Қаршыға ауылды сағынып жүруші еді

Қаршыға дегенде елең етпейтін қазақ сірә, жоқ шығар. Иә, Қаршыға десе Құрманғазы, Дина бастаған дүлдүл күйшілер тізбектеліп көз алдыңда өтіп жатқандай болады. Өйткені, Қаршыға өткен ға­сыр­дың қазаққа берген баға жетпес сыйы, өнер иесі, киелісі еді ғой. Бала кезімізде еліне қадірлі, өнегелі ісімен өзгені де, өзін де сыйлай да, сыйлата да білетін азамат өмірден өткенде “Маңдайы­мызға сыймай кетті ғой” деуші еді қариялар. Осы теңеу Қаршығаға тән. Қаршыға өмірден өтерден бұрын елге келгенде кездестік. Қасында жүріп, біраз әңгіме­лес­тік. Сол жүздесулерде жазу­шы-кино­гер Латифолла Қапашев екеуміз Батыс Қазақстан облысы­ның бұ­рын­ғы Жаңақала, Фурманов, Казталов, Ақжайық аудан­дары­ның елді мекендерін аралап, сол жақта Құр­ман­­ғазының бәйбі­шесі Әуес ана­мыз­дың зираты жатқан Көк­те­рек елді мекеніне барғанымызды, Құрман­ғазы, Дина, Аманғали, Ерға­ли жүр­ген жерлерді көргенімізді, сол жақ­тан күйші Жаңбырбай ту­ралы естіп-білгенімді оған айтқан болатын­мын. “Иә, Латифолла Қапашев ма­ған бәрін де айт­ты” деп елең ете түскен ол енді сол жө­нінде білуге құштарлық білдірген еді. Ақжайық ауданы, Есенсай елді мекенінде Аманғалимен қуғында бір­ге болған әйелі Мұқсинаның жақын апасы, Балқан апайдың б­а­ласы Ғи­лым­мен кездесіп, апайдың зиратын су­ретке түсіріп алғанымды айттым. Мұқсина апамыздың 1938-40 жыл­дар­дағы түскен фотосуреті және Балқан апайдың 1957-60 жылдар шамасын­дағы түскен, кейіннен екеуінің біріктіріліп үлкей­тілген суретін Ғилым үйі­нен тауып алғанымызды жеткіздім. Сол ауылдың әкімі Әбухан Мол­да­баевтың да көмегі мол болды. Осы жолы Жаңақала ауданының бұрынғы Жаңа­талап совхозында Дина Нүр­пейіс­ова­ның Бақтылы деген қызынан туған Ұл­мекен апаймен кездесіп (1924 жылы туған), әңгі­мелестік. Кіші қызы Нұр­ғанымның қолында тұрады екен. Жаң­быр­бай­дың “Қоштасу” деген кү­йін дикто­фонға жазып алған едік. Со­ны Қар­шыға екі көзін жұмып алып, бар ынтасымен тыңдады. – Бұл күйді орындап, бізге жеткізіп отырған кім? – деді со­сын. Күйді орындаушы Исатай ауда­нын­дағы “Саз” мектебінің ди­ректоры Сырым Бердібеков еке­нін айттым. Біз тыңдатқан күйге риза бол­ға­ны сонша, “Мына күйді орын­дап отырған күйші дұрыс күйші, мен неғып бұрын естіп-білмегенмін” деп өкінішін білдірген ол іле ойын жалғап, реті келсе, осы кісіні алдырып, тағы бір тартты­рып қарасақ” деді. Қолма-қол Сырым­ға телефон шалып, Қаршығаның көр­гісі келетінін айтып, тездетіп келуін сұрадық. Сырым келгенде, ол балаша қуан­ды. Күйді кімнен, қашан үйрен­ге­нін сұрап жатты. “Күйдің саға жағын­да, сосын аяқ­талар жағында мұңды саздар жетіспей тұрғандай, – деді. – Бірақ нотаға түсірерде Кәрима екеуіміз сол жетпестігін табамыз деп ой­лай­мыз” – деп тағы да қосып қойды. Ал, Сырым болса 1974 жылы 10-сынып­ты бітірген кезде “Забурын” сов­хозында жыл­қы баққан Құрман Ілиясов деген кісіден үйренгенін айтты. Қаршығаның өнерге деген қызы­ғушылығы қайран қалдыр­ған. “Мыңтөбеге машина тап, күйдің дүниеге келген жерін көрейік. Күй өздігінен тумайды, оны қасіреті мол озбырлық пен өшпенділік, жетімдік пен жоқтық­тың алмасуынан туатын әсерлер ғана туғызады. Ол жерде ел бар ма екен? Сол жерге барып, бір аунап қайтайық” деді. Күн өте ыстық болатын, бәріміз үгіттеп, күзге қалдырдық. – Күзде аман болса, Орда арқылы Құрманғазыға, Махамбетке дұға бағыштау ойым бар. Жолай Мыңтөбеге де соғатын болармын, – деп те қойды. – Осы ауданда 500 кісілік, әлде 300 кісілік бола ма, домбыра оркес­трін ұйымдастырыңдар. Мен күзде келіп, көмектесемін. Бары­мызды ар­дақтап, жоғымызға белгі тауып қой­масақ, кеш қаламыз – деген ол енді бір сәт туған жер құдіреті жайлы әңімелеп кеткен. – Талай жер­ді араладым, қанша елде бол­дым. Сол елдердің сахнасында қан­шама күй­лер тарттым, туған елім Қазақ­стан­ды танытуда дом­бы­рамен аянбай тер төктім. Әйтсе де, туған жердей, өз ауылыңдай жерұйық, ыстық жерді көрмедім. Күні кеше құрдастармен бірге жүр­ген кездерім ойыңа түсіп, кө­зіңе оттай басыл­ад­ы, – деп, әңгі­месін жалғай түскен еді... Бұл алты алаштың ардақ­ты­сы Қаршығаның елге келген соңғы сапары екенін білген жоқ едік сол кезде. Сөйтсек, бой жа­зып жүр­гені екен ғой. Мұрат БЕКТЕНҰЛЫ. Атырау облысы, Исатай ауданы, Тұщықұдық ауылы.