Геопарк турист тартудың тетігіне айнала ма

Геопарктер аумақтардың табиғи-тарихи мұра­ларын тұрақты дамытуды, жергілікті мәдениет, ғылым-білім, салт-сана, әдет-ғұрыптар сынды, рухани ұстындардың сан саласын жан-жақты насихаттауды қарастырады. Қазіргі таңда әлемнің 49 еліндегі 213 аумақ ЮНЕСКО-ның Жаһандық геопарктері құрамына кіреді. Сол тұрғыда еліміз де туризмнің орнықты дамуына, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануға, геомұрағат нысандарын сақтауға, ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізуге, білім беру сапасын жақсартуға мүдделі.

– Мемлекетті геологиялық дамыту мәселелері өте маңызды. Сол тұрғыда ел аумағында геопарктер құру мәселелерін ше­шетін жұмыс тобы құрылған. Сонымен қатар нормативтік талаптар мен тиісті заңнамалық базаны қайта қарау, талдау мен әзірлеу қажеттігі туындап отыр. Еліміздің геологиялық мұрасы Атласын жасауға қажет материалдар дайындалып жатыр, оған республикалық, халықаралық маңызы бар нысандар енеді, – дейді Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі Гео­ло­гия комитетінің төрағасы Ерлан Ақбаров.

Ұлттық геопарк желілерін құ­ру бастамасы 90-жылдардың аяғында Еуропадағы геологиялық мұра нысандарына туристер легін тарту арқылы жергілікті ауылшаруашылық тауарларын өндірушілердің өз өнімдері мен қызметтерін тұрған жерлерінде тұрақты өткізуіне жағдай жасау, ауылдық жерлердегі эконо­микалық құлдырауды тежеу мақсатында қолға алынған.

Осы орайда ЮНЕСКО-ның жаһандық геопарктер жөніндегі Ұлттық комитетінің төрағасы Саида Нығматова: «Геологиялық парктердің жұмысын жандандыру жергілікті және халықаралық деңгейдегі аймақтар үшін келе­шегі бар тәсілдің бірі. Кейінгі жылдары геопарктер туристерді көптеп тартуға ықпал ететін табыс­ты бизнес бастамаларға кеңі­нен жол ашып отыр», деп атап өтті.

Қазірде елімізде Арал, Ұлы­тау, Кіші Қаратау геопарктері құрылып жатыр. Қызылорда об­лысы аумағында ашылған елі­міздегі алғашқы геопарк өзін жан-жақты таныта да бастады.

– «Geopark Aral» – Арал теңі­зінің табиғаты мен осы өңірдің экономикасын сақтау мақсатында қолға алынған Орталық Азиядағы алғашқы туристік бағыт. Бұл – геологиялық, этникалық турларымен қоса, басқа туристік нысандарды қамтитын ашық аспан астындағы музей. Бәрі де жергілікті халықтың қолдауымен ұйымдастырылған. Келесі жылы біз ЮНЕСКО-ның жаһандық гео­парк мәртебесін алуға өті­ніш береміз. «Geopark Aral» осы бағдарламадағы еліміздің алғашқы жобасы болмақ. Жоба құ­рылтайшысы – Халықаралық Аралды құтқару қоры, – дейді осы парктің директоры Сәуле Темір­бек.

Сәуле Темірбек аумақ экологиясымен байланысты түйт­кілдерді баяндай отырып, бүгінде Қызылорда облысында жаппай сексеуіл отырғызылып жатқанын жеткізді. Сексеуіл қыста қар ұс­тайды, жазда малға қорек, сон­дай-ақ топырақты байытып, жазда шаң мен тұзды ұстап тұруға да септесе алады. Аралдың тұзы мен шаңы сонау Еуропа шекарасына дейін жетіп жығылады деген деректер бұрыннан бар.

Бүгінде «Geopark Aral» мұра­жайының дамуына, туристерді келтіруге жергілікті тұрғындар да мүдделі болғандықтан, түйе сүтінен, жүннен жасалған, кәдеге жарайтын тәбәрік өнімдерін жасайтын сәндік-қолданбалы өнер шеберлері де бұл шараға көптеп тартылып жатыр. Форумда Арал өңірі шеберлерінің қолынан шық­қан бұйымдардың көрмесі өтті.

Елімізде республикалық маңызға ие, ерекше қорғалатын 119 табиғи аумақ пен жергілікті маңызы бар 46 өңірлік табиғи парк, қорықтар мен табиғат ескерт­кіштері бар. Ерекше қорға­латын табиғи аумақтар көлемі 31 млн гектардан астам. Осы аумақтардың басым бөлігінде зерттеу, рекреациялық жұмыстары жүргізіліп, экологиялық туризмді дамытудың іс-шаралары жан-жақты жасалып жатыр.

Түрлі экофестивальдар, ак­циялардың көмегімен Қызыл­тас саяжайының маңында орна­ласқан, ел арасында «Тасбақа тас» аталып кеткен археологиялық парктің мәдени-тарихи мұраны сақтау, экологиялық туризмді дамыту жөніндегі жобасы жүзеге асырылып жатыр. Сондай-ақ Талдықорған қаласындағы «Алтын Адам креатив орталығы» ҚБ геопаркі кеңінен насихатталып жүр.

Алқалы жиында сөз алған сарапшылар, Ресей, Литва, Иран, Түркия, Қырғызстан геопарк­терінің өкілдері күн тәрті­біндегі мәселеге қатысты өзі тәжіри­белерін ортаға салды.

Ресейдің Геология ғылым-дары және геопарктер жөніндегі Ұлттық комитетінің жауапты хатшысы Сергей Семилеткин ре­сейлік ғалымдар геологиялық саябақтардың жаңа атласын шы­ғаруға дайындалып жатқанын, оған Еуразия кеңістігіндегі бар­лық белгілі орындар, соның ішін­де енді құрылып жатқан нысандар да енгізілетінін мәлімдеді. Өкінішке қарай, әзірге, ешбір атласта Орталық Азияның бірде-бір геопаркі жоқ.

Геофорумда Башқұртстан өкілдері барынша белсенділік таныт­қанын айта кеткен жөн. Қазіргі таңда Ресей Федера­ция­сында 2020 жылы ЮНЕСКО-ның жаһандық гео­паркі мәртебесін алған «Алтай», «Ундория Геопаркі», «Янган-Тау» геопарктері табысты жұмыс істеп тұр, сондай-ақ Ресейдің басқа аймақтарында да жаңа геопарктер көптеп құрылып жатыр.

– Геопарктер табиғи қазына ғана емес, экотуризмнің де ма­ңызды орталығы, ошағы. Осындай іс-шараларға қатысу бізге Баш­құрт­станды туристер мен инвес­торлар үшін тартымды бағыт ретінде ілгерілетуге мүмкіндік береді, – деді Башқұртстан Рес­публикасы Кәсіпкерлік және туризм министрінің міндетін атқарушы Зухра Гордиенко.

Башқұртстандағы «Торатау» туралы мәліметтерді осы парктің ғылыми қызметкері Фаниз Ар­ди­сламов толықтыра отырып, олардың архитектуралық тұтас­тығын сақтауға ерекше мән берілетініне баса назар аударды. Мысалы, «Торатауда» арнайы баспалдақтар жасалған, бір жағынан бұл туристердің саяхатын жеңілдетсе, екіншіден саябақты қираудан қорғайды.

Геофорумда Иран ұлттық парктерінің төрағасы Алиреза Амирказеми дамыған инфрақұ­рылымымен, табыс тарихымен, бизнес-идеяларымен жинал­ғандарды қайран қалдырды. Фо­рум қатысушыларын тәнті еткен саябақтарды дамытуға жер­гілікті халық та белсене қа­тысады екен. Бұл экономикасы әлсіз аймақтарды көтеруге, тұрғындарды пайдалы іспен айналысуға жетелейтін көрінеді.

Түркияда керісінше, осы елден келген Сердар Айтачтың айтуынша, әлсіз заңнамалық база мен бюрократиялық кедергілерге байланысты, геопарктердің жаһандық мән-маңызын танып-білуде, дамытуда бірқатар күр­меулі мәселе бар.

Геофорумда негізінен елімізде Ұлттық геопарктер желісін құру­ды ілгерілетуге, Еуразия аума­ғындағы геопарктер ынтымақ­тастығын үйлестіруге, Кіндік Азияның геомұрасын сақтау мәсе­лелеріне халықаралық қауым­дастықтың назар аударуына, Қазақстан, Орталық Азия мен ЮНЕСКО елдері арасындағы ынтымақтастық аясында геоғы­лымдар мен геопарктер жөнін­дегі бағдарламаны іске асыру тетіктерін жетілдіруге мән берілді.

Мемлекеттік мекемелер, халықаралық ұйымдар, жоғары оқу орындарының өкілдері, ұлттық және халықаралық сарапшылар бас қосқан жиында геологиялық, экологиялық туризмді дамыту, номинациялық құжаттарды әзірлеу, геопарктерді дамыту басқармасының жос­пары мен тұжырымдамасын жетілдіру мәселелері жан-жақты талқыланды.

АЛМАТЫ