Қазақ өнерінің паспорты іспетті, әлемді әнімен тамсантып, талай талантты шыңдап шығарған ерекше дарын иесі, аңыз әнші Бибігүл Төлегенова өзінің 95 жасында жеке шығармашылық кешін өткізгені – тарихта есте қалар оқиға, ұмытылмас естелік. Ерен өнер иелерінің басын жинаған өнер кеші «Астана Операның» үлкен сахнасында аншлагпен өтуі – елорданың жоғары мәдениетін, жарқын сәттерін көрсетеді. Кеш алдында қайталанбайтын сәттерді пайдаланып, Бибігүл Ахметқызынан эксклюзив сұхбат алып үлгерген едік.
– Бибігүл Ахметқызы, үлкен сахнада шәкірттеріңізбен ән кештерін өткізіп, 70 жылдан астам бекзат өнерге барыңызды бердіңіз. Жалпы, көрген қиындығыңыз бен қуанышты күндеріңізді, жеңістеріңіз бен жеңілістеріңізді қысқаша қалай сипаттар едіңіз?
– Тағдырдың маған берген сынақтары аз емес. Әкемді сонау зұлмат жылдарында ұстап алып кеткеннен кейін тіршілік қой, жастайымнан ет, консервілеу комбинаттарында жұмыс істедім. Соғыс кезінде де бала-шаға болсақ та ата-әжелермен бірге тынбай еңбек еттік. 18 жасымда Семейдегі ет комбинатында жұмыспен қатар көркемөнерпаздар үйірмесіне қатысып жүрдім. Сосын Алматыға келіп, Алматы мемлекеттік консерваториясына (Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы) дайындық бөліміне оқуға түсіп, 6 жылдан соң жоғары оқу орнын бітіріп, мамандығым бойынша еңбекке араластым. Филармониядағы Құрманғазы оркестрінде 11 жылдай жұмыс істедім. Ауыл ауылды, жер жерді, мал баққан, егін еккен ел ішін аралап, концерт беретінбіз. Бармаған ауылым жоқ десем болады. Халық әндерін бірінші кезекте орындайтынбыз, әуелі елімнің патриоты болып, ұлттық музыканы көтеруді, насихаттауды мақсат еттік. Сосын барып әлемдік классикалық дүниелер айтылады, оларды да репертуарымызға жиі енгізіп жүрдік. Құрманғазы оркестрінде жеке-дара ән айтып, ел алдына шығып жүрдім. 95 жасқа, шүкір, аман жеттім, қазір репертуарымдағы әндерді, опералық шығармаларды өнердегі балаларым, немерелерім абыроймен орындап жүр.
– Халқыңызды әнмен тербеген әншісіз. Алғаш бағыңызды қай ән ашты, сахнаға әкелген ұстаздарыңыз кім?
– Менің танылуыма қазақтың халық әндері әсер етті деп ойлаймын. Репертуарымда мыңнан астам халық әні бар. Кейбіреулер мен орындаған әнді бұрын-соңды естімегенін айтады. Мысалы, «Қараторғай», тағы басқа халық әндерді шырқай білген әншілер жоғары деңгейлі хас шебер бола алады деп есептеймін. Әрбір жас өнерін осы халықтық әндерді айтудан бастаса, білімін тереңдетіп отырса, жақсы нәтижеге жетеді деген сенімдемін. Ұстаздарым туралы айтсам, ет комбинатында жұмыс істеп жүргенде көркемөнерпаздар үйірмесінде ән айттым. Сол кезде Семейде айдауда жүрген жазушы Г.И.Серебрякованың көзіне түстім. Өнерде бағыт берген ұстаздарым – Семейге жер аударылған жазушы Галина Серебрякова мен жетекшім, Халық әртісі Надежда Самышина. Осы ұстаздарымның тәлімі арқасында Құрманғазы атындағы Қазақ консерваториясына оқуға түстім.
– Өмірлік ұстанымдарыңыз туралы білуге бола ма?
– Маған ештеңе оңайлықпен келген жоқ. 1932 жылы әкем нақақтан нақақ атылып кетті, сосын жеті баламен жесір қалған анама барынша көмектестім, жұмыс істедім, себебі үйдегі естияры мен едім. Еңбек етіп жүріп, жоғарыда айтқан ұстаздарымды кездестірдім. Олар ізденуіме бағыт-бағдар беріп, білім алып, әндердің мән-мағынасын түсініп, халықтық әуендерді, классикалық дүниелерді орындағанымның арқасында осындай биік мақсаттарға жеттім. Қазір де қарапайым тұрамын, үш бөлмелі пәтерде жұрт қатарлы өмір сүріп жатырмын. Үйде музыкалық аспап – рояльдің қасынан кетпеймін, саусақтарыммен әлгі аспаппен жаңа әндерді үйренемін, айтамын, сол әдетімді әлі де тастаған жоқпын. Айтарым – мақсат қойсаң, табанды болсаң, дегеніңе жетесің!
– Биыл Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясының 80 жылдығын атап өтуде. Өнердің қара шаңырағы туралы айтарыңыз бар ма?
– Иә, биыл менің 95 жасым аталып жатса, Қазақ ұлттық консерваториясы 80 жылдық торқалы тойын тойлап жатыр. Алматыда Н.Тілендиев атындағы «Отырар сазы» Қазақ мемлекеттік академиялық фольклорлық-этнографиялық халық аспаптары оркестрі мен Қазақ ұлттық консерватория ұжымы бірлесіп, мені қонақ ретінде шақырып, өнер көрсетеді. Консерваторияда мен кеңесші ретінде жұмыс істеймін, жас өнер иелеріне ақыл-кеңесімді айтамын. Екі рет омыртқама ота жасағандықтан, балдақпен, арбамен жүремін.
– Жас әншілерге қандай кеңес берер едіңіз?
– Оларға айтарым – ауылды ұмытпаңдар, өсіп-өнген атамекенді қастерлеп, шалғай ауылдарға барып тұру керек. Өйткені ауыл бізді асырайды, тіршілік көзі, ата кәсібіміз сонда дер едім. Осынау 95 жасқа келгенше тынбай еңбек етумен келемін, ел арасында жүргендіктен, халық мені жақсы көреді. «Қазақтың бұлбұл қызы» атандырған халқыма рахмет, өзімді бақытты өнер иесі деп санаймын. Еңбегім, дауысым арқылы сый-құрметке бөленіп отырмын. Әндердің әуелі мәтінін жаттаймын, мағынасына мән беремін, сосын барып әуенге саламын.
– «Сырлы аяқтың сыры кетсе де, сыны кетпейді» деген сөз бар қазақта. Әлі де әдемісіз. Сұлулықтың сыры неде? Қалай күтінесіз?
– Ешқашан опа-далап жағып, әлем-жәлем боянған емеспін. Тек сахнаға шығар алдында ғана жұқалап опа жағылады, болды. Өз шашым осы – жерге жетеді.
– Құрметтеп шақырған жерлерден қалмайсыз. Туған жеріңіз – Семейге де бардыңыз?
– Иә, биыл да Семей қаласына барып келдім. Семей – ұлы Абай мен терең Шәкәрімді, қаншама ғалымдар мен білімді тұлғаларды өмірге әкелген қасиетті топырақ қой, әрбір сапарым тағылымға толы дер едім. Ондаған жыл Семей жерінде ядролық сынақ болғаны, адамдарға, экологияға тигізген зиянды зардаптары әлі күнге дейін сейілген жоқ. Семей қаласы облыс орталығы мәртебесінен айрылып, аудан деңгейінде қалып, қалада жылу дұрыс берілмеген шақтар – бәрін де көзбен көрдік, жанымыз ашыды, жүрегіміз ауырғаны белгілі. Енді қазір қалада жаңа құрылыс салынып, жаңарып келеді, әлі де ауылдарға көбірек көңіл бөлгенін қалар едік. Соғыс кезінде майдан үшін қаншама өнім ұсынған ет комбинаты қазір қаңырап бос жатыр, осыған күйзелемін. Мал жоқ, ет комбинаты жұмыс істемейді, осыны бір іскер жандар қолға алып, жандандырса, қаншама халыққа жұмыс орны болар еді деп ойлаймын. Тірі адамның тіршілігі бітпейді ғой, жалпы, туған жерге барғанда бойыңа ерекше күш-қуат құйылады, шүкір, қайда барсам да сый-құрмет көрсетеді. Ауылдастарыма қатты ризамын. Өмір болған соң бәрі де болады, ондайда әжем айтатын: «Дүние деген – дөңгелек, Айналдырып бір басар» деп. Туған жерімнің, елімнің бұдан да жақсарғанын әлі де, бұйырса, көремін деген ойдамын. Талай жақсы мен жайсаңды тудырған қасиетті Семей топырағы түлеп, жаңарып, жақсарады деп үміттенемін.
– Дауыс күтуде ерекше ұстанымдарыңыз бар ма?
– Әрине, бұл Құдай берген дауыс. Дегенмен күтім керек. Қатты салқын немесе өте ыстық су, тамақ ішпеймін, ащы дәм жемеймін, ішкілікке, темекі тарту дегенге мүлде қарсымын.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен –
Гүлшат САПАРҚЫЗЫ,
журналист, арнайы «Egemen Qazaqstan» үшін