Су – тіршілік көзі. Шөліркеп, қаталап жатқан жерді ағын сумен суарған қандай керемет. Мұны, әсіресе, ауыл балалары жақсы біледі. Кенезесі кеуіп, шақырайған күннен топырағы қарс-қарс айырылып кеткен Жер-ананың жайылып аққан суды қылт-қылт етіп жұтып жатқанын анық сезгендей боласың. Хадисте айдалада шөлден өлгелі жатқан күшікке терең құдықтан аяқ киімімен су алып беріп, мақұлықтың жанын алып қалған келіншектің үлкен сауапқа ие болғаны туралы әңгіме бар. Шынында, шөлдегенге су беру, қаталап келгенге сусын ұсыну – сауапты іс.
Міне, біз әңгіме еткелі отырған Әбдіманап Әбдіраманов ауылда өсіп, жастайынан судың сырына қанығып өсті. Балалық шағы өткен Қазығұрт тауының етегі сулы да нулы жер ғой. Бір атасы ауылда су мұрабы болатын. Сол кісі мұны өте жақсы көрді. Бәлкім, мұның болашақта мамандық таңдауына ауылдағы ағайынның сол сушы атасына деген ерекше құрметі, ыстық ықыласы әсер еткен болар. Әйтеуір, қаршадай жас бала қолына кетпен ұстап, арық жағалаған атасы сияқты елдің алғысын алып, ризашылығына бөленгісі келгені анық. Сөйтіп, сол атасының жетелеуімен Шымкенттегі техникумның гидромелиорация мамандығына оқуға түсті. Оны үздік бағамен бітіргеннен кейін ұстаздары мұның таудай талабын байқап, Ташкенттегі институтқа жіберді. Бірақ денсаулығы болыңқырамай, кешігіп барды да, құжаттарын тапсырып үлгере алмады. Амал жоқ, Шымкентке қайтып келіп, пединституттың физика-математика факультетіне құжат тапсырып, бағы жанып, оқуға түсіп кетті.
– Шамасы, мен су шаруашылығының физика-математика аспектілерімен айналысатын кезіне дөп түсіп қалдым-ау деймін, – дейді Әбдіманап Әбдіраманов. – Мамандық алғаннан кейін Қазақ ғылыми-зерттеу институтында еңбек жолымды бастап, ғылыммен шұғылдандым. Сол жылдары ауыл шаруашылығы саласында кеңінен қолданылып жатқан су насостарының қалақшалары тез желініп кететіні үлкен проблема болды. Сумен енген құм шыр айналып тұрған қалақшаға күш салып, желініп кетуін жылдамдатады. Маған басшылар судағы құмды насосқа келмей тұрып бөліп тастауды тапсырды. Бес жыл осы мәселемен айналысып, ақыры мұның әдісін таптым. Сөйтіп, судағы құмды бөлетін арнайы құрылғы жасалды. Осы еңбегім үшін техника ғылымдарының кандидаты атандым.
Қайда да болса білікті маманға сұраныс көп. Сол жылдары Жамбыл гидромелиоративтік институты теориялық механика кафедрасы меңгерушілігіне конкурс жариялап, келген үміткерлер көңілінен шықпады ма, әйтеуір, біразға дейін дүркін-дүркін жұмысқа шақырған жарнама беріп жатты. Ғылыми-зерттеу институтының белді мамандары бұған: «Сен осы қызметке дөп келіп тұрсың, құжаттарыңды тапсыр», деген ұсыныс айтты. Алғашында құлақ аса қоймаған еді. Кейіннен келісуге тура келді. Институт ректоры жас та, жігерлі Марс Үркімбаевтың өзі әңгімелесті. Жас маманның алдағы жоспарларын сұрады. Білімін, біліктілігін байқады. Сөйтіп, 1976 жылы кафедра меңгерушілігіне тағайындалып, Жамбыл қаласына көшіп келді. Міне, содан бері 40 жылдан астам уақыт зымырап өте шығыпты. «Дарақ бір жерде көгереді», деген. Әбдіманап аға да осы жылдар ішінде ешқайда қызмет ауыстырмай, осы оқу орнында тапжылмастан еңбек етіп, үлкен абыройға бөленді. Бір кездері институт, бүгінде М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті деп аталатын оқу орнында әлі күнге дәріс оқып келе жатқан профессор Ә. Әбдіраманов 335 ғылыми еңбектің авторы, оның ішінде 9 монография, 1 оқулық, 5 оқу құралы, 120 өнертабыстарға берілген патент бар. Әбекең мыңдаған шәкірттерге білім берумен қатар, ғылым жолын қуған ондаған ғалымдардың тәлімгері. Оның ғылыми жетекшілігімен 4 ғылым докторы, 5 РhD докторы, 10 ғылым кандидаты, 11 магистр диссертациясын қорғады. Ғалымның аты, еңбектері әлемге танымал, су саласына қатысты ғылыммен айналысатын ғалымдар мен мамандар арасында жоғары беделге ие.
– Қазір желден, күннен, судан энергия алу өте маңызды іс болып тұр, – дейді бізбен әңгімесінде Әбдіманап аға. – Содан болар, келесі жылы елімізде өтетін ЭКСПО-2017 көрмесі басты тақырыбын осы мәселеге арнап, энергияның баламалы түрлерін табуды міндетіне алып отыр. Біздің университетте су көздерін табу және оны пайдалану деген мамандық бар. Елімізде судың қадірі өте күшті. Экономиканы алға сүйрейтін саланың бірі – су шаруашылығы. Сондықтан, бұл мамандық аса қажет. Мал шаруашылығын өркендетеміз деп жатырмыз. Ол үшін шөл-шөлейтке су жеткізу керек. Бұған су мамандары керек. Сумен қамтамасыз ету, гидромелиорация, судан энергия алу, суды биік жерлерге шығарумен осы біз дайындайтын мамандар айналысады. Университеттің ғылыми жаңалықтарын ТМД түгілі бүкіл әлем мойындаған. Германия былтыр менің кітаптарымды сұратып алып, өздері шығарып, таратты. Тіпті, интернетте де бар. Қазақстанда энергияның әлеуеті өте жоғары. Тек аянбай еңбек ету керек.
Ғылымда заңдылықтар мен жаңалықтарды оны ашқан адамның атымен атау дәстүрі қалыптасқан. Ғалымдар осы дәстүрге сәйкес Ә.Әбдіраманов ашқан бірқатар жаңалықтар мен заңдарға оның есімін беріп отыр. Мысалға бүгінде Әбдіраманов күші, Әбдіраманов теңдеуі, Әбдіраманов заңы, Әбдіраманов сфероиды, Әбдіраманов тығыны, Әбдіраманов беті деген терминдер ғылымда жиі кездеседі.
«Әке көрген оқ жонар, шеше көрген тон пішер» деген, Әбекеңнің үш баласы да су саласының мамандары. Үшеуі де техника ғылымдарының кандидаты. Зайыбы физика пәнінің мұғалімі. Қызы мұнай-газ саласы бойынша университетте сабақ береді. Ендеше, Әбдірамановтардың ғылым саласындағы еңбектері жалғасын тауып, елге көл-көсір табыс әкеле бергей дейміз.
Оралхан ДӘУІТ,
«Егемен Қазақстан».
Жамбыл облысы.