Қырғыздарға тыныштық керек

Сараптама

Төскейде малы, төсекте басы қо­сылған қырғыз ағайындардың басындағы жағдай әлі де тұрақ­танды деп айту қиын. Әсіресе, ел гуманитарлық көмекке зәру. Еліміз ЕҚЫҰ-ның Іс басындағы төр­ағасы ретінде және өзі тара­пынан Қыр­ғызстанға жан-жақты көмек беріп келеді. Жақында Ереван қа­ла­сында өткен Ұжымдық қауіпсіз­дік туралы шарт ұйымына мүше мем­лекеттер басшыларының бей­ресми кез­десуін­де Қырғызстанға жан-жақты көмек көрсету қажет деп танылды. Осының өзі көршілес жатқан елдегі жағдайдың әлі де қол­дауды қажет ететіндігін көрсетеді. Әне-міне дегенше оқу жылы да жа­қындап қалды. Алайда Қырғыз­стан алдағы оқу жылына сақадай сай дайын отыр дей алмайсың. Мәселен, Бішкек қаласының мэрі Иса Омарқұловтың мәліметіне қарағанда, бір қырғыз астанасының өзінде 345 мұғалімге және 30 мың оқушыға орын жетіспейді екен. Қазіргі таңда ел астанасының білім беру жүйесіне 2010-2011 оқу жы­лы­на 900 миллион сом қарасты­ры­лыпты. Ал өзбек мектептеріндегі оқулықтар негізінен Қазақстанда басып шығарылған. Ұлтаралық қақтығыс орын алған Ош қаласы мэриясының алдына жинал­ған ата-аналар өз балаларының қауіп­сіздігіне кепілдік берілмесе, онда мектепке жібермейтіндіктерін ай­тып шағымдануда көрінеді. Өйт­кені, орын алған қақтығыстардан қаланың көптеген кварталдары жапа шеккен болатын. Қазір осы квар­талдар тұрғындары өз бала­ларының тағдырына алаңдаулы. Бішкектегі шілде айындағы қанды оқиға елді тығырыққа тіреп қана қоймай, ел тұрғындарының жүй­кесіне теріс әсер еткені де мәлім. Бұл жөнінде Дүниежүзілік ден­саулық сақтау ұйымының Қыр­ғызстандағы офисінің жетекшісі Оскон Молдо­кулов Бішкек, Ош және Жалалабад облыстарының психотерапевтері мен психиатрлары арасында арнайы тренинг өткізу барысында тілге тиек етті. “Рес­пуб­ликаның оңтүстігінде орын алған маусымдағы оқиғалардан кейін 100 мың адам психоәлеуметтік көмекті қажет етеді”, деді ол. 7 маусым күні оппозицияның қырғыз астана­сын­дағы акциясы барысында 2 адам қаза тауып, тағы 90-ы жа­раланған болатын. Мұндай акциялар қазір де тоқтар емес. Мәсе­лен, кеше Қыр­ғызстан астанасын­дағы қалалық сот ғимараты алдында Ұлт қауіп­сіздігі мемлекеттік қызметі “Альфа” құ­ры­лымының қызметкер­леріне қатысты шешімді өзгерту туралы талаппен акция өткізілді. Арнайы құрылым басшысы Алмаз Жолдо­ша­лиевті қоса алғанда альфалық­тарға 2010 жылы 7 сәуірде ҚСДП офисінің алдында қаруларын жо­ғалт­ты, заңсыз бұйрықты орын­дады, сондай-ақ Үкімет үйі алдына жиналғандарға оқ атты деген айыптар тағылып отыр. Осы акцияның өзінен халықтың заңдылыққа жүгінуден гөрі кейбір жеке тұлғаларға иек артатыны байқалып қалып отыр. Жақында Ош қаласының мэрі Мелис Мыр­заакматовты қолдауға байланысты мыңдаған адамды жинаған үлкен акция болып өтуінің өзі осы сөзі­міздің айғағы болса керек. Сарап­шы­лар аталған оқиғаны сәуір айын­дағы қанды оқиғаның сарқын­шағы деп бағалауда. Қалай болған күнде бұл жәйт билікке ой салса керек. Қырғызстанның оңтүстік астана­сы атанып кеткен сол Ош қаласында ұнға деген баға өсіп кеткен. Қазіргі таңда бір қап ұнның бағасы 250-300 сомға бағаланып отырған көрінеді. Бұл, әрине, өз кезегінде қарапайым тұтынушы­лардың қалталарын қағуда. Ресей Федерациясындағы құрғақшылық, одан қалса көршілеріміздегі өңдел­мей қалған жерлер өз дегенін істе­ген сыңайлы. Баткен облысында судың тапшылығынан 6 мың гектар алқап құрғап жатқаны, ал Шу облысы Жайылым ауданындағы 5 мың гектар жердің өнделмегені осы айтылған сөзіміздің айқын айғағы. Осыған орай Қырғызстан ұнға салынатын салық мөлшерін кило­сына үш сомнан бір сомға дейін төмендеткені мәлім болып отыр. Бұл бұл ма, Ош және Жала­ла­бад қалалары тұрғындарын тағы бір мәселе мазалайды. Осы қалаларды жөндеу және қайта қалпына келтіру дирекциясының директоры Жан­торо Сатыбалдиевтің айтуынша, егер қыс мерзімінен бұрын түсетін болса, онда Қырғызстанның оңтүс­тігіндегі жапа шеккендер уақытша баспаналарда тұра тұруларына тура келеді екен. Дирекция 1 мың 836 үй тұрғызуды жоспарлап отыр. Енді сол іргетастары қаланған баспа­на­ларды қар түскенше салып бітіру оңай шаруа болмайын деп тұр. Оның үстіне ақша және ма­териалдық құндылықтарды жым­қыру 2010 жылдың жартыжылды­ғын­да өткен жылдың осы мерзі­мімен са­лыс­тырғанда 55 есе өскен. Есеп па­латасы осындай мәлімет таратыпты. Қаржылық заң бұзушы­лық салдары­нан келген зиян 5 есе артып, 663 мил­лион 300 мың сом­ды құраған. Бұдан басқа Қырғыз­станның мем­лекеттік қарызы шілде айындағы көрсеткіш бойын­ша 8 миллиард 519 миллион сомға жеткені өзіндік қиындықтар ту­ғызары айтпаса да түсінікті. Қалай болған күнде де Қырғызстанның өзгелердің көмегіне зәрулігі күшейе түсетіні аңғарылады. Түркия Ош пен Жалалабад қалала­рын қайта қалпына келтіруге деп 11 миллион доллар бөлетін болып шешім қабыл­даған. Бұған дейін Қазақстан жақын көршісіне 20 миллион доллар төңі­регінде және донорлық конферен­ция өткізу тұрғысында көмек қо­лын созған еді. ҰҚШҰ-ға мүше мем­ле­кеттер басшыларының бей­рес­ми кездесуінде мәлімдеме жаса­ған Ресей Президенті Дмитрий Мед­ведев Қырғызстанға жан-жақты көмек көрсету туралы шешім қа­был­дайтындығын хабарлады. Мұны ЕҚЫҰ Іс басындағы төраға­сының басты жетістігі деп бағалаған жөн. Қорыта келгенде айтарымыз, Қырғызстан халқының саясиланып кеткені сонша, саяси акцияға шық­қан халық 5-6 баллдық жер дүмпуі­не пысқырып та қарамаған көріне­ді. Осының өзі халықтың күнделік­ті тұрмыстан алшақтап кеткенін айғақ­тап тұр. Алда елді парламент­тік бас­қару жүйесіне бас­тайтын сайлау нау­қаны жақын­дап келеді. Қырғыздар үшін ендігі мәселе – сол сайлауды “сайқал саясатқа” салмай, абыроймен өткізу. Кезекті саяси тартысты елдің экономикасы да, тұрғындарының жүйкесі де көтермейтін түрі бар... Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ.