Салалық зерттеулер белесі

Академия құрудағы бас­ты мақсат – үздіксіз білім беру жүйе­сінің және педагогика ғылымының дамуына барынша қолдау көрсету. Осы мақсат аясында көптеген жұ­мыс атқарылды. Академия үкімет­тік емес ұйым ретінде «Қазақстан­ның Азаматтық альянсы» заңды тұл­ғалар бірлестігі мен Алматы қа­ласы әкімдігінің үкіметтік емес ұйым­д­арымен жұмысына белсене араласады.

Академия құрамында білім саласына еңбегі сіңген танымал академиктер, коррес­пон­дент-мүшелер, құрметті акаде­миктер, шетелдік мүшелер бар.

Академия бұған дейін Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитеті қаржыландырған 20-дан аса гранттық ғылыми зерттеу жобасын, Алматы қаласы әкімдігінің тапсырысымен 10-нан аса маңыз­ды әлеуметтік жобаны жүзеге асырды. Осындай жұмыстардың нәти­жесінде ондаған моногра­фия, әдістемелік нұсқаулықтар, әдісте­мелік құралдар, кітаптар, брошюралар, ғылыми мақалалар жазылып, авторлық куәліктер алынды.

2020 жылы Ұлы Абайдың 175 жыл­дық мерейтойына орай Аза­мат­тық бастамаларды қолдау ор­­та­­­лығының арнайы жобасымен рес­­публикалық жас ақындар мү­­шәйрасын өткіздік. Абайдың еңбегін кең насихаттаумен бірге, барлық облыс пен ірі қалаларда, хакім шығармаларына арналған республикалық жас ақындар бай­қауы өтті. Оған 548 адам қатыс­ты. Жеңімпаз болған 51 жас ақын­ға арнайы марапат беріліп, өмір­баяндары мен еңбектері жазылған жинақ жарық көрді.

Сондай-ақ Қазақстан педаго­гикалық ғылымдар академиясы бір­неше рет Алматы қаласы әкім­­­дігінің Алғысхатымен марапат­талды. 2021 жылы Мәдениет және ақпарат министрлігі өткізген «Білім беру, ғылым, ақпарат, дене шы­нықтыру және спорт сала­сын­дағы мақсаттарға қол жеткізу» ата­лымын жеңіп алды. Ал былтыр Қазақстанның XI Азаматтық фо­румы шеңберінде «Таңдау» Респуб­ликалық сыйлығының «Білім беруді дамыту» аталымында топ жарды.

Жалпы, академия атқарған жұ­мыс­тарды бірнеше бағытқа бөліп қарастыруға болады.

Бірінші – салыстырмалы педагогика (СП) бағыты. 2005 жы­лы еліміздің компаративист-ғалым­дары Қазақстан салыстырмалы педагогика қоғамын құрдық. 2006 жылы Гавай аралдары Гонолулу қаласында Бүкіл дүниежүзілік салыс­тырмалы білім беру қоғам­дары кеңесі мен Америка СП қо­ғамы өткізген симпозиумға қа­тыс­тық. Онда осы қоғамға мүше бо­­лып қабылданып, басқа елдер­дің салыстырмалы педагогика қоғам­дарымен жақсы қарым-қатынас орнаттық.

Қоғам мүшелері Гонконгте, Босния және Герцоговинада, Аус­тра­лияда, Түрки­яда, Жапо­нияда, Ре­сей­де, Қытайда, Болга­рияда өткен сим­позиумдер мен конгрестерге қатысып, баяндама жасады. Ака­демия салыстырмалы педагогика тақырыбына арналған көп­те­ген халықаралық ғылыми педа­гоги­ка­лық конференция өткізді.

Салыстырмалы педагогика еліміз­дің педагогика ғылымының жеке саласы ретінде толық қолда­нысқа енгізілді. Көптеген оқулық, оқу әдістемелік құрал, монография, мақалалар жазылып, жоғары оқу орындарында арнайы пән ретінде оқытылады. Докторлық, магистрлік диссертациялар жазылып, оның дамуына сүбелі үлес қосылды.

Екінші – қазақша-орысша, орыс­ша-қазақша салалық терми­нологиялық сөздіктер дайындау. Ака­демия 2012-2014 жылдары Мә­де­ниет және спорт министрлігі тапсырмасымен ғылым мен білім­нің, өндіріс пен мәдениеттің барлық саласын қамтитын 30 томдық сала­лық терминологиялық сөздіктер топтамасын дайындап, шығарды.

Осындай сөздіктер топтамасы алғаш рет 1999-2000 жылдары шық­қан болатын. Ал осы сөздіктер топтамасын шығарудағы басты мақсат, ол кезде дайындалған әр сөздікте шамамен 5000 термин болса, оларды өңдеп, әр томдағы терминдер санын 11-12 мыңға дейін жеткізу болды.

Осы сөздіктер топтамасын дайындауға 52 мекемеде – жоғары оқу орындарында, ғылыми зерттеу институттарында, министрліктер мен Парламентте жұмыс істейтін 144 ғылым докторы, 120 ғылым кандидаты атсалысты. Жалпы, 350-дей адам жұмыс істеді.

Әр сөздік Үкіметі жанын­дағы Республикалық тер­ми­нология комиссиясында мақұл­данды. Осындай еңбектің нәти­жесінде қазақ тілінің термино­ло­гиялық қоры 250 мыңнан аса терминмен толықтырылды.

Үшінші – Оқулықтану ғылы­мын дамыту. Оқулықтану ғылы­мы 500 жылдық тарихы бар көне ғылым. 1879 жылы алғаш рет Ы.Ал­тынсарин жазған «Қазақ хрес­то­матиясы» кітап-оқулығы жа­рық көрді. Кейінгі жылдары А.Бай­тұрсынұлы, Ә.Бөкейхан, М.Ду­латұлы, Ж.Аймауытұлы, Қ.Сәт­баев және басқа да зиялы қауым өкілдері жазған оқу құрал­дары шықты. Бірақ кеңес зама­нында отандық мектептер негі­зі­нен аудар­ма оқулықтармен оқыды, сон­дықтан елімізде оқулықтану ғылымы дамымады, оның ғылыми негізі жасалмады.

Академия ғалымдары сапалы оқулық дайындау және оны бағалау критерийлер жүйесін жасау мақсатында көптеген зерттеу жұмысын жүргізді. Нәтижесінде, 2021 жылы «Оқулық жасау және баға­лау теориясы» атты моногра­фия­лық еңбек (авторы А.Құсайы­нов) жарық көрді.

Республикалық ғылыми-прак­тикалық білім мазмұнын сараптау орталығымен бірлесе отырып, оқулықтың дидактикалық аппараты мен атқаратын қызметтерінің сапасын анықтайтын 128 критерий жүйесі жасалып, қолданысқа енгізілді.

Академия жанынан Оқулық­тану орталығы құрылды. Арнайы дайын­далған оқулық авторлары курсы бекітіліп, соңғы жылдары мың­­нан аса оқулық авторлары осы курс­­тан өтіп, кәсіби деңгейін көтерді.

Төртінші – жастарға ұлттық ру­хани адамгершілік тәрбие беру. Қазіргі таңда жас ұрпаққа ұлт­тық рухани адамгершілік тәрбие беру – аса маңызды мәселенің бірі. 2021 жылы Алматы қаласы білім басқармасының ұсынысымен арнайы жоба жасалды. Оның мақсаты – мұғалімдерге барлық сыныпта тәрбие сағаттарын нәтиже­лі жүргізуге қолдау көрсету. Осы мақсатта 14 әдістемелік нұсқаулық дайындалды.

2022 жылы Алматы қаласы мек­теп­терінде осы нұсқаулық негі­зін­де тәрбие жұмыстары жүргізіліп, мамыр айында республикалық ғылы­ми педагогикалық конферен­ция өтті. Мұғалімдер нұсқау­лық­тардың сапасына жоғары баға беріп, оларды жетілдіру жөнінде ұсыныс-пікірлерін білдірді.

Қазақстан педагогикалық ғы­лым­дар академиясы Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық уни­вер­ситеті және Алматы қаласы Білім басқармасы бірлесе отырып, барлық әдістемелік нұсқау­лықты топтастырып «Ұрпақ тәрбиесіндегі құн­дылықтар негізі» атты 3 том­дық жинақ дайындады. Оны Ы.Ал­тынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы қарап, барлық Білім беру ұйымдарына қолдану үшін ұсынды.

Академия жанынан Жас ұрпақ­қа рухани адамгершілік тәрбие беру орталығы құрылды. Оқу-ағар­ту ми­нистрлігі бекіткен арнайы бағ­дарлама негізінде, орталық мұға­лімдердің кәсіби құзыретін көтеру жұмыстарын жүргізе бастады.

Бесінші – этнографиялық сөз­дік­тер дайындау. Тарихи дамуына бай­ланысты қандай ұлттың болмасын басқа ұлттарда жоқ өзіндік ерекшеліктері мен құндылықтары қалыптасады. Олар сол ұлттың ұлт­тық терминдерінде нақышты көрініс табады. Ұлттық код пен ұлттық мәдениетті сақтау және дамыту үшін осындай этнографиялық терминдерді білу және олардың мағынасын терең түсу қажет.

Біз ұлтымыздың ерекше­лік­­терін білдіретін 1100-ден аса терминді жинастырып, ЭКСПО-2017 көрмесіне арнап «Ал­­­ты тілді (қазақша, орысша, ағыл­­­­­шынша, түрікше, қытайша, араб­­­ша) қысқаша этнографиялық сөз­­дік» әзірледік. Мұндай сөздік елімізде алғаш рет жарық көрді.

Әлемнің түпкір-түпкірінен келген басқа ұлт өкілдеріне қазақ хал­қының ұлттық ерекшеліктерін кеңінен түсіндіріп, оны насихаттау мақсатында ЭКСПО-2017 ұйым­дастыру комитетіне 400 дана сөздікті сыйға тарттық.

Алтыншы – жалпы білім сапасын, оның ішінде орта білім беру сапасын көтеру. Бұл аса маңыз­ды әрі өте күрделі проблема. Қай елдің орта білім беру сапасы жоғары болса, сол елдің адами капиталы жоғары болады, ғылыми-техникалық әлеуеті мен экономикасы дамиды.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің 2020 жылы 27 ма­мыр күні өткен отырысында, оқу­шы­ларымыздың білім деңгейі ха­лық­аралық бағалауда дамыған елдер­ден айтарлықтай артта қалға­нын, оның басты себептерінің бірі – осы салада жүйелі және ойластырылған реформалардың жүргізілмегенін айтқан болатын.

Біз 30 жылдан аса уақыт жүргіз­ген зерттеулерімізді саралай отырып, орта білім беру сапасын көте­рудің ғылыми негізін жасадық. Осы идея­ның өміршеңдігін анықтау мақса­тында 2018 -2019 және 2019-2020 оқу жылдарында Түркістан облысының 4 ауданында көлемді эксперимент жүргіздік. Оған 40 мектеп 3 мыңнан аса оқушы мен 400-ге жуық мұғалім қатысты.

Экспериментке қатысқан сынып оқушыларының білім сапасы, экспериментке қатыспаған сынып оқушыларының білім сапасына қара­ғанда, әр пәндер бойынша, орта есеппен, 4,5%-дан 9,5%-ға дейін көте­рілді. Өткен жылдың соңында, «Ор­та білім сапасын көтерудің ғылы­ми-практикалық негіздері» деген монографиялық еңбек жарық көрді.

Биылғы 2024-2025 оқу жылында Түркістан облысының әкімі Д.Сатыбалдының қолдауымен об­лыстық адами әлеуетті дамыту бас­қармасы, осы идея негізінде, оқу­шы­­лардың білім сапасын көтеру жұ­мыс­тарын бірнеше ауданда арнайы бағдарлама бойынша жүргізіле бастады.

Алдағы уақытта да Қазақстан педагогикалық ғылымдар акаде­мия­сы мүшелері осы айтылған барлық бағыт бойынша өз жұмыс­тарын жалғастырып, басқа да ғылы­ми зерттеу жұмыстар мен әлеу­меттік маңызды жобаларды атқара береді.

Асқарбек ҚҰСАЙЫНОВ,

Қазақстан педагогикалық ғылымдар академиясының президенті