Қазақ мұнайының тарихы тым әріде жатыр. Дүние жүзінде 152 жыл бұрын алғашқы мұнай тамшысы АҚШ-та алынса, осыдан 40 жыл өткенде қазақ жерінде де “қара алтынның” бастапқы бұрқағы атқылады. Содан бері 112 жылдың жүзі ауды. Атырау облысының Жылыой ауданындағы Қарашүңгіл кен орнынан осынша жыл бұрын алғаш рет 7 тонна мұнай алынған. Бір ғасырдан асса да қазақ жерінен қара май алу әсте тоқтаған емес.
Әсіресе, Доссор, Мақат кәсіпшіліктерін өнеркәсіптік игеру басталғаннан кейін мұнай өндіру көлемі ұлғайды. Бірақ өндірілген өнім түгелімен Одақтың ортақ қазанына құйылып, жергілікті тұрғындар оның игілігін көре алмап еді. Соған қарамастан, қазақ мұнайшылары арасынан бірнеше ондаған мұнайшылар әулеті қалыптасты. Олардың арасында Авровтар, Балғымбаевтар, Балжановтар, Бешімовтер, Бөлекбаевтар, Қарамұрзиевтер, Мырзағалиевтер, Оржановтар, Өтебаевтар, Өтеғалиевтар, Шырдабаевтар, Марабаевтар, Досмұхамбетовтер, Жұмағалиевтер, Огайлар әулеттерінің еңбек жолдарын бүгінгі ұрпақтары абыройлы жалғастырып келеді.
Бұл күндері тәуелсіз Қазақстан мұнайы дегенде, алдымен Атырау мен Маңғыстау өңірлеріндегі ірі кеніштер келешегі ойға оралады. Мәселен, Каспий қайраңындағы Қашаған кенішінің барлануы мен “Теңіз” кенішінің игерілуі елімізге шетелдік мұнай компанияларының келуіне жол ашты. Әрине, Елбасы Н.Назарбаев шетел компанияларын елге шақырып, инвестиция салуға иландырмаса, “Теңіздей” ірі кеніштен мол мұнай алу қиынға соғар еді. “ҚазМұнайГаз” шетелдік компаниялармен бәсекелес болардай ірі компанияға айналмас еді. Қазір «ҚазМұнайГаз» отандық мұнай-газ өнеркәсібінің локомотивіне айналды. Мұнай өндіруде ең озық технологияларды кеңінен қолданатын болды. Кезінде шетелдік компанияларға сатылған отандық үлестерді кері қайтарып алатындай қауқарлы да, қаржылы компанияға айналды. Тіпті Румыниядағы мұнай өңдеу зауытына иелік еткен инвесторлық қадамын сәтті жалғастыруда.
Бұрнағы күні «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ басқармасының төрағасы Қайыргелді Қабылдиннің «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ, «Ембімұнайгаз» ӨФ, «ҚазТрансОйл» АҚ Батыс филиалы, «ҚазТрансГаз» АҚ және «Атырау мұнай өңдеу зауыты» ЖШС еңбек ұжымдарымен кездесуінде осы жайттарды ой елегінен өткізіп үлгерген едік. «ҚазМұнайГаз» басшысы Атыраудағы өндірістік құрылымдардың өткен жылғы жұмыстары сараланған, алдағы жоспарлары пысықталған басқосуда отандық мұнай-газ өнеркәсібінің қарышты қадаммен дами беретініне тоқталды. Еліміздің бас мұнайшысының айтуынша, Тәуелсіздіктің 20 жылында қазақ мұнайын өндіру 5 еседен астамға ұлғайған. Оның ішінде отандық мұнайшылардың үлесі басым. Дәлірек айтқанда, тек өткен жылы «ҚазМұнайГаз» 22 миллион тонна мұнай өндірген. Бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда 17 пайызға артық. Соның ішінде 37 кен орнынан «қара алтын» тасқынын толастатпаған «Ембімұнайгаз» өндірістік филиалының мұнайшылары 2 миллион 800 мың тонна мұнай өндіруге қол жеткізген.
Өндірілген мұнайдың басым бөлігін еліміздегі үш мұнай өңдеу зауытында өңдеуге бағыт ұсталуда. Нақты дерекке жүгіне айтар болсақ, былтыр 14 миллион 600 мың «қара алтын» өңделуі мұнай өңдеу зауыттарының дамылсыз жұмыс істеуіне серпін бергені даусыз. Олай деуімізге Атырау мұнай өңдеу зауытының бас директоры Талғат Байтазиевтың «Былтыр біздің зауыт таза пайдамен жұмыс істеді» деуі дәлел бола алады. Осы зауытта өткен жылы 4 миллион 300 мың тонна шикізаттық мұнай өңделіпті. Соңғы 14 жыл бойы Атыраудағы мұнай өңдеушілер осынша мұнайды өңдеуден өткізуге қол жеткізген емес-ті. Мұны атыраулық мұнай өңдеушілердің биік белесті бағындыруы десе болғандай. Бұған аталған зауытты жаңғырту жұмыстарының оң әсер еткенін баса айтқан ләзім. Қазір бұл зауыттағы жаңғырту жұмыстары бірнеше бағытта өз жалғасын табуда. Мәселен, «ЭЛОУ-АВТ (электрмен тұзсыздандыру) вакуумды блогын және баяу кокстау қондырғыларын қалпына келтіру» жобасын іске асыру АтМӨЗ-де вакуумды газойл өндіруді жылына 800 мың тоннаға, бензин компонентін жылына 161 мың тоннаға, дизель отыны компонентін жылына 308 мың тоннаға жеткізуге мүмкіндік береді. «Хош иісті көмірсутегін өндіру кешенінің құрылысы» жобасы жоғары октанды бензин көлемін өндіруді арттыруға, Еуро-3 стандартына сай келетін дизель отынын, сонымен қатар, мұнай химиясы үшін бірден-бір шикізат көзі болатын бензол мен параксилол өндіруді бастауға жол ашады. «Мұнайды терең өңдеу кешенінің құрылысы» жобасы шеңберінде жоғары октанды бензин, авиа және дизель отындарын өндіруді арттыра отырып, мұнай өңдеу тереңдігін 87 пайызға жеткізу, ал мотор отындарының сапасын Еуро-4 және Еуро-5 стандарттарына сәйкестендіру жоспарланған.
– Біз Елбасының «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз!» атты Жолдауынан туындайтын міндеттерді саралап, алда атқарар жобаларымызды айқындадық. Атырау мұнай өңдеу зауытын жаңғырту және қалпына келтіру жобасын жүзеге асыру барысында біз тек жоғары өндірістік көрсеткіштерге жетіп қоймай, қазақстандық үлесті ұлғайту және жаңа жұмыс орындарын құруды көздеп отырмыз, – деп атап көрсетті «ҚазМұнайГаз» басшысы Қайыргелді Қабылдин.
«ҚазМұнайГаз» жер астынан анықталған мұнай өндірумен шектелмей, шикізаттық қорын ұлғайтуды да көздейді. Осы мақсатта бірнеше жаңа кен орындарына геологиялық іздестіру жұмыстары атқарыла бермек. Сөйтіп, барланған мұнай қорын 1 миллиард тоннаға жеткізудің жоспары жасалған. Әрине, өндірілген мұнайды бірнеше бағытпен әлемдік нарыққа экспорттауға да атсалысуда. Бұрын қазақ мұнайы тек Ресейге басты тармақ болып тартылған Атырау – Самара құбырымен тасымалданып келсе, енді Қара теңіз жағалауына, Қытай еліне, сондай-ақ, Каспий теңізі арқылы бірнеше бағытқа жол тартады. Қазақ жерінен мұнай өндіру көлемі ұлғайған сайын бұл бағыттардың маңызы арта түседі. Қазірдің өзінде қазақ мұнайына қызығушылық артып келеді. Демек, қазақ мұнайының қадірі артты деуге толық негіз бар.
Қазақ мұнайының қадірі демекші, бұрын оны жұрт сезінбекке үміт артпақ түгілі ол туралы тіптен ойламаушы еді. Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін ғой, «қара алтынның» қадірі арта бастағаны. Осы орайда, «ҚазМұнайГаз» компаниясы мұнайлы өңірлердің әлеуметтік ахуалын жақсарту бағдарламасын қолға алғанын жұртшылық қуана құптайды. Бұдан тура 11 жыл бұрын осы компанияның қаржылай қолдауымен Жылыой ауданындағы Қаратон кентінің жаңадан бой көтергенін атыраулықтар ұмыта қойған жоқ. Ал былтыр «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ қаржылық қолдауымен Мақат ауданындағы Комсомол, Қошқар, Бекбике елді мекендерінің тұрғындары Атырау қаласы мен Махамбет ауданында бой көтерген жаңа баспаналарға көшірілді. Әр өңірдің әр ауданында сан алуан әлеуметтік жобалар іске асырыла бастады. Биыл да жобалар жалғасын табарына мына деректер дәлел болатындай.
Биыл мұнайшылар үшін мерейлі жыл болмақ. Өйткені, мұнайы екінші дүниежүзілік соғыс кезінде бірден майдан шебіне жөнелтілген әйгілі Доссор кен орнының игеріле бастағанына 100 жыл толады. Осыған орай Атырау «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» доссорлықтар үшін ерекше тарту жасауды ойластыруда. Атап айтқанда, Доссор кентінде жасанды жабыны бар мінбелі стадион, үш мектеп пен лицейде жаңа көпфункционалды спорт алаңдары, тұрғын аудандарда бес балалар ауласы алаңы, сонымен қатар 60 орындық балалар бақшасы салынады. Сондай-ақ, мұнайлы өңірдің Мақат, Қызылқоға, Жылой және Махамбет аудандарында әлеуметтік жобаларға барлығы 730 млн. теңге аударылады.
– Біз жыл сайын әлеуметтік жобаларға айрықша көңіл бөлеміз. Әсіресе, елімізде бұқаралық спорттың дамуына үлесімізді қоса береміз. Өйткені, «ҚазМұнайГаздың» тек Қазақстанда ғана емес, әлемдегі ең озық 10 компанияның қатарына кіретіндей әлеуеті арта бермек. Қазірдің өзінде ел экономикасының локомотивіне айналып, жыл сайын әлеуметтік жобаларға 100 миллион доллар көлемінде қаржы бөледі. Былтыр ел бюджетіне 405 миллиард теңге салық түсірді, –деді «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ басқармасының төрағасы Қайыргелді Қабылдин.
...Қазақтың мұнайы Венесуэла, Иран, Кувейт, Мексика, Норвегия, Сауд Арабиясынан да бұрын өндірілгені тарихи деректермен дәлелденгенін көпшілігіміз біле бермейміз. Мұны дәлелдейтін қазақ мұнайының шежірелі тарихы бар. Оны осыдан екі жыл бұрын Атырауға әкелінген көшпелі фотокөрмеден байқаған едік. Онда 300-ден аса мұрағаттық құжаттар мен фотосуреттер қойылып, оның көбі алғаш рет жұртшылық назарына ұсынылғаны әсте естен шықпайды. Қарашүңгілден бастау алған сол мұрағаттық деректер жылнамасы сәтті жалғасарын отандық мұнайшылардың бүгінгі қарышты қадамы қуаттай түспек. Демек, қазақ мұнайының тасқыны да, оны ел игілігіне жаратар игілікті істер де әсте толастамайды.
Жолдасбек ШӨПЕҒҰЛ, Атырау облысы.
Әсіресе, Доссор, Мақат кәсіпшіліктерін өнеркәсіптік игеру басталғаннан кейін мұнай өндіру көлемі ұлғайды. Бірақ өндірілген өнім түгелімен Одақтың ортақ қазанына құйылып, жергілікті тұрғындар оның игілігін көре алмап еді. Соған қарамастан, қазақ мұнайшылары арасынан бірнеше ондаған мұнайшылар әулеті қалыптасты. Олардың арасында Авровтар, Балғымбаевтар, Балжановтар, Бешімовтер, Бөлекбаевтар, Қарамұрзиевтер, Мырзағалиевтер, Оржановтар, Өтебаевтар, Өтеғалиевтар, Шырдабаевтар, Марабаевтар, Досмұхамбетовтер, Жұмағалиевтер, Огайлар әулеттерінің еңбек жолдарын бүгінгі ұрпақтары абыройлы жалғастырып келеді.
Бұл күндері тәуелсіз Қазақстан мұнайы дегенде, алдымен Атырау мен Маңғыстау өңірлеріндегі ірі кеніштер келешегі ойға оралады. Мәселен, Каспий қайраңындағы Қашаған кенішінің барлануы мен “Теңіз” кенішінің игерілуі елімізге шетелдік мұнай компанияларының келуіне жол ашты. Әрине, Елбасы Н.Назарбаев шетел компанияларын елге шақырып, инвестиция салуға иландырмаса, “Теңіздей” ірі кеніштен мол мұнай алу қиынға соғар еді. “ҚазМұнайГаз” шетелдік компаниялармен бәсекелес болардай ірі компанияға айналмас еді. Қазір «ҚазМұнайГаз» отандық мұнай-газ өнеркәсібінің локомотивіне айналды. Мұнай өндіруде ең озық технологияларды кеңінен қолданатын болды. Кезінде шетелдік компанияларға сатылған отандық үлестерді кері қайтарып алатындай қауқарлы да, қаржылы компанияға айналды. Тіпті Румыниядағы мұнай өңдеу зауытына иелік еткен инвесторлық қадамын сәтті жалғастыруда.
Бұрнағы күні «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ басқармасының төрағасы Қайыргелді Қабылдиннің «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ, «Ембімұнайгаз» ӨФ, «ҚазТрансОйл» АҚ Батыс филиалы, «ҚазТрансГаз» АҚ және «Атырау мұнай өңдеу зауыты» ЖШС еңбек ұжымдарымен кездесуінде осы жайттарды ой елегінен өткізіп үлгерген едік. «ҚазМұнайГаз» басшысы Атыраудағы өндірістік құрылымдардың өткен жылғы жұмыстары сараланған, алдағы жоспарлары пысықталған басқосуда отандық мұнай-газ өнеркәсібінің қарышты қадаммен дами беретініне тоқталды. Еліміздің бас мұнайшысының айтуынша, Тәуелсіздіктің 20 жылында қазақ мұнайын өндіру 5 еседен астамға ұлғайған. Оның ішінде отандық мұнайшылардың үлесі басым. Дәлірек айтқанда, тек өткен жылы «ҚазМұнайГаз» 22 миллион тонна мұнай өндірген. Бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда 17 пайызға артық. Соның ішінде 37 кен орнынан «қара алтын» тасқынын толастатпаған «Ембімұнайгаз» өндірістік филиалының мұнайшылары 2 миллион 800 мың тонна мұнай өндіруге қол жеткізген.
Өндірілген мұнайдың басым бөлігін еліміздегі үш мұнай өңдеу зауытында өңдеуге бағыт ұсталуда. Нақты дерекке жүгіне айтар болсақ, былтыр 14 миллион 600 мың «қара алтын» өңделуі мұнай өңдеу зауыттарының дамылсыз жұмыс істеуіне серпін бергені даусыз. Олай деуімізге Атырау мұнай өңдеу зауытының бас директоры Талғат Байтазиевтың «Былтыр біздің зауыт таза пайдамен жұмыс істеді» деуі дәлел бола алады. Осы зауытта өткен жылы 4 миллион 300 мың тонна шикізаттық мұнай өңделіпті. Соңғы 14 жыл бойы Атыраудағы мұнай өңдеушілер осынша мұнайды өңдеуден өткізуге қол жеткізген емес-ті. Мұны атыраулық мұнай өңдеушілердің биік белесті бағындыруы десе болғандай. Бұған аталған зауытты жаңғырту жұмыстарының оң әсер еткенін баса айтқан ләзім. Қазір бұл зауыттағы жаңғырту жұмыстары бірнеше бағытта өз жалғасын табуда. Мәселен, «ЭЛОУ-АВТ (электрмен тұзсыздандыру) вакуумды блогын және баяу кокстау қондырғыларын қалпына келтіру» жобасын іске асыру АтМӨЗ-де вакуумды газойл өндіруді жылына 800 мың тоннаға, бензин компонентін жылына 161 мың тоннаға, дизель отыны компонентін жылына 308 мың тоннаға жеткізуге мүмкіндік береді. «Хош иісті көмірсутегін өндіру кешенінің құрылысы» жобасы жоғары октанды бензин көлемін өндіруді арттыруға, Еуро-3 стандартына сай келетін дизель отынын, сонымен қатар, мұнай химиясы үшін бірден-бір шикізат көзі болатын бензол мен параксилол өндіруді бастауға жол ашады. «Мұнайды терең өңдеу кешенінің құрылысы» жобасы шеңберінде жоғары октанды бензин, авиа және дизель отындарын өндіруді арттыра отырып, мұнай өңдеу тереңдігін 87 пайызға жеткізу, ал мотор отындарының сапасын Еуро-4 және Еуро-5 стандарттарына сәйкестендіру жоспарланған.
– Біз Елбасының «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз!» атты Жолдауынан туындайтын міндеттерді саралап, алда атқарар жобаларымызды айқындадық. Атырау мұнай өңдеу зауытын жаңғырту және қалпына келтіру жобасын жүзеге асыру барысында біз тек жоғары өндірістік көрсеткіштерге жетіп қоймай, қазақстандық үлесті ұлғайту және жаңа жұмыс орындарын құруды көздеп отырмыз, – деп атап көрсетті «ҚазМұнайГаз» басшысы Қайыргелді Қабылдин.
«ҚазМұнайГаз» жер астынан анықталған мұнай өндірумен шектелмей, шикізаттық қорын ұлғайтуды да көздейді. Осы мақсатта бірнеше жаңа кен орындарына геологиялық іздестіру жұмыстары атқарыла бермек. Сөйтіп, барланған мұнай қорын 1 миллиард тоннаға жеткізудің жоспары жасалған. Әрине, өндірілген мұнайды бірнеше бағытпен әлемдік нарыққа экспорттауға да атсалысуда. Бұрын қазақ мұнайы тек Ресейге басты тармақ болып тартылған Атырау – Самара құбырымен тасымалданып келсе, енді Қара теңіз жағалауына, Қытай еліне, сондай-ақ, Каспий теңізі арқылы бірнеше бағытқа жол тартады. Қазақ жерінен мұнай өндіру көлемі ұлғайған сайын бұл бағыттардың маңызы арта түседі. Қазірдің өзінде қазақ мұнайына қызығушылық артып келеді. Демек, қазақ мұнайының қадірі артты деуге толық негіз бар.
Қазақ мұнайының қадірі демекші, бұрын оны жұрт сезінбекке үміт артпақ түгілі ол туралы тіптен ойламаушы еді. Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін ғой, «қара алтынның» қадірі арта бастағаны. Осы орайда, «ҚазМұнайГаз» компаниясы мұнайлы өңірлердің әлеуметтік ахуалын жақсарту бағдарламасын қолға алғанын жұртшылық қуана құптайды. Бұдан тура 11 жыл бұрын осы компанияның қаржылай қолдауымен Жылыой ауданындағы Қаратон кентінің жаңадан бой көтергенін атыраулықтар ұмыта қойған жоқ. Ал былтыр «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ қаржылық қолдауымен Мақат ауданындағы Комсомол, Қошқар, Бекбике елді мекендерінің тұрғындары Атырау қаласы мен Махамбет ауданында бой көтерген жаңа баспаналарға көшірілді. Әр өңірдің әр ауданында сан алуан әлеуметтік жобалар іске асырыла бастады. Биыл да жобалар жалғасын табарына мына деректер дәлел болатындай.
Биыл мұнайшылар үшін мерейлі жыл болмақ. Өйткені, мұнайы екінші дүниежүзілік соғыс кезінде бірден майдан шебіне жөнелтілген әйгілі Доссор кен орнының игеріле бастағанына 100 жыл толады. Осыған орай Атырау «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» доссорлықтар үшін ерекше тарту жасауды ойластыруда. Атап айтқанда, Доссор кентінде жасанды жабыны бар мінбелі стадион, үш мектеп пен лицейде жаңа көпфункционалды спорт алаңдары, тұрғын аудандарда бес балалар ауласы алаңы, сонымен қатар 60 орындық балалар бақшасы салынады. Сондай-ақ, мұнайлы өңірдің Мақат, Қызылқоға, Жылой және Махамбет аудандарында әлеуметтік жобаларға барлығы 730 млн. теңге аударылады.
– Біз жыл сайын әлеуметтік жобаларға айрықша көңіл бөлеміз. Әсіресе, елімізде бұқаралық спорттың дамуына үлесімізді қоса береміз. Өйткені, «ҚазМұнайГаздың» тек Қазақстанда ғана емес, әлемдегі ең озық 10 компанияның қатарына кіретіндей әлеуеті арта бермек. Қазірдің өзінде ел экономикасының локомотивіне айналып, жыл сайын әлеуметтік жобаларға 100 миллион доллар көлемінде қаржы бөледі. Былтыр ел бюджетіне 405 миллиард теңге салық түсірді, –деді «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ басқармасының төрағасы Қайыргелді Қабылдин.
...Қазақтың мұнайы Венесуэла, Иран, Кувейт, Мексика, Норвегия, Сауд Арабиясынан да бұрын өндірілгені тарихи деректермен дәлелденгенін көпшілігіміз біле бермейміз. Мұны дәлелдейтін қазақ мұнайының шежірелі тарихы бар. Оны осыдан екі жыл бұрын Атырауға әкелінген көшпелі фотокөрмеден байқаған едік. Онда 300-ден аса мұрағаттық құжаттар мен фотосуреттер қойылып, оның көбі алғаш рет жұртшылық назарына ұсынылғаны әсте естен шықпайды. Қарашүңгілден бастау алған сол мұрағаттық деректер жылнамасы сәтті жалғасарын отандық мұнайшылардың бүгінгі қарышты қадамы қуаттай түспек. Демек, қазақ мұнайының тасқыны да, оны ел игілігіне жаратар игілікті істер де әсте толастамайды.
Жолдасбек ШӨПЕҒҰЛ, Атырау облысы.
