Вице-Премьер – Индустрия және жаңа технологиялар министрі Әсет ИСЕКЕШЕВ: Біз дамыған индустриялы елге айналуға тиіспіз

Тәуелсіздік деген не? Бодандықтан бос­тан­дыққа шығып, егемендік алумен, әртүрлі халықаралық ұйымдарға мүшелікке өтумен, туыңды тігіп, мемлекеттік рәміздерді тү­ген­деумен елдің аты тәуелсіз болуы мүмкін, бірақ сонымен бір мезгілде заты да тәуелсіз бола қалмайды. Шын тәуелсіздік дербес, мығым тұрудан, өзгелермен терезесі тең ел құрудан, өз саясатыңды өзің айқындаудан, өзгелерге жалтақтамай, жарқын жүзбен жүруден, дәулетті, сәулетті өмір сүруден танылады. Тәубе дейік, бар-жоғы жиырма жылдың ішінде Қазақстан осыған қол жеткізді, аты да, заты да тәуелсіз елге айналды. Қазақстан тәуелсіздігінің негізгі кепіл­дік­те­рінің бірі индустриялық-инновациялық даму жолын таңдау дей аламыз. Біз тек шикізатқа малданатын ел күйінде қал­мауға, тіпті мұнайы мен газы атымен жоқ мемлекет сияқты өмір сүруді үйренуге тиіс екенімізді Елбасымыз бірнеше рет ескерткен. Осы орайда өткен жылы қабылданған Үде­ме­лі индустриялық-инновациялық даму бағдар­ла­масының жүзеге асырылу барысы оқыр­ман­да­рымызды қызықтыратынына күмәндан­бай­мыз. Президент Нұрсұлтан Назарбаев кешегі сайлаудан кейін өткізген алғашқы бас­қо­суын­да индустриялық-инно­ва­ция­лық даму  бағ­дар­ла­ма­­сын жүзеге асыру Үкі­мет­тің алдындағы бас­ты міндет болып қала беретінін атап көр­сетті. «Өткен жылғы қар­қын мен бақылау бо­саң­сымай, қайта күшей­ті­луі керек», деді сонда сөйлеген сөзінде Ел­ба­сымыз. Елдің ертеңгі тағ­дыры тіреліп тұр­ған бағдарла­ма­ның орындалу барысы қалай? Біздің Вице-Премьер – Индустрия және жаңа технологиялар министрі Әсет ИСЕКЕШЕВПЕН сұхбатымыз осы тол­ғандырар тақырыпқа арналды. – Құрметті Әсет Өрентайұлы! 17 сәуірде өткен Үкіметтің кеңейтілген мәжілісінде сіз Елбасыға инвести­ция­лық жобаларды жүзеге асыруда қолға алынып жатқан шараларды баян еттіңіз. Сондағы сөзіңіздің түйінін қыс­қаша қалай айтқан болар едіңіз? – Ең алдымен аса маңызды істе бізге сенім білдіргені үшін Елбасыға рахметімді жеткіздім. Бүгінде инвес­тор­ларға, бизнес өкілдеріне, кәсіпкерлерге қажетті тетіктердің бәрі әзірленгенін айттым. Нақты дерекке тоқталар болсам, жыл соңына дейін 200-ге жуық жоба іске қосылып, 21 мың жаңа жұмыс орны ашылатынын хабарладым. Сон­дай-ақ биылдан бастап, бұрыннан келе жатқан кәсіпорындарды жаңғырту ісі қолға алынатынын да айттым. – Үдемелі индустриялық-иннова­ция­­лық дамудың мемлекеттік бағ­дар­ламасы өткен жылы қолға алын­ды. Мұндай ірі істің әлемдік қаржы-эко­номикалық дағдарыстың тұсын­да ой­лас­тырылғаны, сондай жағдай­да бас­тал­ғаны тәнті етеді. Бұғанасы сонша­лықты беки қоймаған өнеркә­сібімізге дағдарыстың үлкен сынақ болғанын білеміз. Сонда дағдарыс­тан дамуға бет алу отандық эконо­ми­каның әлеуеті күштілігін көрсете­ді ғой? – Әлемдік дағдарыстың барлық елдерге дерлік қатты әсер еткені анық. Көптеген мемлекеттерге экономикалық тұрғыдан да, әлеуметтік тұрғыдан да үлкен нұқсан келді. Олардың талайы әлі біразға дейін дағдарыстың салдар­ларын жоюмен жүре­тін болады. Ал біздің еліміз Президенті­міздің алыстан ойластырған саясатының арқасында дағдарысқа төтеп беріп қана қойған жоқ, дағдарыстан алдыңғылардың бірі болып шығып қана қойған жоқ, ол сынақтан шыңдалып, ширап шықты. Оны­мен де тоқтамай, дағда­рыстан кейінгі даму жоспарын жүзе­ге асыра бас­тады, елдің экономи­калық қуаты­ның іргетасын бекіте түсті. Мемлекет бас­шы­сы әлемдік қаржы рыногында аса ауқымды үйлесім­сіздіктер орын алып отырғанын алдымен айтты, қалып­тас­қан жағдайға бағасын беріп, тығырық­тан шығудың жолдарын көрсетті. Нұрсұлтан Әбішұлы дағдарысқа қарсы іс-шаралар жоспарын тікелей өзі жа­сатты және сол жоспардың орында­луын тікелей өзі бақы­лауға алып отырды. Осының арқасында қазақстан­дық­тар жа­һан­дық дағдарыстың дауы­лына дайын болып шықты, оның ауыртпашылығын аз сезінді, орын ал­ған салдарларын тез арада жоя білді. Елбасының бір жиналыста қы­тайдың «Қатты жел тұрғанда дуал тұрғыз­бау керек, жел диірмендерін тұрғызу керек» деген мақалын айтқаны есте. Президент жаңа индустриялық саясат – өнім­ділікті арттыруға, қуаттың тиімділігіне, иннова­цияға, бәсекеге шыдас­ты­лыққа негізделген орнықты эконо­ми­калық өсу сая­саты қолға алы­на­тынын сол кезде жария­лаған болатын. Сөйтіп, бүкіл әлемде дағ­дарыс белең алып тұрған шақта Қазақ­станда индус­триялық-инновациялық да­му­дың жаңа жолдары қарастырылып жатты. Бұл істің психологиялық тұрғыдан да әсері ерекше еді. Өндірістің, құры­лыстың тоқ­тауына жол бермеу, қаржы жүйесін мең­деп алған түңілушілікті, торы­ғу­шы­лық­ты өнеркәсіп секторына жа­йып алмау өте маңызды міндет болатын. Бұл мәселе дер кезінде шешілді. Бү­гінде ол бағдарла­маның нақты жос­пары да бар, оны жүзеге асырудың нақты ресурстары да бар. Ең бастысы – бизнестің жаңаша экономика­лық ойла­уы бар. Бағдарлама жаңа бағыт­тарды – сыртқы рыноктарға, қосымша құнды­лығы жоғары, еңбек өнімділігінің деңгейі биік өндірістерге есептелген бағыттарды белгілеп берді. Мемлекет міндеттердің үдесінен шығу­дың жол­дарын да ойластырғанын атап айту керек. Қазірдің өзінде экспортерлерді, ин­вес­торларды қолдау, бизнестің жол картасы аясында кәсіпкерлікті де­меудің жүзге жуық тетіктері қарас­ты­рылған. Елбасының бұл бағдарламаның ав­торы ғана емес, нақты жүзеге асыру жолдарын көрсеткен жетекшісі де екендігін барша халық білуге тиіс. Тарих үшін қас-қағым сәт саналатын осы кезең ішінде Нұрсұлтан Әбішұлы Қа­зақстанға үлкен метрополияның шикізат базасы деп қарайтын стереотип­тің тас-талқанын шығарды. Елбасымыз­дың басшылығы­мен Қазақстан әлемдік ке­ңістікке қазақ­тардың тәуелсіз мемлекеті ретінде ғана емес, орасан даму әлеуеті бар еңселі ел ретінде де енді. Қазақстан бүгінде дүниежүзілік қоғам­дас­тықта гуманизмді, толерантты­лық­ты, тату көршілікті ту еткен табысты ел ретінде қадірленеді. Қазақстанның қа­зіргі барша табысының бастауында Ұлт көшбасшысы – Елбасы Нұрсұлтан Әбіш­ұлының шын мәніндегі кемел көрегендігі тұр. Бұл дана саясатқа ел халқы 3 сәуірде лайықты бағасын бергеніне бүкіл әлем куә. – Индустриялық даму бағдар­ла­масы «Қазақстан – 2020» стра­те­гиялық жоспарының өзегі екендігі белгілі. Бағдарламаның нақты жа­салуы туралы не айтасыз? – Қазақстанның 2010-2014 жыл­дар­дағы Үдемелі индустриялық-иннова­ция­лық дамуының мемлекеттік бағдар­ла­масы Президент Жарлығымен бекітілді. Ол еліміз өркендеуінің 10 жыл­дық стра­тегиясының алғашқы 5 жыл­дық индус­триялық жоспары болып табылады. – Ақыры айналып баяғы бес­жылдық жоспарларға келдік қой сонда? – Дәл олай деудің жөні жоқ. Жалпы, нарық жоспарды теріске шығарады деуге де болмайды. Нұрсұлтан Әбішұлы тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан-ақ нарық жағдайында да өзіндік жоспар қажет екендігін талай рет айтқан. «Қазақстан – 2030» Стратегиясы да жоспар. Алысты көздеген жоспар. Біз өте байсалды талдамалы зерттеулер жүргіздік. Біздің кәсіпорын­дары­мыз­ға дағ­дарыстың нақты қалай әсер еткенін де көр­дік, қалыптасқан жаңа жағ­дайда олардың қалай жұмыс істей ала­тынын да шама­ладық. Бағдарлама жасау үдерісі барынша ашық болуы үшін бизнес өкілдері де қатыстырылған Үйлес­тіру кеңесі құрылды. Барлық облыстарда болдық, кәсіпкерлер­мен, түрлі салалық қауымдастықтар өкілдерімен қыруар кездесулер өткіздік. Бұл құжаттың басты ерекшелігі – негізгі назардың жүзеге асы­руға аударылуында. Мұндағы барлық мақсат-міндеттер нақты тетіктермен, тиісті қаржыландырумен, тиімділік көрсет­кіштерімен тиянақталған. Кімнің не істейтіні, бағдарламадағы қай бағытқа кім­дердің жауап беретіні дәлме-дәл көр­сетілген. Мемлекеттік бағдарламаны толыққанды күйінде бастап кету үшін Үкімет арнайы жоспар бекітті. Арнайы жолбасшы – Өндірістік қуаттарды орай­лы орналастырудың схемасы, сондай-ақ рес­пуб­ликалық және өңірлік маңызы бар жобалар қамтылған Индустрияландыру карта­сы қабылданды. Салалық және өңірлік бағдар­ламалар жасалды. Бағдар­ламада эко­номиканың басым салалары белгіленген. – Соларды атап-атап айтуға бола ма? – Неге болмасын? Олар – агро­өнеркәсіптік кешен, металлургия, мұнай өңдеу, энергетика, химия мен фармацевтика, құрылыс индустриясы, көлік пен инфокоммуникациялар, мәшине жасау, уран және атом өнеркәсібі, жеңіл өнер­кәсіп, туризм мен ғарыш. Бағдарламаның тағы бір артықшы­лы­ғы – онда әр басым сала бойынша мемлекеттік қолдаудың жүйелік іс-шаралары белгіленгендігі. Мына жайға баса назар аударғым келеді: мемлекет бұл бағдар­лама бойынша жаңа көз­қа­растар мен өлшемдерге сай келетін жо­баларға ғана қолдау көрсетеді. – Жаңа бизнестің жаңаша ойлауы деген сөзді айтып қалдыңыз. Осы ойды түсіндіре кетсеңіз. – Кәсіпкерлер мемлекеттік қолдау өзінің ойлау жүйесін өзгерткендерге, өр­кендеуге, жаңаруға, бәсекелестікті арт­­тыруға шындап кіріскендерге ғана көр­сетілетінін түсіне бастады. Біздің міндетіміз – кәсіпкерлердің жаңа деңгей­дегі табын қалыптастыру. Олар жаңа технологиямен жұмыс істейтін, кәсіби білікті кадрлары бар, сыртқы рыноктарға шы­ғуға дайын тұратын болуға тиіс. Ендігі жерде баяғы «купи-продай» жолы­мен алысқа бара алмайтынын жұрттың бәрі біледі. Өнімнің өтуіне жалғыз кепіл – кәсіпорынның жақсы жұмысы, шы­ғарған бұйымының бәсекеге қабілет­тілігі. – Әсет Өрентайұлы, сарапшылар бағдарлама отандық экономиканың әлеуетін бірнеше мәрте арттырып жібереді деседі. Шынында да солай ма? Бағдарламаның алғашқы нәтижелері қандай? – Нақты цифрлар айтайын. 2010 жылдың қорытындысы бойынша Қазақ­станда Индустрияландыру картасына енген 152 жаңа нысан қатарға қосылды, олардың жалпы құны 800 миллиард тең­геден артық, сол кәсіпорындарда жаңа­дан 23 мың жұмыс орны ашылды. Бұл жөнінде Президенттің «Нұр Отан» пар­тиясының ХІІІ съезінде айтқанын өзіңіз білесіз. Оған қоса өткен жылы біз отыз шақты инвестициялық сипаттағы іс-шараларды жүзеге асырдық, құны 9,6 миллиард АҚШ долларына тең келетін 150 екіжақты құжатқа қол қойдық, өңдеуші өнеркәсіпке құйылған инвестиция көлемі артып, 2 миллиард доллардан асып түсті. Бағдарламаның алғашқы жылының басты қорытындысы осы. – Расында да, ауыз толтырып айтар­лық цифрлар. Ал енді осындай өнеркәсіптік серпілістің сыры неде? Қандай бағыттарға бөлекше басым­дық беріп отырсыздар? – Өткен жылдың қорытындысы бо­йынша өнеркәсіп өндірісінің өсімі 10 пайызды құрады, бұл істе талай жылдан бері бөлекше бұлқыныс танытып, 18,4 пайыздық өсімге қол жеткізген өңдеуші салалардың үлкен үлесі бар. Мәшине жасауда 158 пайыздық, химия өнеркә­сібінде 137 пайыздық, металлургия өнер­кәсі­бінде 110 пайыздық өсім бар. Мемлекеттік бағдарлама аясында 13 са­ла­лық және 10 функциялық бағдар­ламалар қабыл­данды. – Салалық бағдарламалардың си­паты белгілі ғой, оқырмандарға функ­циялық бағдарламалардың атын атап, түсін түстеп кетсеңіз. – Функциялық бағдарламалар қолдау­дың жүйелік іс-шараларына орай жаса­лады. Қазір қазақстандық үлесті өсіру, тариф саясаты, бәсекелестік, сауда, инновация, минералдық-шикізаттық база, инвестиция тарту, электр қуатын дамыту, техникалық реттеу бойынша осындай бағдарламалар қабылданған. Облыстық әкімдіктер де салалық бағдарламалармен байланысты территорияларды дамыту бағдарламаларын әзірледі. – Биылғы Жолдауда Президент Үкіметке әкімдермен бірлесе отырып, өңірлерді дамыту бағдарламаларын жа­­сауды тапсырды. Осы Бағдарла­ма­ға қа­тыс­ты айтар болсақ, әкімдік­тер­дің белсенділігі тура­лы не дер едіңіз? – Тұрақты түрде белсенділік таны­тып келе жатқан облыстардың ішінен Ақтөбе, Маңғыстау, Павлодар, Алматы об­лыс­­тарын бөле атауға бо­ла­ды. Кейінгі кезде Оң­түстік Қазақстан об­лы­сындағы жұмыс жандана түсті. Басқа өңірлер де сілкінеді деп сенеміз. Қыруар жұмыс алда тұр. Биыл Мойнақ су-электр стансасы, Жетіген – Қор­ғас, «Өзен – Түркі­мен­стан­ның мемлекеттік ше­кара­сы» темір жол желілері, Атырауда­ғы металл пластикалық құбыр­лар зауыты, басқа да ірі ны­сандар іске қосылады, Жамбыл облы­сындағы Ақ­бай алтын фабри­ка­сының қуаты арт­ты­рылады. – Әкімдіктердің бастама­сы бойын­ша Ин­дустриялан­дыру кар­­тасынан 11 жоба алынып тасталыпты, 17 жо­ба­ның іске қосылу мерзіміне түзетілу енгізіліпті. Бұл қалай болғаны? – Оның бәрінен тым драма жасаудың қажеті жоқ деп ойлаймын. Бұл – жаңа жұмыс. Дәстүрлі әдістермен бүлкілдетіп жүргізе беретін жұмыс емес. Қанатқақты жобалардың ондай кемшіліктері кездесуі заңды. Біз сіз айтқан жайлардың әрқай­сысымен жеке-жеке танысып көргенбіз. Кейбіреуіне қаржы жетіспей қалған. Кейбіреуіне жобалар­дың кәсіби сарапта­масы жетіспеген. Кейбір жағдайда жүзе­ге асырып жатқан жобалардың барысы тиісінше қадағалан­баған. Облыс әкім­дері тарапынан талап күшейтіліп жатыр. Ең бастысы – ин­дустрияландыру жұмы­сындағы жүйелі­лік, осы үдерісті жан­дан­дыра түсу. Мысалы, индустриялық даму қарқы­нының басты өлшемдерінің бірі – өңдеу өнеркәсібіндегі еңбек өнім­ділігі. Бұл тұрғыдан былтыр Астанада, Қара­ғанды, Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарында деңгей жоғары болды. – Наурыз айында сіз басқаратын министрлік «Нұр Отан» партиясымен бірлесіп, Павлодар облысында жаңа акция бастайтынын жариялады. Ол қандай жұмыс? – Жыл басынан бері мүдделі мемлекеттік органдармен, парламентарийлермен, «Нұр Отан» партиясының өкіл­дерімен бірнеше рет кездесіп, «Ертеңің үшін аянба!» деп аталатын осы акция­ның жайын талқыладық. Ол Мемлекет бас­шысының ауылдағы кәсіпкерлікті да­мы­ту жөніндегі тапсырмасына орай қолға алынған. «Нұр Отан» партиясы Үкімет­пен және «Атамекен» одағы» Қазақстан ұлттық экономикалық палата­сы­мен бірлесе отырып, отбасылық биз­нестің ауылдық жерде жүзеге асыруға болатын 100 түрі бойынша ақпараттық-анықта­малық материалдар дестесін әзірледі. Мысалы, мал бор­дақылау, қыш-құмыра кәсіпшілігі, тыңайтқыш да­йындау, құл­пы­най өсіру, шаштараз ашу сияқты көптеген кәсіптер. Бұл мате­риалдардың бәрі сондай түсі­нікті тілмен жазылған. Іс жүзінде жаңа бастаған кәсіпкер үшін жолсіл­теменің дәл өзі. Онда шағын несие алудан бастап, бизнесті ашудың, жүр­гізудің техноло­гиясы, эко­но­микалық есептер егжей-тегжейлі жа­зыл­ған. Жоба Павлодар облы­сында бас­талды, дегенмен, бұл акция алдағы кезде барлық өңірлерді қамтиды деп ойлай­мын. Әрине, мұндай акция барлық білікті құрылым­дар­дан күш-жігерді, ресурс­тарды жұ­мылдыруды талап етеді, сонда ғана өз ісін бастауға немесе еңбек рыногында сұранысқа ие болатын ма­мандық алуға ниет еткендерге нақты көмек көрсете аламыз. Әлеу­меттік мә­селелердің шешілуі отандық өндірісті өркендетуге бағыт­талған жаңа эконо­микалық саясаттың қалай жүзеге асы­рылатындығымен тікелей байланыс­ты. – Елбасымыздың өткен жылы Бельгия мен Францияға сапары кезінде осы бағдарламаға қатысты айтқан цифрлары, әсіресе, француз публицисі Пьер-Люк Сегийонға сұхбатында келтірген мысалдары бүкіл әлемнің бас­пасөзін, Интернетті шарлап кетті. Сол қаржының көзі қайдан шығып жатыр? – Жақсы сұрақ екен. Жақсы сұрақ болатыны – жұртшылық ұлттық эконо­миканы әртараптандыру мен бәсекеге шыдастылығын арттыру жоспарлары­ның негізгі қаржы көзі тікелей шетел инвес­тициялары екенін білуге тиіс. Президент­тің бұл жөніндегі идеяла­рының өзегі – инвестиция. Жақында өткен Үкімет отырысында да Елбасымыз инвестиция тарту ел байлығын арт­тырудың, халық­тың әл-ауқатын жақсар­тудың өзекті арна­сы екендігін атап көрсетті. Бүгінде біз инвестиция тартуды қолдау үшін бар іс-шараны ойластырып жатырмыз. Инвестиция тарту, арнаулы экономикалық аймақтарды дамыту және экспортты ынталандыру жөнінде сала­лық бағдар­лама бар. – Негізгі инвесторлардың кімдер екенін білуге бола ма? – Әрине, болады. Біз ең алдымен «Форбс Глобал 2000» тізімінен 18 ком­панияны осы іске тартуды өз жұмы­сымыздың бір өлшеуіші санап отырмыз. Ол қандай тізім дейтін шығарсыз? Ол тізімге әлемдегі ырғақты дамып келе жатқан 2000 трансұлттық компаниялар енгізілген. Олар бүгінгі бизнестің бар­лық талаптарына, соның ішінде қар­жылық мөлдірлік талаптарына да толық жауап береді. Ол компаниялардың ел экономи­ка­сына араласуы сол елдің инвести­циялық ахуалының жоғары деңгейіне айқын дәлел болып саналады. Өткен жылы осындай екі компаниямен нақты жобаларды жүзеге асыру жөнінде келіс­сөздер басталды. Оның біреуі – фран­цуздық Alstom, олар Қазақстанда элек­тровоз шығару жобасына қызығып отыр. Тағы біреуі – оңтүстіккореялық STX компаниясы, олар Қызылорда облы­сында газ-құбыр электр стансасын салмақшы. Он компаниямен ынтымақ­тастық жөнін­де меморандумдарға қол қойылды. Олар­дың арасында немістік RWE Group, Linde, австриялық OMV Group, фран­цуздық Lafarde және Airliguid, тағы басқалары бар. Әрине, тікелей шетел инвес­тицияларына қоса бюджеттен қар­жы, соның ішінде қазақстан­дық ком­паниялардың қаржылары да құйылуы мүмкін. – Шетелдік инвестициялардың үле­сі қандай? – 2014 жылдың соңына дейін біз Қазақстанға ел экономикасына салған тікелей инвестициялар бес немесе одан да көп пайызды құрайтын кемінде жеті елді тартуға тиіспіз. Бүгінгі таңда инвестиция көздерін әртараптандыру жолында біраз жұмыс атқарып жатырмыз. Дәстүрлі әріптес елдерге қоса Біріккен Араб Әмірліктері, Түркия, Оңтүстік Корея сияқ­ты елдерден инвестицияны көбірек тарту ойластырылуда. Сондай-ақ ислам қаржысын елге әкелу де қарастырылуда. Біраз адамда елдің экономикасына қатысудың бәрін инвестиция салғандай көретін пікір бар. Шындығында, бұл екеуі екі басқа нәрсе. Мысалы, Германиямен біздің сауда айналымымыз 2003-2010 жылдар аралығында 700 миллион доллардан асып кетті, әйтсе де ол елдің іскер топтары бірлескен кәсіпорындарға тікелей инвестиция құя қоймайды. Осы жақында ғана бұл істе серпіліске қол жетті: Берлинде жалпы сомасы 2 миллиард долларлық шартқа қол қойылды. Германиямен экономикалық ынтымақ­тас­тық­та дәл мұндай цифрға қазірше Ресей де қол жеткізе қойған жоқ. – Дұрыс екен, ал енді шетелдік инвесторларды ынталандырудың жо­лы қандай? Нақты тетіктері дегенім ғой? – Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі іс жүзінде шетелдік инвесторлар үшін ортақ терезеге айналды. Сауда миссияларының жұмысы жандана түсті, 12 тілде Қазақстан туралы, елдің эко­номикалық саясаты жайында ақпарат тарататын инвестициялық веб-портал аш­тық. «Инвестициялар туралы» Заңға сәй­кес инвестициялық преференциялар: құ­рал-жабдықты және оларға қосалқы бөлшектерді импорттау кезінде кеден ба­жынан босату, жер бөлу, ғимарат беру сияқты мемлекеттік гранттар ойласты­рыл­ған. Осы бағдарлама отандық және шетелдік инвесторлар үшін жалпы инвес­ти­циялық ахуалды одан әрі жақ­сарта түсуді көздейді. Ең алдымен шикізаттық емес секторға инвестиция тартуды ынталанды­руға қатысты заңна­маны жетілдіруіміз керек. Сондай-ақ арнаулы эко­номикалық аймақтар жөнін­де­гі заңнама да жеріне жеткізілмеген деп санаймыз. – Үкімет отырысында Президент дамудың саналы стратегиясын бас­шы­­лыққа алған елдердің барлығы инно­вацияны енгізу бойынша бәсе­кеге түсуде деген ойын білдірді. Инвестиция тарту жөнінен инновациялық сипаты бар жұмыс деп нені айтар едіңіз? – Жаңалығымыз да жеткілікті. Ин­вес­тициялық омбудсмен – Инвестициялар жөнінде комиссия құрылғанын, шетел инвесторларымен жұмысты «Бір терезе» қағидатымен ұйымдастыруды, үкіметара­лық комиссиялардың рөлін күшейтуді айтуға болады. Экспортер­лерге сервистік қолдауды жолға қоя бастадық. Бұл не деген сөз? Бұл – шет елдерде ресми сауда миссияларын ашу, өнімдері экспортқа бейімделген кәсіп­орын­дардағы қазақстан­дық мамандар­дың шет елдерде тағылым­дамадан өтуі, қазақстандық өнімдер осы жерге өту мүмкін деген рыноктарды кешенді түрде талдау, қазақстандық кәсіп­орындардың халықаралық тендерлерге қатысуын ақ­па­раттық тұрғыдан, қазақ­стандық кәсіп­орындардың конкурс өті­нім­дерін құқық­тық тұрғыдан қамтамасыз ету деген сөз. Мысалы, жақында біз Пекинде KAZNEX INVEST өкілдігін аш­тық. Қы­тай рыногының қандайлық бай­тақ екенін барша жұрт біледі. Ол жерден тек өз орнымызды таба білуіміз керек. Қазақ­стан экспортының таяу жылдарда­ғы болашағы ең алдымен Ресеймен, Қытай­мен, Орталық Азия және Кавказ өңірі елдерімен байланысты. Әсіресе, импорт көлемі бойынша әлемде екінші орын алатын Қытай (бұл елдің импорты қазір 1,5 триллион АҚШ долларын құрайды) қазіргі таңда отандық өнімді өткізуге өте қолайлы болып тұр. Біздің болжамымыз бойынша, Қытайдың мұнай өңдеу, тау-кен өнеркәсібі, ауыл шаруа­шы­лығы си­яқты негізгі салалары ұдайы өсе бермек. Ал дәл осы бағыттар қазақстандық тауар өндірушілер үшін негізгі экспорттық текше бола алады. Болуға тиіс. Қытай демекші, «Батыс Қытай – Батыс Еуропа» автомобиль магис­тра­лінің 3 мың шақырымдық құры­лысында ин­фрақұрылым кеңейтіле түсуде. Ол магистраль Қытайдан Еуро­паға тауар жеткізу уақытын үш есе қысқартады. – Сонда енді тауар қанша күнде жетеді? – Қазір теңіз жолымен тауар 45 күнде жетіп жүр, магистраль іске қосылғанда 15 күнде жететін болады. – Үдемелі индустриялық-иннова­циялық даму бағдарламасына ауыл шаруашылығына қатысты бірқатар жобалар енгенін сіздің көмекшілеріңіз алдын-ала берген ақпараттық материалдардан білдім. Оқырмандарымызға осы жайында да айтып берсеңіз? – Қазір біз Индустрияландыру кар­тасын жаңа жобалармен толықтырып жатырмыз. Бұл жұмыс аяқталып қалды.  Агроөнеркәсіптік кешен және ауылша­руашылық өнімдерін өңдеу ісінің кө­кейкесті бола түсуіне байланысты жобалар саны аз емес. Тек өткен жылы жалпы құны 60,3 миллиард теңгелік 48 жоба іске қосылып, 3 жарым мыңнан астам адамға жұмыс табылған еді. Бұл бағыттағы жобалары ең көп облыстар – Қостанай мен Ақмола облыстары болды. – Бағдарламада энергетика мәселе­леріне көп көңіл бөлінген. Тіпті осы бағдарламаның арқасында Қазақстан болашақта электр қуатын импорттаудан құтылады деп тұрып сөйлейтін авторларды да көріп жүрміз. Солай болуы мүмкін бе? Еліміздің су ре­сурстары, бұл арада гидроресурс­тары деп сөйлеген дәл шығатын шығар, шектеулі екендігі белгілі ғой? Жыл басында Қырғызстандағы авариядан Оңтүстік Қазақстан мен Қызылорда облыстарындағы біраз елді мекендер біраз уақыт қараңғылық құшағында қалмады ма? – Энергетикамен тиісінше қамтама­сыз етілмесе, Қазақстан өнеркәсібі қарқынды дами алмайды. Сондықтан да еліміздің электр энергетикасын дамыту мәселелері мен Үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын бір-бірімен тығыз байланыста қарау керек. Үкімет тапсырмасы бойынша Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі Электр энергетикасын дамыту­дың 2010-2014 жылдарға арналған салалық бағдарламасын жасады. Біз былайша айтқанда, электр энергети­касын жаң­ғыр­­тудың өзінше бір тех­нологиялық нұсқау­лығын әзірлеп отыр­мыз. Осы бағдар­ламаға сәйкес 2014 жылы электр энергия­сын өндіру 97,9 миллиард кило­ватт-сағатқа жеткізіледі. Ал тұтынылатын мөлшер 96,8 миллиард киловат-сағат болады. Со­лардың ішінде қайтадан қалпына келетін қуат көздерінің үлесі 1 миллиард киловатт-сағатқа жетуге тиіс. – Жел энергиясы, күн энергиясы даласынан желі кетпейтін, аспа­ны­нан күні кетпейтін Қазақстан үшін әлі игерілмеген тың деуге бо­лады ғой. – Олардың сыртында жаңа қуат күштерін салу, қазіргі қуаттарды жаң­ғырту, электр жүйесі нысандарын да­мыту жөнінде өте көп жұмыс атқа­рылады. Салалық бағдарлама жү­зе­ге асқан кезде қазақстандық тұты­нушы­лар тұтастай отандық энергия көзде­рінің есебінен электр қуатымен қам­тамасыз етілетін болады. Бүгінде бұл көрсеткіш 98 пайыз, 2014 жылы ол 100 пайызға жетеді. Біз энергетикалық дербестікке қол жеткізумен місе тұтпай­мыз, бара-бара электр энергия­сын экс­порттауға да негіз қалайтын боламыз. – Индустрияландыру Қазақстан­ның ұлттық идеясына айналды дей аламыз ба? – Ұлттық идея деген жоғарыдан төменге тастап кеп жіберетін нәрсе емес. Менің ойымша, отандастарымыз­дың жүрегіне жету, осы бағдарламаның ауқымын, тәуелсіздігіміздің тағдыры үшін маңызын ой-санаға сіңіру үшін бәрінен бұрын оның оңды нәтижелерін іс жүзінде дәлелдеу керек. Біз сол шаруамен шұғылданып жатырмыз. Көп­теген жобаларды жүзеге асырудың арқасында мыңдаған адамдар жұмыс тапты, әл-ауқатын жақсартты. Бағдар­лама­ның табысты басталғанының нақ­ты жемісі осы. Қазақстанда «ақыл­ды экономика» құру үшін бізде мүмкіндік жеткілікті. Бұл орайда ғылымға көп көңіл бөлінеді. Назарбаев Универси­тетінің – ең таңдаулы әлемдік үлгі-қа­лыптар бойынша құрылған аса қуатты білім және ғылым орталы­ғының бәсе­кеге қабілетті мамандар, ғалымдар да­йындайтынына сенеміз. Бірлескен жасампаз еңбек, іске шығармашылық­пен қарау, еңбекке әділ ақы алу сияқты жайлар біздің қоғамы­мызды Елбасы­мыз­дың Қазақстанды өркендету идея­сы төңірегіне тығыз топтастыра алады. Қазірдің өзінде осылай болып жат­қанын, яғни адамдар өздерін ұлы істің қатысушылары ретінде сезіне баста­ғанын көріп отырмыз. Біз дамыған индустриялы елге айналуға тиіспіз. Әрине, индустриялық дамыған дер­жаваға айналу, жоғары техноло­гиялы елдермен теңесе қалу аяқ астынан, тіпті бірнеше жылдың ішінде бола салмай­тынын біз білеміз. Бірақ біз сонымен бірге осы мақсатқа қол жеткізуге болатынын да білеміз. Бұл бағыт­тағы табысты қадамдар Елбасы бас­шы­лы­ғымен қолға алынып жатыр. – Енді әңгіме соңында бейресми бір сұрақ қояйын. Оқырмандар сіздің Қазақстан шахмат федера­циясын басқаратыныңызды біледі. Бұл лауазым сізге Үкімет мүше­ле­ріне қоғамдық міндет бөліскенде тиіп қалған ба, әлде шахматқа шын құмарлығыңыз бар ма? – Шахматқа бала күнімнен әуеспін. Рас, кәсіби шахматшы болмадым. Әйтсе де, шахматтың ұңғыл-шұңғы­лын жап-жақсы білемін, шешуге тиіс проблемалардан хабардармын дей аламын. Шахматты сүйіп ойнайты­нымнан хабардар адамдар маған осы федерация­ны басқару жөнінде ұсыныс жасады, мен бас тартпадым. Қазақстан – шахмат дәстүрлері қалып­тасқан республика. Әлемге танымал «Уфимцев қорға­ны­сының» авторын айт­пағанның өзін­де, Қазақстан – осы заманғы аса мық­ты екі шахматшының, әлемнің екі чем­пионының отаны. Дәрмен Сәдуақа­сов 1998 жылы 20 жасқа дейінгілер ара­сында әлем чемпионы атанды, 2010 жылы Жансая Әбдімәлік 12 жасқа дейінгі қыздар арасында әлем чемпионы атанды. Шахмат – спорттың адам ойын тәрбиелейтін тамаша түрі. Әрине, сырт көзге оның тартымдылығы бокстай, футболдай болмас, әйтсе де арада біраз жыл өткенде бізде де шахматқа көз­қарас өзге­реді деп санаймын. Шахмат қазақ­стандықтар өміріне берік енгенде біз креативтілік, интеллектуал­дық ұш­қырлық, ойлау тереңдігі сияқты қа­сиет­­терге көбірек қол жеткізе аламыз. Қысқасы, шахмат – нағыз инновация­лық спорт. Біздің түпкі мақсатымыз да осы емес пе? – Құрметті Әсет Өрентайұлы, бұ­рын бір бейресми пікірлесіп қал­ғаны­мызда: «Мен саясаткер емеспін. Ел Президенті тағайын­даған мемлекеттік қызметшімін» деп еді­ңіз. Бұл бір жа­ғынан дұрыс. Қазір бізге прагматиктер, технократтар кө­бірек керек. Екінші жағынан, сіз басы-қасында жүрген осы істің бәрі­нен үлкен саясат қалып­таса­ты­ны да анық. Үдемелі индус­триял­ық-инно­ва­циялық даму бағдар­ла­ма­сын ой­да­­­­ғыдай жүзеге асырған жағдайда біздің, басқа жағын былай қойғанда, шикізат құнының құбы­луына қарап тұратын қалпымыздан құтылаты­нымыз, өзі­міз­дің шын мә­нінде то­лық­қанды тәуелсіз мемлекет екенімізді дәлел­дейтініміз талассыз. Ел­басы тапсыр­масын орындау жо­лын­дағы жасап жатқан жұмыста­ры­ңызға табыс тілейміз. Сұхбаттасқан Сауытбек АБДРАХМАНОВ. _________________________________ Суреттерді түсірген Орынбай БАЛМҰРАТ.