унификациялау» туралы келісімге 2018 жылы Ереванда қол қойды. Бұл құжат ЕАЭО елдеріндегі банк өкілдіктерінің жұмысын үйлестіреді. Себебі ресейлік «Acra» агенттігі ішкі нарықта мойындалды. Күні ертең ЕАЭО-да рейтинг агенттігі ашылса, тізгін тағы да өзгелердің қолында кетіп, мүмкіндігімізді бағалау тетігінен айырылып қалуымыз мүмкін.

«Бізге тек халықаралық агенттіктердің бағасы ғана емес, бағалаудың ұлттық жүйесі де керек. Бастапқы кезде қиын болуы бек мүмкін. Рейтинг агенттігі халықаралық нарыққа шыға алмайды. Нарықтың сыйымдылығы небәрі 22 банктен, 27 сақтандыру ұйымынан, 21 брокерлік ұйымнан, 237 МҚҰ-дан, 92 корпоративтік облигация эмитентінен, жалпы қорытындысында 399 нысаннан құралған. Бізде көп жайт Ұлттық банктің ұстанымына байланысты. Мұндай агенттіктердің кем дегенде банк, бизнес және биржа өкілдерінен жасақталған 10 акционері болу керек. Сол кезде ғана ол Ұлттық банктен немесе Үкіметтен тәуелсіз болады. Болмаса шығар-шықпас жаны бар, әлсіз ұйым болып шыға келеді. Дәл қазір бізге ішкі нарықтың беталысын тынысынан танитын ұйымдар керек. Олардың негізгі міндеті ішкі нарық пен тәуекелдерді, оның ішінде саяси тәуекелдерді тереңірек түсінуге бағытталуы керек. Оған көп салмақ салуға болмайды. Сонымен бір мез­гілде жас агенттікті халықаралық рей­тингтік ұйымдармен салыстырып не­месе бәсекеге түсіріп, «шаршатып» алуға да болмайды. Ол бастапқы кезде еліміздің ішінде ғана мойындалуға тиіс. Халықаралық рейтингтік агенттіктердің бағалауы да әрқашан идеалды және бейтарап бола бермейді. Рейтингі өте жоғары компанияның құнды қағаздары құлдырап, ұйымның өзі банкротқа ұшы­раған оқиғалар тарихта көп болған. Сондықтан халықаралық агенттіктер болжамын нақтылайтын кезде отандық рейтинг агенттігінің зерттеуін де қаперге алу керек. Бұл олардың құзыретін күшейтіп, қаржылық-экономикалық мүмкіндігін әртараптандырады», дейді І. Исаев.

Бір жағынан шығынды азайтады

Сарапшы Расул Рысмамбетов бізге өз агенттігіміз ең бірінші кезекте рейтингтік баға­лауды алуға кететін жергілікті эми­тент­тердің шығынын азайту үшін керек деген пікірді қолдайды.

«Екіншіден, елдегі юрисдик­циядағы корпоративтік қарыз нарығы кейінгі 3-4 жылда тұрақты дами бастағанын төмендегі деректер нақтылайды: 2023 жылы «KASE»-де 28 эмитент жалпы сомасы 1,3 трлн теңгеден астам 62 облигация шығарылымын орналастырды. Бұл өткен жылдың сәйкес көрсеткішінен үш есе жоғары. Жоғарыда айтып өткен «үлкен үштіктің» рейтингін негізінен мемлекет қатысатын компаниялар, сондай-ақ қаржы секторының ұйымдары сатып алады. Ше­тел­діктердің үлесі бар компаниялардың бәрі­нің рейтинг агенттіктері бар. «KASE»-де орналастырылған ішкі корпоративтік облигациялар нарығына халықаралық рейтинг агенттіктері қызмет көрсетеді. Сонымен бірге Ұлттық агенттік көмегімен ішкі нарықтың ерекшеліктерін шетелдік агенттіктер терең зерттей алады. Бұл банктердің шетелдік қаржы институттарымен интеграциясын тереңдетеді. ШОБ өкілдерінің биржаға жолын ашады», дейді Р.Рысмамбетов.

ҚНДРА ұлттық рейтинг агенттігін құру туралы ұсынысты қолдайтынын және оның жұмыс істеуіне мүдделі екенін ашып айтып отыр. Бұл ішкі нарықтың тынысына, отандық компаниялардың жай-күйін зерттеп жүрген тәуелсіз сарапшыларымыз бен экономистерімізге жақсы мүмкіндік. Мәселеге дайындығымыздың қандай екені алдағы бірер жылда белгілі болады.

АЛМАТЫ