Стартаптар серпілісі

«TapQan»

Құрылыс, тау-кен ісі немесе жүк та­сымалдау сияқты салаларда ауыр тех­никаның рөлі зор. Экска­ватор, жүк тиегіш, бульдозер, кран сынды машиналарсыз мұндай жұмыстарды атқару өте қиын. Алайда қажетті техниканы тез табу – оңай шаруа емес. Оны жалға алу кезінде уақтылы жеткізілуі, сапалы жұмыс істеуі, оператордың бі­лікті болуы секілді көптеген мәселе туындайды. «TapQan» платформасы осы мәселені шешуге арналған.

Бұл стартаптың негізін қалау­шы Бейбарыс Дүйсеннің негізгі мамандығы – инженер-механик. Ол Қы­тайда білім алып, кейін Қа­зақ-Бри­тан университетін бітірген. Дип­лом алған соң тау-кен­ өнер­кә­сібінде жұмыс істеп, ­сол салада тех­никаны жалға алу мен жалға беру ісінде бірқатар мәселеге тап болған.

«Көбіне ауыр техниканың өзі істен шығып қалады. Бір экс­ка­ва­тордың, бульдозердің немесе тие­гіштің кесірінен бүкіл бригада не­месе тіпті бүкіл өндіріс тоқтап қа­луы мүмкін. Мұндай жағдайда жылдам балама техника табу қа­жет. Бірақ оны іздеу көп уақыт ала­ды. Көпшілік интернеттен хабар­ландыру қарап, қоңырау шалып, төлем шарттарын келіседі. Алайда бұл әдіс әрдайым сенімді бола бермейді. Оның үстіне тапсы­рыс беру­ші жабдықты дұрыс таң­дамайтын жағ­дайлар да кездеседі. Мы­салы, экскаватор керек кезде қа­телесіп бульдозер шақы­рады. Осы­ның салдарынан бәрі қаржылай шығындалады», дейді ол.

Осылайша, Бейбарыс Дүйсен бұл мәселені жан-жақты зерттеп, «TapQan» платформасын құ­ру туралы шешімге келеді. Ол осы ойды іске асыру мақса­тын­да жасанды интеллект маманы Есет Жүсіповпен тізе қосқан. Сөй­тіп, команда құрылып, жаңа тех­нологиялық шешімді жасап шы­ғара­ды.

«Бұл – арнайы техниканы жал­ға алуға арналған платформа. Мұн­да техника іздеуші мен техника иесі бір-бірін оңай таба алады. Плат­форма екі тарап үшін де ың­ғайлы жүйе қалыптастырған. Жалға алушылар үшін «TapQan» қажетті техниканы жақын жерден таңдап, оның жарамдылығын тек­серіп, оператордың біліктілігіне ке­пілдік береді. Ал техника ие­ле­ріне платформа сенімді клиенттер тауып, тұрақты тапсырыс алуға көмектеседі. Тағы бір ар­тықшылығы – жасанды интеллект жүйесі. Платформа пай­да­ланушының сұранысын талдап, оған қажетті техниканы нақ­тылайды. Бұл қате тапсырыс­тарды азайтып, шығындарды қыс­қартады. Сондай-ақ «TapQan» төлем кепілдігін ұсынады. Кейде тапсырыс беруші ақшаны онлайн аударғысы келеді, ал техника иесі қолма-қол алуды қа­лай­ды. Бұл мәселені платформа өз мойнына алып, төлемді ың­ғай­лы түрде ұйымдастырады. Егер тапсырыс беруші төлемді ке­шіктірсе, «TapQan» мердігерге қа­ра­жатты өзі аударады. Меніңше, әр стартаптың арманы – әуелі жергілікті нарықты жаулау, содан кейін бүкіл әлемге танылу. Біздің мұндай мақсатымыз бар. Әуелі Алматы нарығында орын алуды жоспарлап отырмыз, содан кейін басқа аймақтарға шығамыз. Содан соң ТМД, Еуропа, АҚШ нарығына шығамыз», дейді жоба жетекшісі.

Нарықта «TapQan»-ға жанама бәсе­келестер жоқ емес, бірақ олардың көпшілігі «OLX» секілді ха­барландыру сайттары ғана. Олар тек тапсырыс беруші мен орын­даушыны байланыстырады, ал «TapQan» техниканың сапа­сына, жеткізілуіне, төлем кепіл­дігі­не жауап беретін сенімді орта қа­лыптастырған.

«OES»

Кейінгі жылдары әлем жаппай қашықтан жұмыс істеуге көш­ті. Жұмыс, сабақ, жиналыс­тар, сұхбаттар, тіпті емтихандар да онлайн өтетін болды. Мұның күнгей жағымен қатар, көлеңкелі тұсы да баршылық. Әсіресе бі­лім саласында. Өйткені студент тестілеу кезінде көмекші бағ­дар­ла­маны пайдалануы мүмкін немесе оның орнына басқа адам тап­сыруы әбден кәдік. Әлбетте, мұндай жағдайлар қоғамға зиянын тигізеді. Сондықтан бүкіл әлемде прокторинг жүйелері, яғни онлайн емтихандарды бақылайтын технологиялар дами бастады. Бұл жүйе – студенттің жеке басын рас­тауға, басқа бағдарламаларды қол­данбауын қадағалауға, қосымша құрылғыларды анықтауға таптырмайтын құрал.

Елімізде «OES» стартабы дәл осы мәселеге ше­шім ұсынды. Атал­­ған жо­баның негізін қалаушы – Абай Етекбаев. Ол 2015 жылдан бері IT сала­сында жұмыс іс­тейді. 2019 жылы «OES» прок­то­ринг жүйе­сін құ­ру­ды қол­ға алды. Бәсе­­ке­­лестерді зерт­теп, олар­дың мық­ты және әл­сіз тұстарын тал­­дады. Бірақ бұл кез­­де идея әлі шикі еді.

«Бір күні клиент­те­ріміздің бірі прокторинг жүйесін қа­жет ете­тінін айтты. Осы­лайша, біз алғашқы нұсқаны әзірлеп, тапсырыс берушіге ұсындық. Басында бағдарлама бет-әлпетті танымайтын, тек веб-камера, экран және дыбысты жазып алатын қарапайым жүйе болды. Бірақ ең бастысы – жүйе жұмыс істеді. 2020 жылы пандемия басталғанда, университеттер жаппай онлайн оқытуға көшті. Осы кезде прокторинг жүйелеріне сұраныс күрт артты. Біз нарыққа қолжетімді әрі сенімді өнім ұсынғанымыздың арқасында, бірнеше оқу орындарымен келісімшарт жасастық», дейді жоба авторы.

Прокторинг нарығында «OES», «Oqylyq.kz» және «Platonus» сияқты үш негізгі компания бар. Көптеген университет «OES»-ті таңдайды. Себебі бұл жүйе жасанды интеллектіні, «сomputer vision» және басқа модульдерді пайдаланып, емтихан кезінде пайдаланушының камерасын, микрофонын және экранын толығымен басқарады. Емтихан алушы осы деректерге қарап, студенттің емтиханды қаншалықты адал тапсырғанын түсінеді. Регламентті сақтай алмағаны туралы рейтинг те тұрады. Егер студент өрескел бұзушылықтар жасаса, тестілеу жойылуы мүмкін. Қазіргі таңда «OES» прокторинг жүйесінің төртінші нұсқасы қолданыста, ал бесінші нұсқа әзірленіп жатыр. Бұл өнім 100% елімізде жасалған.

«OES көмегімен 1 миллионға жуық емтихан өткізілді. Рекор­ды­мыз – бір уақытта 10 мың сессия­ны өт­кізгеніміз. Сонымен қатар біз­дің тағы бір өнім – «OES» веби­нар жүйесі туралы айта кетейін. Оның көмегі арқылы студент­тер­­мен онлайн сабақтар мен ке­ліссөздер жүргізуге болады. Жүйе­ге бір мезгілде 2000 адам қосыла алады. Жобаны көршілес елдер – Өзбекстан, Әзербайжан, Армения және Қырғызстанға дейін кеңейту жоспарда бар. Әзір­ге біз әлеуетті нарық ретінде ТМД елдерін қарастырамыз. Емти­хан­дар­дың әділ өтуі өте маңызды. Со­ның арқасында лауазымды қыз­метке алаяқтықпен сынақтан өткен кездейсоқ адам емес, на­ғыз білікті маман орналасаты­ны­на кепілдік бере аламыз. Бұ­ған қоса, бұл технология сыбайлас жемқорлықтың алдын алады. Нақтырақ айтсақ, «OES» тұрғанда мұғалім оқушының бағасын көтермелеп қоя алмайды. Сондықтан қазір прокторинг жүйелері өте маңызды рөл атқарады», дейді Абай Етекбаев. 

«Bizdin.ai»

Соңғы онжылдықта ком­пьютердің көру технология­сы қарқынды дамып, жаңа мүм­кіндіктерге жол ашты. Қазір смарт-камералар объекті­лерді еркін тани алады, соның ар­қа­сында автономды көліктерде, «ақыл­ды үй» экожүйесінде, жалпы қауіпсіздік жүйелерінде кеңі­нен қолданылады. Ал «Bizdin.ai» стартабы жасанды интеллект негізінде компьютерлік көруді жетілдіріп, оны тек нысандарды анықтауға ғана емес, көргенін түсінуге үйретті. Бұл жүйе камераға түскен оқиғаларды талдап, қажет болған жағдайда тиісті органдарға хабар береді. Мысалы, мектеп дәлізінде оқу­шылар төбелесіп қалса, жасанды интеллект оқиғаның маңыз­дылығын түсініп, автоматты түрде әкімшілікке хабарлама жібере алады.

Стартаптың негізін қа­лау­­шы әрі бас директоры – Айбек Нұртазаев. Оның айтуынша, компанияның басты мақсаты – әлемді адам сияқты көре алатын «көзі бар» ЖИ агенттерін жасау.

«Біздің ЖИ моделі бар камера нысандарды танып қана қоймай, не болып жатқанын түсінеді. Сонымен қатар біздің нейрон желіміз өзі көрген үдерістерді сипаттайды. Бұл технологияны әр адам өз қажетіне бейімдей алады. Мысалы, мектеп директоры болсаңыз, мектеп аумағындағы камераларға қарапайым адам тілінде тапсырма бере аласыз. «Егер ұрыс-керіс, қорлау немесе темекі шегу оқиғаларын көрсеңіз, бұл туралы маған дереу хабарлаңыз» дейсіз. Камера мұндай жағдайды анықтаған бойда әкімшілікке автоматты түрде хабарлама жібереді. Ал егер музейде гид қызметін атқару қажет болса, ней­рон желі камера арқылы объектіні танып, оның тарихын айтып береді. Турис­тер смартфон камерасын белгілі бір ғимаратқа бағыттаса, жүйе сол жер туралы ақпарат ұсынады. Одан бөлек, супермар­кетте камераны тауарлар сөресіне бағыттап, тек вегетариандық немесе халал өнімдерді табуды сұрауға болады. Жүйе сол мезетте-ақ қажетті тауар­ларды көрсетіп береді. Керемет емес пе?», дейді Айбек Нұртазаев.

Қазіргі таңда компания Narxoz университетімен қанатқақты жобаны іске қосып жатыр. Бұл жүйе ата-аналарға баласының мектепке немесе университетке аман-есен жеткені туралы хабарлама жібереді. Сонымен қатар нейрон желі студенттің немесе оқушының көңіл күйін талдап, оның бірнеше күн бойы шаршаңқы яки көңілсіз екенін байқаса, психологке хабар береді. Сондай-ақ «Bizdin.ai» технологиясы зағип жандарға арналған арнайы көзілдірік жа­сауға да қолданылады.

Осы күні «Bizdin.ai» Гонконг, Сингапур, Филиппин және Малай­зияда қанатқақты жобаларды іске асырып жатыр. Одан бөлек, АҚШ нарығына ену жұмыстарын бас­тап кетті.

Айбек Нұртазаевтың айтуын­ша, жасанды интеллект нақты өмірдегі мәселелерді шешуі керек. Қазіргі әлем деректерге негіз­делген, ал жоғары сапалы дерек­тер­мен үйретілген алгоритмдер нақты шешімдер қабылдауға қа­білетті. «Bizdin.ai» міндеті де сол – ЖИ-ге қоршаған ортаны тү­сіне отырып, адам сияқты көруді үйрету. Бұл технология қыл­мыс­тар мен апаттардың алдын алуға, ғылыми зерттеулерге және көп­теген маңызды жұмысқа айтарлықтай көмектесе алады.