Ер қаруы – бес қару

Ел Тәуелсіздігінің 20 жылдығы қарсаңында Қазақстан Республи­касының Алтын және бағалы металдар мемлекеттік мұражайында халық шебері Саид Сағындықовтың «Ер қаруы – бес қару» атты көрмесі өтуде. Қазақта «ер қаруы – бес қару» деген сөз бар. Ол бес қаруға aтy қарулары – садақ, түйрегіш қарулар – найза, сүңгі, жыда, кесу қаруы – қылыш, семсер, сапы, шабу қаруы – айбалта, соғу қаруы – шоқпар, гүрзі жатады. Қару – атадан балаға мұра. Ер жетіп, алғаш рет ел қорғауға шыққан жас батыр әкесінің, не атасының қаруын сандықтан алып беліне таққаны тарихтан белгілі. «Қоңыраулы найза қолға алып, Қоңыр салқын төске алып, Қол төңкерер ме екенбіз?! Жалаулы найза жанға алып, Жау қашырар ма екенбіз?!» – деп жырлайды Ақ­тан­берді жырау. Осылайша отансүйгіштікке, ерлікке шақырады. Киелі елі мен жерінің біртұтастығын қорғап, бостандығын сақтап қалуда қазақ халқы астын­дағы атына, сом білегінің күшіне, жүрегінің түгіне, бойындағы бес қаруына, арқа сүйеген. Қазақ қару-жарағының айрықша қуатты болып, жауының құтын қашырғаны, батырларының мәртебе-мерейін асырғаны бізге тарихтан ән-жыр, дастан, аңыз болып, көне құжаттар мен жазба ескерткіш­тер арқылы жеткені бізге мәлім. Автор даярлаған қазақ әскерінің жауынгерлік жа­рақтар жиынтығы дулыға, сауыт-саймандар, қал­қан, сонымен қатар, дәстүрлі қару-жарақ элемент­терінің үлгілері көркемдік жағынан мұражайға келушілердің ерекше қызығушылығын тудырып отыр. Саид шебер 1991 жылдан бері халық көркем­өнері және қолданбалы қолөнер кәсібін өркен­дету­мен айналысады. Шебердің туындылары бірнеше музейлер мен жеке коллекцияларда көр­сетілген. Жұмыстары орындалу сонылығымен және типо­ло­гиялық жағынан сиректігімен ерекшеленеді. Оның қолынан шыққан бұйымдардың қазақтың мате­риал­дық мә­де­ниетіне қо­сар үлесі зор. Сонымен қатар, Саид ше­бер көшпелі ха­лықтардың ма­териалдық мә­­­дениетін зерт­­­­теу­мен ай­на­лы­сады. 2000 жы­лы оның «Киіз үй» («Юрта») атты алғашқы кітапшасы жа­рық көрді. Мұн­да түркі тілдес ха­лық­тар­дың қоз­ғалмалы тұрғын үйінің қалыптасу тарихы туралы жазылады. Онан кейін «Өрнек» (Узор), «Металл» және «Қару-жарақ энциклопедиясы» атты кітапшалары да жарық көргенін айта кетсек дейміз. Раушан ТӘУІРХАНҚЫЗЫ,  журналист. Суреттерді түсірген  Орынбай БАЛМҰРАТ.