Қазаққа керек қасиет

«Еркіндікке еркелік жарас­пайды», «ЕҚ», 15.03.2011 жыл Мені «Егемен Қазақстан» газетінде (15.03.2011) «Толғандырар тақырып» ай­да­рымен басылған ұлағатты ұстаз Қанипа Бітібаеваның «Еркіндікке еркелік жарас­пайды» деген мақаласы қатты ойландырды. Бұл жария­ланымда бүкіл өмірін ұстаздыққа арнаған жан оқушылардың арасында хиджаб кию үрдісінің бел алып бара жат­қанын тара­тып айтып, тіпті мұның бала­бақшаға да ене бастағанын, бұл арқылы бір кездері ұлттық үлгіден айырылып қалмай­мыз ба дегенді қозғаған екен. Шынында, бала­бақ­ша мен мектепте хиджаб кию мәселесі соңғы кездері пікірталас алаңына айна­лып бара жатыр. Дегенмен, осы жерде қазақ жұртының келісті киім үлгілерін өзге елдің салтына алмастыру арқылы ұлттық бет-бейнемізді бұрынғы сартап жолдағы­дай тағы да тәлкекке салмаймыз ба деген күдік пен үміт ой таразысында шарпы­сып, кейде айқасып жатқанын жасыра алмасақ керек. Қазақ халқының салт-дәстүрі қазір Ота­нымызға келіп жатқан шетелдік аза­мат­тардың қай-қайсының да көңілін ау­дарып, бұл қандай ғажап құбылыс деген сөздерін жиі естиміз. Көздері тесіле қа­рап, ауыздарының суы құриды. Осы арада ойымызға Мұхтар Әуезовтің «Абай жо­лы» романындағы мына бір сурет орала береді. «... Өтіп бара жатқан бес қыздың тап ортасында, жібек жал ақ жорға атқа мінген Тоғжан екен. Көктемнен соң көргені осы. Судыраған қара жібек биқасаптан әдемі жеңіл шапан киген. Басында – жап-жаңа қара кәмшат бөрік. Мойнында – әс­емдеп, кең ораған құбылма түсті торғын шәлі. Құлағында үлкен алтын сырғасы ырғалып келе жатқан Тоғжан, мынау ат үстінде, мынадай топ қыздың тап орта­сында, дәл көп жұлдыз арасындағы Шолпандай. Ат үсті жүріс, шырқап айтқан дау­ыс және құрбы қыздары – Бөжей қыз­дарына жаны ашуы бар, баршасы Тоғ­жанның қазіргі жүзін бір түрлі мағыналы нұрға мал­ғандай. Ақмаңдай, аппақ жұмыр мойнына, қолаң жібек шашына бетінің үлбіреген қызылы соншалық жарасып тұр...». Міне, осындағы кәмшат бөрік, жеңіл шапан, торғын шәлі қандай керемет көрі­ніс­ті беріп тұр. Ұлтымыздың ауыз толты­рып айтар әдемі үлгісі ғой. Біз осындай әдемілікті «Қазақтың дәстүрлі мәдениеті» (Кунсткамера жинағындағы) атты суретті кітаптан да көрдік. Көздің жауын алады. Қыздың басындағы бөркі, үлбіреген үкісі, талдап өрген шашы, күлімдеген көзі қан­дай, бәрі де жарасып тұр. Бұл қазан төң­ке­рісіне дейінгі халқымыздың киім үл­гісін дәйектейді. Осындай үлгіні ел болған тұс­та жастардың ой санасынан өші­ріп, хид­жаб киюге әкелсек, халқы­мыз­дың бары­нан көз жазып қалмаймыз ба? Кейінгі ұр­пақ бір ес жиған кезінде, ұлтын танып білгенде алдыңғы толқынның мұ­нысы несі, біресе ананың, біресе мына­ның «құша­ғы­нан» табылғаны қалай дері анық қой. Қа­зір хиджаб кию салтқа ай­нал­ғаны сонша­лық, мектепті қойып бала­бақ­шаға дейін же­­тіп отыр. Біз бір кездері өзіміздің үлгі­мізді мансұқ етіп, өзгенің қызығына жы­ғыл­сақ, енді еркіндікке қол жеткізген тұста әлемнің барын ой тара­зысына салмай, бо­йы­мызға талғамсыз жапсырумен келеміз. Ер мен әйелді ажырату екіталай болып барады. Өткен ғасырдың 70-ші жылдары ауыз әдебиетінен дәріс оқып тұрып, қазақтың ардақты ұлдарының бірі, Кеңес Одағы­ның батыры Мәлік Ғабдуллин қызда­ры­мыздың шашын жайып жіберетініне ренішін ашық айтқаны бар. Бұл біздің хал­қымызға жат қылық еді, жақсы ырым емес еді, ерінен айырылған әйелдердің өріл­ген шашын тарқатып, басына қара жабушы еді деп қынжылғаны әлі күнге құлақ түбінен шыңылдайды. Қазақтың қызын ұзатардағы киім үл­гісі, жасайтын жасау-жабдығы, ер-тұр­ма­ны қандай еді? Әрине, ол дәуір жоқ. Соны заманға қарай жаңғыртсақ, нұр үстіне нұр болмай ма? Сондай жаныңа жақынды, қа­ныңа нәр беретінді мұрағаттардан көр­ген­де, көркем шығармалардан оқы­ған кезде, шіркін-ай, осыны неге күнделікті киім үл­гі­сіне айнал­дыр­маймыз деген ойға қаласың. Әрине, халқымыз ата дінін қашанда ардақтаған, аузынан Алласын тастамаған. Қандай кие­лі жерде болса да, ата-баба­сы­ның басына барып, Құран оқы­ғанда да, есіне түсіргенде де, бұрын да, осы күні де Алланың атын бірінші ауызға алады. Қа­зақтың данышпан ақыны, тең­дессіз хакімі Абай «Алланың өзі де рас, сөзі де рас» дейді де: «Алла мінсіз, әуелден пай­ғамбар хақ, Мүмін болсаң үйреніп, сен де ұқсап бақ», дейді. Бұл – Абайдың ғана емес, Абайды ардақ тұтқан бүкіл қазақ­тың сөзі десек жарасады. Ислам діні еш пендеге зорлық көрсет­пейді, зомбылық жасамайды, тек бейбіт өмір­ді қалайды. Ендеше, біз Аллаға, Жа­ра­тушыға имандай ұйи отырып, ұлттық үл­гі­мізден жаңылыспауымыз керек. Пай­ғам­ба­рымыздың хадисінде «Ислам, яғни мұсыл­маншылық жария нәрсе, ал иман – ділің­де», дейді. «Киімдерің жарасымды бол­сын, қарапайым киіну – иманды­лық­тың белгісі», дейді. Ал Шәкәрім: «Құба төбе дегенді ұқсаң керек, Орынсыздық істеме болсаң зерек. Мүйізі бар кісідей едірейіп, Өзге жұрттан болмасын түрің бө­лек», деп тағы бір адамдықтың айнасын алдыңа тартады. Иә, жаның мен тәнің таза болмай тұрып, әр нәрсеге еліктеп, со­лықтау ұлтты ұшпаққа шығармайды. Алдымен ниетің түзу, жаның таза болса, Алла жақсы ісіңді қабыл алады, жолыңды оңға бастайды. Пайғамбарымыз баланы «балапаным» деп аялаған. Бәрі де тәрбиеге байланысты деген. Бала «Алла тағаланың берген сы­йы», деп қызды кемсітуге жол бермеген. «Егер таңдау еркі маған берілсе, қайта қыз ба­ланы артық санар едім» деген. Қыз бала­ның жүрегі жұмсақ, ол ертең бі­реу­дің қимас серігі деп түсіндірген. Мұ­н­дай ұлылықты біздің қазақ халқы да ға­сыр­лар бойы жалғастырып келеді. Ендеше, біз осы үрдістен айырылып қалмау жа­ғын бірінші кезекке шығаруға тиістіміз. Қасиетті дініміз барлық адам бір үл­гіде киінсін, бір ізбен жүрсін деген талап қойма­ғаны және бар. Әр адамның бет әлпеті – өзін танытатын кітап тәрізді деген. Соған қарап әр адамның бойындағы қасиетті та­нып-біліп отырған. Ал сол нұрлы жүзді қар­ғадайынан қалқалап қой­сақ, қыз бала ертең ынжық, жалтақ болып өспей ме. Бұл қазақ­қа тән қасиет пе, жоқ. Егер ұзын көйлек, бас киім кию керек болып жатса, желбірі ақ қайыңның жапы­рағындай жарасып тұратын бүрмелі көй­лек­ті, үкілі тақияны, кәмшат бөрікті кигізсек, қазақ жұртының бет бейнесі кө­рінбес пе еді? Кеңес дәуірінде де, қазір де осындай әдемі киім үлгілерін үл­кеніміз де, кішіміз де көз алдау үшін Нау­рызда, не жиын-тойда ғана киіп шығаты­нымыз жасырын емес. Өзіміз де барды бағала­май, өзгеден көргенге жабысу қазақ­тан қашан қалар екен? Жоғарыда қасиетті хадистен келтірдік, иманның діліңде екенін. Ендеше, алдымен ділімізді түзейік, діліміз түзелсе дініміз түзеледі, сауатымыз ашы­лады. Одан кейін ұлттық үлгімізді соның негізінде қалпына келтіріп, қазақ кім десе, міне, деп көрсететіндей күнге жеткізелік. Жасыратыны жоқ, біздің дін саласындағы азаматтардың кейбіреуле­рі­нің ой-өлшемі төмендеу секілді. Әсіресе, ауылды жердегі молдалардың қарымы көңілге күмән келтіреді. Мұндай нәрсе дініміздің беделіне нұқсан келтірмей қой­майды. Осы арада тағы бір айтыла бас­таған әңгіменің шетіне тоқталар болсақ, халал деп халық бет бұрған астың да жайы көңіл көншітпей бара жатқан секілді. Атына заты сай болмай, түрлі пікірлер туындауда. Оған бұл арада дәлел-дәйек келтіріп жатуды артық көрдік. Иә, біз зайырлы мемлекетпіз. Соған сай болу әрбір азаматтың бойындағы қа­рызы мен парызы. Дегенмен, имандылық деп халқымыздың қадір-қасиетіне келе бермейтін үлгілерге сақтықпен қараға­ны­мыз ләзім болар. Осыдан 4-5 жыл бұрын Ресейдің он оқымыстысы, ішінде Нобель сыйлығының лауреаттары да бар, президенттеріне хат жолдап, дін заң шеңбе­рін­де қызмет ету керектігін алға тартқаны бар еді. Бұл туралы біздің Мемлекет бас­шы­сы да көзқарасын халыққа білдіргені мәлім. Соны ескере бермей, өздерінің күң­гірттеу байламдарын тықпалағандар ту­ра­лы ұстаз көтерген мәселеге ой қо­судың еш артықтығы жоқ деп білеміз. Себебі, ана бір жылдары бірлі-жарым хид­жаб киген қыздарды көргенде, бұл уа­қытша нәрсе ғой деп көп көңіл аудара қоймаған едік. Енді сол үлкен мәселеге айналып, мектеп пен балабақшаға жетіп отыр. Бұл тұста пікір айтпауға болмайтын тәрізді. Хиджаб кию әркімнің өз еркі, дегенмен, мемлекет иесі ретінде біздің ұлттық үлгіміз одан жоғары тұруы тиіс. Біз ата-баба қарыз етіп қалдырған үлгіні кейінгі ұрпаққа қалыбын бұзбай, сынын кетірмей, сырын өшірмей жеткізбесек, парызды орындамағанымыз болып сана­ла­ды. Жоғарыда айтқанымыздай, бір кездері хиджаб кигендер секілді қазір қо­ғамдық көліктерде бет әлпетін мүлде жауып, қара киімге оранып, көзі ғана жылтырайтындар да кездесе бастады. Уақыт өте келе анасын ардақтап, қызын құрметтеген, үлкеннің алдында жүзін тө­мен салғаны болмаса, басқа уақытта ди­да­ры ашық жүретін қазақ қызы, анасы ос­ындай кейіпке түсе ме деген қаупімізді айта кетсек, артық бола қоймас. Жалпы, халқымыз қашан өзгеге еліктеп, со­лық­таудан тыйылар екен деген ойымызды да ортаға салдық. Бір кезде орысқа еліктеп киініп едік, енді арабқа еліктеп киінбесек болмай ма?! «Өзіңе және өзіңнің ба­сыңа өзгешелік берудің түбі – мақтан», деп Абай айтпақшы, бұл үрдіс бүгін мұ­сыл­ман болудың мақтанышы деп баға­лан­ғанмен, ертең ұлттың үлгісін жоюға жеткізсе, ол қасірет қой. Қазір қазаққа сын көп, сүрінбей өту міндет. Міндет – мінсіз болғанда орындалады. Сүлеймен МӘМЕТ.