Көлік қатынасы – ынтымақтастық негізі

Кез келген мемлекет экономи­ка­сының көліктік секторы оның одан әрі әлеуметтік-экономикалық дамуы мен қоғамдық-саяси бағыт­талуының негізгі компоненті. Кө­лік мемлекет­аралық сауда-эконо­ми­калық қаты­нас­тардың материал­дық базасы рө­лін атқарып, дүние­жүзілік эконо­микалық кеңістікті қалыптастырушы фактор ретінде қызмет етеді. Қазақстанның геосаяси басым­дықтары мен Елбасы Н.Ә. Назар­баев­тың Еуразия аумағындағы интеграциялық үдерістердегі рөлі контексінде Көлік және коммуникация министрлігі жүзеге асырып жатқан мемлекеттік саясат еліміз­дің транзиттік әлеуетін толыққан­ды әрі тиімді пайдалануға, көлік инфрақұрылымын жетілдіруге жә­не көліктік қызмет түрлерінің сапа­сын арттыруға бағытталған. Көліктік ведомство көлік және коммуникация саласында әлемнің 60-тан астам елімен және бірқатар интеграциялық ұйымдар шеңберін­де халықаралық құқық нормала­ры­на сәйкес өзара тиімділік пен тең­дік негізінде белсенді ынтымақ­тастық жүр­гізуде. Қабылданып жат­қан шаралар Қазақстанның өзіндік орны бар дүниежүзілік жүк ағымының ж­ү­йе­сіне қызмет етуге қажет алғы­шарттар жасауда және тауар айналы­мын одан әрі арттыруға қажет қо­лай­лы жағ­дайлармен қамтамасыз етуде. Қазақ­стандық бастамаларды және шетелдік әріптестермен бірлескен жоба­лар­ды іске асыру арқылы еура­зия­лық көліктік жүйеге ынтымақ­тасу бойынша жұмыстар атқарылуда. Қазақстанның Еуразия кіндігіндегі географиялық орналасуы оның құрлықтағы Оңтүстік-Шығыс Азия, Таяу және Орта Шығыс, Орталық Азия, Ресей Федерациясы және Еу­ро­одақ сияқты макроэкономикалық ай­мақтарға бір мезетте шығуына мүм­кіндік береді. Қазіргі уақытта Қа­зақ­стан аумағы арқылы халықара­лық маңызға ие 6 автомобиль, 9 темір жол және 4 әуе дәліздері өтеді. Осы дәліз­дер Қазақстанның солтүс­тік – оңтүс­тік және батыс – шығыс бағыт­тарда ішкі құрлықтық көліктік тасымал­дарды трансқұрлықтық мемлекет ретінде қамтамасыз етудегі рөлін кү­шейтеді. Қазақстандық автомобиль мен темір жолдардың учаскелері азия­лық және еуропалық жолдар желі­лері­нің, халықаралық көлік­тік дә­ліз­дер­дің құрамдас бөліктеріне айналған. Қазақстан аумағынан көпжақты бағытта шығуды одан әрі қамтамасыз ету қажеттігіне және ел экономикасы үшін халықаралық көліктік интегра­ция­лық үдерістерге қатысудың ма­ңыздылығына байланысты транзиттік әлеуетті дамыту Қазақстанның көліктік саясатының басым бағыты болып айқындалған. Автомобиль мен темір жолдар желілерінің кешені, ел аумағының үстіндегі әуе жолдары және Каспий теңізіндегі стратегия­лық маңызға ие Ақтау порты бар Қазақстан өзінің ұлттық транзиттік мүмкіндіктерін үздіксіз әрі қауіпсіз еуразиялық көліктік қатынастарды қамтамасыз етуде іске асыра алады. Қазіргі уақытта қолданыстағы көлік­тік дәліздерді жетілдіру және жаңа төте дәліздер ашу арқылы, сондай-ақ, көлік пен логистиканың тиісті ин­фра­құры­лымын дамыту арқылы Қа­зақ­станның транзиттік әлеуетін күшейту бойынша шаралар қабылдануда. Мемлекет басшысы Н.Ә. На­зар­баевтың бастамасымен Қазақстан, Қытай, Ресей және Еуроодақ ара­сын­да «Батыс Еуропа – Батыс Қы­тай» халықаралық автомобиль дәлі­зін салу мен қайта құру жобасы, мемлекет басшылары арасындағы қол жеткізілген уағдаластықтарға сәй­кес Қазақстан, Түркіменстан жә­не Иран арасында «Өзен – Гызылгая – Горган» темір жол желісін салу, Қытаймен бірлескен «Қорғас – Жетіген» темір жол желісін ашу жөнін­дегі жобалар іске асырылуда. «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық транзиттік дәлізінде жеңілдетілген және жеделдетілген транзитті іске асыру мақсатында заманауи көліктік құралдар, интеллек­туалды көліктік жүйелер, тиімді та­сы­мал технологиялары және ұтым­ды анықталған маршруттар пайда­ланылады. «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» мега-жобасының басты ерекшелігі Қытай – Еуропа бағы­тында ең төте бағдармен ең қысқа мерзімде жүк тасымалын автомобиль көлігімен қамтамасыз етуге мүмкіндік беруінде. «Жетіген – Қорғас» жаңа темір жол желісі Қытаймен шекарадағы екінші шекарадан өту бекеті болып, екі ел арасындағы көліктік қатынас­тың жаңа бағытын ашады. Нәти­же­сінде, Қытай мен Оңтүстік-Шығыс Азияның басқа да мемлекеттерінің Қазақстанмен және Орталық Азия өңірімен экономикалық қарым-қатынастарын дамыту мен кеңейтуге мүмкіндік жасалады. Ұзындығы 146 шақырым бола­тын Өзен – Түркіменстан ше­карасы маршруты бойынша жаңа темір жол қатынасын ашу «Сол­түстік-Оңтүстік» халықаралық дә­лі­зінің мүмкіндіктерін кеңейтеді. Көлік саласындағы ынтымақ­тас­тықтың басқа да жетістіктеріне келсек, темір жол машина құры­лы­сында әлем­ге әйгілі «Дженерал Электрик», «Альстом», «Трансмашхолдинг», «Тальго» сынды халық­ара­лық компаниялармен әріптестік орнатылып, елімізде танымал брендтердің өнім­дері пайда бола бастады. Өзара тиімді әріптестік халықаралық қаржы институт­тары­мен де жүзеге асыры­луда. Азия даму банкімен бірлесіп, бір­неше ірі инфрақұрылым жоба­лары іске асты. Мысалы, 2001 жылы «Астана – Алматы» және 2005 жылы «Алматы – Бішкек» автожол учаскелері қайта жаңартылды. Қазіргі уақытта осы халықаралық қаржы институтымен бірлесіп, «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» дәлізінің бір­қатар учаскелері қаржыланды­рылып жатса, «Атырау – Ақтау» автожолын салу жоспарда бар. Еуропа қайта құру және даму банкі де көлік саласындағы инфрақұры­лым­дық жо­ба­ларды іске асыруға белсенді араласуда. Мұндайлардың қатарына Ақтау портын қайта жаңарту, «Алматы – Бішкек» және «Атырау – Ақтау» автожолдарын қайта жаңар­ту, қазіргі уақыттағы «Ақтөбе – Мәр­төк – Ресеймен шекара» автожолын қайта жаңарту мен «Қазақстан темір жолы» АҚ-тың инфрақұрылым мен ескірген жылжымалы құрамды жаңғырту жөніндегі жобаларына қатысуды жатқызамыз. 2010 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстан, Ресей мен Беларусь арасында Кеден одағының күшіне енуінің бірінші кезеңі басталғаны белгілі. Ал, ағымдағы жылғы 1 қаңтардан бірыңғай сыртқы сауда саясаты іске аса бастап, 1 шілдеден ішкі кедендік шекаралар жойыла­ды. Кеден одағының құқықтық базасы 83 халықаралық келісім мен Еуразиялық экономикалық қауым­дас­тық шеңберінде қабылданған 13 келісімнен тұрады. Қазіргі уақытта Кеден одағының 42 халықаралық келісімі ратификацияланды. Олар­дың үшеуі Көлік және коммуникация министрлігі еншісінде. Кеден одағы шеңберіндегі келіссөздерде отандық автомобиль, темір жол және әуе тасымалдаушылары үшін өтпелі кезеңде жылжымалы құрам сатып алған кезде жеңілдетілген шарттар болуына қол жеткізілгенін атап өткен жөн. Тәжірибе байқатқандай, халық­аралық сауда жүйесіндегі көліктің физикалық және физикалық емес кедергілерін жою үдерісі көптеген үкіметтік ұйымдардың белсенді атсалысуын қажет етеді. Аталмыш үдерістің екінші шетінде бюро­кратиялық процедуралардың бар­лық түріне тап болатын жеке-меншік сектор бар. Қорыта келгенде, халықаралық интеграциялық бірлестіктер шең­берін­дегі көпжақты, алыс-жақын ше­телмен екіжақты ынтымақтас­тық жүргізуде құқықтық базаны қамта­масыз етуді үйлестіру, кедендік және шекаралық рәсімдерді жеңілдету, салықтық заңнаманы біріздендіру және көлік инфра­құ­рылымын техни­ка­лық әрі техно­логиялық тұрғыдан жаңарту мен жетілдіру мәселелері басымдық сипатқа ие болып, ол еліміздің көліктік кешенінің тиімді әрі қауіпсіз қызмет етуіне, транзиттік әлеуетін күшейтуге бағытталмақ. Манат БИБАСОВ, Көлік және коммуникация министрлігі Халықаралық ынтымақтастық  департаментінің директоры .