Тіркеу мейлінше жеңілдейді

Қазір уақытша тіркеу туралы көп айтылып жатыр. Біле-білген жанға бұл тіркеудің негізгі мақсаты – бір жерден екінші жерге түрлі себептермен келген адамдардың санын бі­лу. Сол арқылы ай­мақ­ты да­мытудың мем­ле­кет­тік жә­не өңірлік бағ­дар­ла­ма­сын дайындау барысында әр елді мекеннің даму әлеу­е­тін анықтау үшін ондағы аза­маттар санын нақты есеп­ке алу болып табылады. Міне, осы негіздер есептеле келе жұмыс орнын ашу, мектеп, аурухана салу және инженерлік-техникалық инфрақұрылымды дамытуды жоспарлау да жүзеге асады. Бір сөзбен айтқанда, мұның бәрі адамдардың игі­лігі үшін керекті іс. Ал өр­ке­ниет­ті елдер тәжірибесіне қа­рар болсақ, оларда еңбек өнім­­ді­лігі де, жаңа жұмыс орын­­да­рын табу мүмкіндігі де өте жо­ғары. Соған сай еңбек­ақы да төленетіні белгілі. Адам­дар тұр­мысының деңгейі, әл-ау­қа­ты­ның көрсеткіші еңбек­ақы­ның мөлшеріне байланыс­ты десек, белгілі бір өңірде қан­ша адам­ның нақты жұмыс істей­ті­нін айқындау қажет. Бұл орайда адамдарды тұра­тын жері бойынша тіркеудің өзін­дік тиімді жақтары барлығы бай­қалады. Еліміз ішінде бір жақ­қа бір айдан астам уақытқа сапар­лап барған адам, міндетті түрде сол тұратын жері бойын­ша тіркеуге алынуы тиіс. Мұн­дай тіркеу – әлем бойынша қа­­лыптасқан үрдіс. Біздің елімізде де тұрғылықты жері бойын­ша немесе уақытша тұр­ғын жері бойынша тіркеу заң­мен қарастырылған. Оған ел Үкіметінің 1993 жылғы «Қазақ­стан Республикасындағы пас­порт жүйесі туралы ережені», 2000 жылғы «Халықты құжат­тан­­дыру ережесін» және 2011 жыл­ғы «Ішкі көші-қонды тіркеу ере­жесін» мысалға келтіруге болады. Демек, біздің заң азамат­тарды тұрғылықты жері бойын­ша тіркеуді көздейтіні анық. Соны­мен қатар, мұндай мін­дет «Көші-қон туралы» Заң­да да қарастырылған. Ал тір­кел­мей тұрып жатқандар үшін әкімшілік жауаптылық та көз­делген. Бұл орайда келген азамат тұрғылықты жері бойынша тіркелмеген болса, онда сол үйдің иесі жауапқа тартылады. Мұндай амал бір пәтерге сансыз адамды тіркей берудің жолын кессе, екіншіден, тұрғылықты жері бойынша тіркеусіз жүруді тоқтатады. Мұның бәрі де сол жерде тұратын адамдардың бей­біт тұрмысы мен қауіпсіздігі үшін қажет. Әрі бұл арада заң­ға  ешқандай қарама-қай­шылық жоқ. Өйткені, Қазақстанда тір­кеу институты 1993 жылы ен­гі­зіл­ген. Ол еркін жүріп-тұру құқығын шектемейді, бірақ жаңа тұрғылықты жерге келген азамат өзінің мекенжайы туралы хабарлауы тиіс. Жаңа мекенжайға тіркелу үшін полициядан немесе басқалай органдардан қандай да бір арнайы рұқсат алу­дың қажеттігі жоқ. Тіпті, тұр­ғылықты мекенжайы бойын­ша тіркеумен қатар, уақытша келген жерінде тіркеу де жүзеге асырылады. Уақытша тіркеуге тұру үшін бұрынғы тіркеуде тұрған жерінен шығудың да қажеті жоқ, яғни тұрақты тіркеуі сақталады. Уақытша тіркеу азаматтардың өзі көрсеткен белгілі бір мерзімге ресімделеді, бұл мерзім өткеннен кейін тіркеу автоматты түрде жойылады. Яғни, уақытша тіркеуден шығу үшін ХҚО-ға арнайы барудың қажеті де болмайды. Адамдар уақытша тір­кел­месе, мемлекеттік қыз­мет­тер­ді, медициналық қызмет көр­се­тулерді, басқалай әлеуметтік игі­ліктерді пайдалана алмайды. Сон­дықтан, міндетті түрде тір­ке­­луі тиіс. Ал тіркеусіз жүр­ген уақыты бір айдан аз болса, құ­қық бұзушыға ескерту жа­са­лады және тіркеуге тұруға мүм­­кіндік беріледі. Сондай-ақ, ма­ңызды жаңалықтың бірі – об­лыс­тық мәслихаттарға кө­­ші-қон үдерістерін реттеу тәр­­тібін бе­кіту құқығының бе­­­рілуі. Бұл сол және басқа өңір­­­дегі жағдайға бай­ла­ныс­ты тұрғ­ылықты мекен­жай бой­ын­ша жекелеген тір­ке­лу ерек­ше­ліктерін бекітуге мүм­кіндік жасамақ. Сонымен бірге, азаматтарды тіркеу ресімдері барлық жер­де барынша қарапайым жүр­гізіледі. ХҚО-ға жүгінгенде ол 15-20 минут уақыт алады. Ол үшін бұрынғы тұрғылықты м­екен­жайынан алдын-ала тіркеу есебінен шығудың қажеттілігі болмайды, бұрынғы мекенжайынан тіркеу және шығару авто­матты түрде жүргізіледі. Мекен­жай ауысқан кезде жаңа құжаттар алудың да қажеттігі жоқ – барлық мәліметтер аза­мат­­тардың жеке куәлігіндегі элек­тронды «чипке» енгізіледі. «Жалпы алғанда, біздің елі­­­­міздегі тұрғылықты немесе­ уақытша мекенжай бо­йын­ша тір­кеу туралы заң тала­бына ен­гізілген өзгерістер азамат­тар­дың мүддесін барынша тиімді қорғауға, сондай-ақ, ішкі көші-қонды бақылауды жақсартуға мүмкіндік береді», дейді Ішкі істер министрлігінің өкілдері. Александр ТАСБОЛАТОВ, «Егемен Қазақстан»