– Ғабидолла Абдоллаұлы, соңғы кездері жастар саясаты саласында қандай шаралар жүзеге асырылды?
– Бүгінгі күнге дейін біраз маңызды іс-шара қолға алынды. Жастар саясатына қатысты жұмыстар бірнеше бағытта жүргізіліп келеді. Соның бірі ретінде, қиын жағдайға тап болған азаматтарға, яғни жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған, мүгедек, бас бостандығынан айыру мекемелерінен босаған жандарға көбірек көңіл бөлініп отырғанын айтуға болады. Әсіресе, осы санаттағы жастардың әлеуметтенуіне жағдай туғызуға басымдық берілуде. Нәтижесінде, арнайы жобалардан басқасын есептемегенде, кез келген іс-шараға, жобаға осы санаттағы жастарды мүмкіндігінше кеңінен қатыстыру қолға алынды.
Бұдан бөлек, жас буын бастамаларын қолдау мақсатында, ұтымдылығы халықаралық тәжірибемен дәлелденген гранттық қаржыландырумен алғаш рет жастар жобаларын жүзеге асыруды бастадық. Биыл үш жобаны жүзеге асыру үстіндеміз. Саланы басқаруда жобалық принциптерді қолдануға басымдық берілуде. Жергілікті және орталық атқарушы органдардың қатысуымен жастар саясаты бойынша өзара іс-қимыл және ведомствоаралық үйлестіру жұмысы жүйеленіп келеді. Жастар мәселелері бойынша халықаралық деңгейдегі іс-шараларда белсенділік арта түсіп отыр.
Тағы бір бағыт, ол жастардың белсенділігін арттыру мақсатында көптеген жұмыс қолға алынды. Соның бірі ретінде Елбасының қатысуымен ұйымдастырылған ауқымды жастар форумын айтар едім. Бұл форумның басты жетістігі – оған 1,5 мың жастың қатысуы. Олардың 800-ге жуығы облыстардан, қалалар мен аудандардан келді. Әрине, бұрын да осындай сипаттағы форумдар өткізіліп жататын. Бірақ ол кезде шалғай өңірлерден келетін жастардың саны аз болатын. Бұл жолы олардың қатары әдеттегіден көбірек болды. Форумның тағы бір ерекшелігі – қатысушылардың арасында әртүрлі санаттағы жастардың болуы. Оған тек студенттер, қызмет атқарып, кәсібін дөңгелетіп жүрген жастар ғана емес, жұмыссыздар да, мүмкіндігі шектеулі жандар да қатысты. Яғни, бұл форум барлық санаттағы жастарды қамтыды.
Форумның үшінші күнінде, яғни шарықтау шегінде Елбасымен кездесу өтті. Бұл кездесудің ерекшелігі – ол жерде әртүрлі санаттағы жастар Елбасымен бір дөңгелек үстелде отырып, өздерінің ой-пайымдарын жеткізді. Ал Мемлекет басшысы жастарға ақыл-кеңесін айтты. Соның нәтижесінде қазір өздерінің стартап-жобаларын жүзеге асыратындарға, кәсібін ашатындарға жағдай туғызу туралы мәселелер жолға қойылып жатыр. Бұған қоса, форумда көтерілген проблемалық мәселелер мен ұсыныстардың бірқатары Үкіметтің биылғы қаңтардағы отырысының хаттамалық тапсырмаларының ішіне енді. Соның арқасында барлық облыс басшыларының қадағалауымен жастардың бос уақыттарын тиімді пайдалану жоспарлары бекітіліп жатыр. Мысалы, ғимараттарды беру, спорттық құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету, әртүрлі семинар-тренингтер өткізу, жастардың сабақтан тыс уақытта қосымша білім алуларына жағдай жасау, спорттық алаңдарды салу секілді шаруалар біртіндеп шешілуде.
Қазақстан Президенті жанында Жастар саясаты жөніндегі кеңес бар. Бұл кеңестің жұмысы 2 жылдай тоқтап қалған болатын. Біз қазір сол жұмысты қайтадан жандандырып, жобалық басқару қағидасын басшылыққа ала отырып, көздеген нәтижеге қол жеткізетін боламыз. Осы кеңестің алдыңғы уақыттағы отырыстарында біз Жастар саясатын 2020 жылға дейін дамыту тұжырымдамасының орындалу барысын талқылап, нәтижесінде тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізілетін болады.
– 2020 жылға дейінгі жастар саясаты тұжырымдамасы бойынша атқарылған жұмыстар туралы не айтасыз?
– Бұл – бізге жол көрсетіп, бағыт-бағдар беріп отырған құжат. Ол мемлекеттік бағдарлама емес, тұжырымдама болғандықтан, онда негізгі мақсат-міндеттер, 2020 жылға дейін не істеу қажеттігі белгіленеді. Аталған тұжырымдаманың орындалуының екі кезеңі бар. Біріншісі – 2012-2015 жылдар аралығын қамтитын кезең. Бұл жоспар бүгінгі күні толығымен орындалды. Қазіргі таңда 200-ден астам жастар ресурстық орталығы құрылды. Сонымен қатар, Шығыс Қазақстан облысынан басқа әр облыста жастар мәселелері жөніндегі басқармалар ашылды. Бұл саламен бұрын негізінен ішкі саясат басқармасы айналысатын болса, бүгінгі күні оның дербес басқарамасы, 10 шақты адамнан тұратын штаттық құрылымы бар.
Енді келесі кезеңде, яғни 2020 жылға дейінгі аралықта жастар саясатын мазмұндық жағынан толықтыруды мақсат тұтып отырмыз. Мұнда жастар ресурстық орталықтарының нәтижеге бағытталған жұмысын қамтамасыз ету, оны әдістемелік жағынан сүйемелдеу қарастырылады. Бұл дегеніміз, жұмыссыз және білім беру мекемелерінде оқымайтын, бос жүрген жастарды анықтап, олармен жұмыс жүргізудің жоспарларын құрып, жүзеге асыруға бағыттау.
Осыдан шамалы уақыт бұрын «Жастар» ғылыми-зерттеу орталығында өткен әлеуметтік зерттеу қорытындысы бойынша осындай санаттағы жастармен жұмыс жүргізу әдістемелігі өңірлерге таратылды. Сонымен қатар, әскери-патриоттық бағыттағы жұмыстарды бір жүйеге келтіру де қолға алынады. Мәселен, осы орайда жылына екі рет республикалық «Жігер» және «Айбын» әскери-патриоттық жастар жиындарын тұрақты түрде өткізіп тұру маңызды. «Жігердің» мақсаты өңірлердегі әскери-патриоттық клубтардың жұмысын әдістемелік жағынан қамтамасыз ету болса, ал «Айбын» әскери полигонда тәжірибелік дағдыларға бағытталған әскери-практикалық шара болып табылады.
– Жастар үшін маңызды мәселелердің бірі – жұмыссыздыққа қатысты қандай шаралар қолға алынып келеді?
– Біз алдымен мамандықты дұрыс таңдауды бірінші кезекте жолға қойғанымыз жөн. Бұл – жұмыссыздықпен күрес жолында маңызды мәселе. Тағы бір жайт, жұмыс нарығына келгеннен кейін, әрине, көбіне жастар тәжірибесінің жетіспеушілігіне байланысты алғашқы жұмыс орнын табуда қиналады. Себебі, кез келген жұмыс беруші, біріншіден, білімі жоғары, екіншіден, тәжірибесі бар жұмысшыларды қызметке алғысы келеді. Нарық заңына салсақ, жұмыс берушіні түсінуге болады, өйткені, олар табыс табуды көздейді емес пе?
Ал жастардың мүддесін кім қорғайды? Бұл мәселенің түйінін тарқату тетігі «Жастар тәжірибесі» жобасында көрсетілген. Сол арқылы, тәжірибесі жоқ жастарға нарыққа кіруге мүмкіндік беріп, олардың жолын ашуға көмектеседі. Сондықтан, осындай бірнеше бағытты қамтитын Үкімет бекіткен «Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған бағдарламасының» тиімділігін атап өткен дұрыс.
Бірақ біз мынаны ұмытпағанымыз жөн. Мемлекет барлығына бірдей жұмыс тауып бере алмайды. Сондықтан, жастарға өз кәсібін дөңгелетуіне кеңірек қолдау жасалуы қажет. Бұл экономикалық жағынан – бюджетке табыс және әлеуметтік тұрғыдан – жұмыс орындары ретінде ұтымды. Жастар арасында кәсіпкерлікті дамыту бойынша арнайы орталықтар жұмыс жасауда және бірнеше жоба жүзеге асырылып келеді. Жоғарыда айтылған «Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған бағдарламасынан» бөлек, жақсы бір жоба ретінде Бүкіләлемдік банктің қолдауымен ауыл жастарын кәсіпкерлік дағдыларға үйрету бойынша жобаны айтуға болады. Ол бойынша, әр жасқа жобасына қаржылай қолдау көрсету көзделген. Қазір бұл жоба Қарағанды, Павлодар, Оңтүстік Қазақстан және Алматы облыстарында жүзеге асырылуда.
– Ал қолжетімді баспана мәселесі төңірегінде не айтар едіңіз?
– Қолжетімді баспана мәселесі – мемлекет саясатының бірден-бір бағыты. Бірақ бұл жерде бір мәселені ажыратып айтуымыз қажет. Мемлекет барлық халықты, жасты тұрғын үймен қамтамасыз етемін деп өзіне 100 пайыз міндеттеме алмайды. Тек, әлеуметтік көмекке мұқтаж кейбір санаттағыларға тиесілі пәтерлер кезекпен беріліп жатады. Барлық дамыған мемлекеттердің тәжірибесіне қарасаңыз да солай.
Дегенмен, мемлекет жастарға тиімді әртүрлі бағдарламалар ұсынып отырады. Мысалы, бұған дейін жүзеге асырылған бағыттар Үкіметтің 2017-2031 жылдарға арналған «Нұрлы жер» бағдарламасы аясында жалғасын тапты. Атап айтқанда, тұрғын үй жинақтау жүйесі ұсынатын төмен пайыздық несиелер арқылы баспанаға қол жеткізуге мүмкіндік бар. Тағы бір бағыт ретінде, жеке тұрғын үй салу үшін инфрақұрылымы дайын жер телімдерін үлестіріп беру ісін айтуға болады. Бұдан басқа, жастарға арналған арнайы тұрғын үй бағдарламалары жергілікті деңгейде де жүзеге асырылып жатыр. Мәселен, Батыс Қазақстан облысындағы «Жас отау» бағдарламасын айтуға болады. Міне, осы шаралардың нәтижесінде көптеген жас отбасылар баспана алуда.
– Бүгінде елімізде жастардың қанша ұйымы бар? Олардың қаншасы белсенді?
– Жалпы, тәуелсіздік алғалы бері елімізде 1 мыңнан астам жастар ұйымы тіркелген екен. Олардың бүгінгі күнге дейін тек жартысы ғана белсенді. Осы орайда біз жастар ұйымдарының жұмысын жандандыруды жоспарлап отырмыз.
– Елді ілгерілетуші – адами капитал. Адами капитал дегеніміз, білімді ұрпақ, саналы азамат, бәсекеге қабілетті жас. Сіз білімді, әсіресе, ғылыми ортада белгілі бір жетістікке жеткен жастарымыздың өзге мемлекетке кетіп, сол жақта қызмет атқаруына қалай қарайсыз?
– Әрине, қай заманда да кез келген мемлекетте «ақыл-ойдың» сыртқа кетуі деген мәселе болған, бола береді де. Ол тек біздің елге қатысы бар мәселе емес. Ешкімді мәжбүрлеп ұстап тұра алмайсың. Бірақ біз мұны басқа тұрғыда қарауымыз керек. Мысалы, «Болашақ» бағдарламасымен оқуға кеткендер міндетті түрде шартқа сай елге оралып, бес жылдай қызмет атқаруы тиіс. Бұл – оның мемлекет қаржысына оқығаны үшін алған міндеттемесі. Тағы бір атап өтер жайт, шетелге барсаңыз, онда сізді құшақ жайып қарсы алып, жұмыс дайындап отырған ешкім жоқ. Дамыған елдер әдетте өзінің еңбек нарығына кіруге шектеулер қояды, әсіресе, дамушы мемлекеттер азаматтарына. Сондықтан, кез келген адам ол жерге барып, жұмыс таба аламын деп сенімді түрде айта алмайды.
Мәселен, шетелде білім алған мен білетін жастар оқуларын аяқтағаннан кейін өздерінің визалық рұқсатнамасының мерзімі аяқталғанша «осы елден жұмыс табамын» деп қалып қойды. Бірақ, ақыр соңында Қазақстанға қайтуға мәжбүр болды. Себебі, бәсекелестік жоғары. Дегенмен, олардың арасында қатаң бәсекеге төтеп беріп, әлемдік деңгейдегі компанияларда еңбек етіп жүрген жерлестеріміз де жоқ емес. Бұл – оларға үлкен тәжірибе, мүмкіндік.
Тағы бір қырынан қарастыратын болсақ, менің пікірімше, егер жастар әлемдік тәжірибе жинау үшін шетелде қалса, олар түбінде өз еліне пайдасын тигізеді деп ойлаймын. Әрине, ол үлкен бәсекелестіктен өтіп, үлкен компанияға жұмысқа кірер, көп қаржы табар. Бірақ мұның бәрі уақытша. Күндердің бір күнінде ол елін, отанын, түп тамырын іздейді. Бәлкім, ол өзін басқаға мойындатып, өз еліне инвестиция, жаңа технология алып келетіндей дәрежеге жетер. Алғашқыда шетел асып, жақсы өмір іздеушінің ақырында елге деген сағынышы жеңеді.
Біздің Отанымыз біреу, ол – Қазақстан. Елбасымыз айтқандай, «Біз үшін жұмақ өз жерімізде». Сондықтан, жастарды өз елімізді көркейтуге шақырамын.
Әңгімелескен
Ләйла ЕДІЛҚЫЗЫ,
«Егемен Қазақстан
