Медицина • 12 Мамыр, 2017

Әке туралы әңгіме

609 рет
көрсетілді
7 мин
оқу үшін

«Өзім – жетпістемін. Ал әкем, тірі болғанда, биыл жүз жасқа толар еді. Жарықтық аштықты да көрді, азаптың да дәмін татты, сұрапыл соғысты да басынан өткерді ғой...» деп әңгімесін бастады редакциямызға ат басын бұрған ақсақал. Ұзақ жылдар білім саласында қызмет еткен ардагер ұстаздың есімі – Маратхан. Балалық шағы екінші дүниежүзілік зұлматтан кейінгі жылдарға дөп түскен оның да пешене тауқыметін бір кісідей тартқаны аңғарылады сөздерінен. Ал біз әкесі жайында шерткен сырын қағаз бетіне түсіргенді жөн көрдік...

Әке туралы әңгіме

Мәншүк батырмен бір дивизияда болған
Қасымжан Мырзаханов – Ұлы Отан соғысының ардагері. Алматы облысы, Андреев ауданы Екпінді ауылын­да 1917 жылы дүниеге келген. Қазан төңкерісі заманында туып, анасынан ерте айырылып, әкесімен, қарындасы Ақтауықпен отызыншы жыл­д­ар­дағы ұжымдастыру зо­ба­л­а­ңын, аштық зардабын бірге тар­тқан. Кедейлік тауқыметінің ке­сірі болса керек, Қасымжан небары он үш жасынан жаңа ға­на құ­рыл­ған «Бірлестік» ұжы­м­ша­рын­да еңбек жолын бастады. Әб­үйір болғанда, Екпіндідегі же­ті сыныптық мектепті бітіріп үл­гереді.
«Жиырма төрт жастағы өрім­дей жігіт ел басына екіталай күн туған 1941 жылы әскер қа­та­­рына шақы­рылыпты. Смо­ле­нск,
Арзамас, Ива­­новка, Новая По­к­ровка елді мекен­дерін жаудан азат ету үшін шай­қасады. Малая Ивановка деревнясын азат етуде қатты жараланып, гос­питальға түседі. Осы ұрыста «Жауынгерлік ерлігі үшін» деген ал­ғаш­қы медалін кеудесіне тақ­қан екен. Әкем госпитальдан шы­ғатын күнін санап, қайтадан өз бөліміне жетуге асығады. Сол тұста әскери басқару орта­лы­ғы бұйрығымен Калинин қа­ла­­сындағы жаяу әскер дайындай­тын училищеге сегіз айға оқуға жі­беріледі. Онда әскери ғылым не­г­із­дерін меңгеріп, кіші лейте­нант шенін алып, Үшінші ек­пін­ді ар­мия құрамында Ве­ли­­кие Луки – Торопец майд­а­нына қатысады», дейді май­дан­гердің ұлы. Маратхан аға­ның айтуынша, әкесі енді бұ­рын­ғыдай қатардағы жауынгер емес, бөлімше командирі, вз­вод командирі дәре­жесінде Бал­тық бойындағы шай­қасты атой салып, Ржев, Не­­вель қалаларын азат етеді. Ай­та ке­терлігі, барлық жауын­герлердей Отан үшін от кешіп, толарсақтан саз кешкен Қасымжан Мырзаханов Кеңес Одағының Батыры Мәншүк Мә­ме­то­вамен бір дивизияда болған. 

Елге оралған соң, еңбекке араласты
Соғыстың қызып тұрған шағы. Кенигсберг қаласын жау­дан босату үшін арпалысқан қы­зыл әскердің қатарында Қасым­жан да болады. Сонда дәл қасынан ірі калибрлі снаряд ж­а­­рылып, екі қолына бірд­ей жа­рық­шақ тиіп, Кунгур қала­сын­да­ғы госпитальда есін бір-ақ жы­яды. Сол шайқастағы ер­лігі үшін Қызыл Жұл­дыз о­рде­німен марапатталады. Алайда, бір­неше күрделі отадан соң, ал­ған жарақатына байланысты со­ғысқ­а жарамсыз деп танылып, елі­не оралады.
Қарт ұстаз осыдан кейін өңі­ріне соғыстағы ерлігін, еңбек­тегі игі­лікті ісін әйгілейтін Қызыл Жұл­дыз, Қызыл Ту, Ұлы Отан соғысының І, ІІ дәрежелі орден­де­рін қадаған, бір­неше мәрте ауыл­дық, аудандық кеңестердің де­путаты болған әке­сінің 1996 жылы 79 жасында дү­ние салғанын есіне алды. «Адам қан­ша жасқа келсе де, әкесін өзінің тірегі, ақылшысы, жанашыры, қамқор­шысындай көреді. Мен үшін де әкем – ең жақын, қымбат жан. Нағыз ер азаматқа тән қасиетті, қиын істе тез шешім қабылдауды әкемнен үй­рендім. Бүгінде сол асқар тауым­нан алған тәрбиені балаларыма, неме­релеріме беріп келемін», дейді ағы­нан жарылып. 
Үш жыл бойы оқ пен оттың арасында болған Қасымжан Мыр­заханов 1944 жылы елге орал­ған соң, Алматы облысы Андреев ауданы партия коми­тетінің нұсқауымен Майлы­шат ауылындағы Еңбек колхо­зы төр­ағасының орынба­сары қызметіне жі­­беріледі. Ау­ылдықтардың әлеу­етін жақ­сар­туды мақсат ет­кен ол қым-қу­ыт тірліктің бел ортасында ты­ным таппас­тан ат үстінен түс­­пей, қы­руар жұмыстың түй­інін тарқатуға бар күш-жігерін, бі­лім-білігін жұмсайды. 1945 жы­лы Андреев ауданы бойын­ша мал шаруашылығын өркендету мақ­сатында алыс­тағы жайы­лы­мдарға су жеткізу үшін Лепсі-Шілікті каналын қазу жұмы­сын қолға алады. Оған сол кездегі 36 шаруашылықтың жұмыс­шы­ла­ры атсалысқан екен. оларды азық-түлікпен, еңбек құ­рал­­да­рымен қамтамасыз ету Қа­сым­жан­ға тапсы­рылған. Осы шара ба­ры­сында майдангер басшы ұй­ым­дастырушылық қабіле­тінің жоғары екенін танытты. 

Әділдігін жұрт аңыз қылып айтады
1946 жылдан зейнетке шық­қанша және бірнеше жыл ау­дандағы «Қазақ­станның 30 жылдығы» ұжым­шарында бри­гадир болды. «Сол тұста кол­хоз­дағы бір басқарма басшысы істі бол­ып, ауданнан арнайы тексеруге келген прокурор бригадирлерден де қосымша түсініктеме алған екен. Шаруашылық жайын жетік білетін әкем: «Біздің кол­хозға зиянын тигізген, қо­ғам мүлкін заңсыз иеленген адам әділет тұрғысынан қыл­мы­сы дәлелденсе, тиісті жазасын алу керек қой», деген екен тер­геушілерге. Жаратылысынан адал­­дықты ұнататын, ақ пен қара­­ның ара-жігін ажырата ай­ту­ға батылы жететін қасиетін көз­көрген замандастарының ау­зынан жиі естимін», дейді Маратхан қария.
Қазақ – әуел заманнан жүйрік ат мініп, құмай тазы жүгіртіп, аң аулаған саятшылыққа құмар халық. Ет пен терінің арасындағы емес, қанға біткен сондай желік біздің кейіпкеріміздің де бойында болған көрінеді. Мұны баласының мынау естеліктерінен аңғарамыз: «Қырдағы қойлы ауыл­дарды аралауға шыққан кезінде Тарлан деген тазысын қоса ертіп алып, қасқырға, түлкіге, қарсаққа сала­тын. Қанша жыл қызмет ат­қар­са да, өкіметтің атын мінген емес. Үнемі өзінің сәйгүлігін та­қы­мд­ап, тауға да, қырға да соны­мен шығатын еді. 1955-1956 жыл­д­ары аудан басшыларының өзі көліктен кенде-тін. Бірінші хат­шы Грищагин әкемді арнайы шақырып, астындағы Көк­жор­ға­сын қалап, сұрап алған екен. Сол атпен қысы-жазы аудан ша­руа­шы­лықтарын ара­лағанын көзім көр­ді. Ал әкем құлын кезінен бап­таған Торжорғасын тізгіндеді со­дан кейін». 
1976 жылы төрт бри­га­да­ның арасынан барлық көр­сет­­кіштерімен ілгері көрінген Қа­сымжанның басшылық сый­ла­ған «ЛуАЗ» автокөлігінен бас тар­тқанын да ел іші аңыз қылып айтады. «Менің Торжорғам аман бол­сын, колхоздың жұмысына т­ө­ра­ғамен бірдей атсалысып, кө­­мектесіп жүрген ауылдық ке­ңес­­тің басшысы Тұралық Дө­нен­баев мінсін бұл көлікті» де­ген ғой жарықтық.

* * *
Бүгінде жетпіс жасқа толып, бейнетінің зейнетін көріп, ұлын ұяға, қызын қияға қондырған, Алма­ты облысындағы Андреев, Ақсу, Алакөл, Талғар аудан­да­ры­ның мәде­ниет, білім сала­ларында қызмет атқа­рып, ұжым басқарған ұлағатты ұстаз Ма­рат­хан Қасымжановтың майдангер әке­сі туралы әңгімесі мұнымен біт­пейді. Әлі талай ұрпаққа үлгі бо­ларлық естеліктер жазыла жатар...

Асхат РАЙҚҰЛ,
«Егемен Қазақстан»