– Минами сан, ғаламтордағы парақшаңызды алғаш көргенде, сізді қазақ деп ойлағаным рас. Тіпті қазақ өнерпазының бас киімінің ою-өрнегін де суреттеп жазады екенсіз. Күншығыс елінде, сакура саясында өскен қыздың домбыра сазына елтуіне не себеп болды?
– Иә, қазақтың өнеріне қатты қызығамын. Қазақстанды көрмесем де, қазақ тілін жақсы білмесем де, күн сайын көшпенділер мәдениеті туралы ақпаратпен оянып, дала халқының дәстүрлі ән-күйін тыңдап барып, тәтті ұйқыға кетемін. Ешкім мені «Сен қазақты сүй!» деп үгіттеген емес. Қазақ өнеріне табыну жүрек қалауымнан туған.
Қазақтың өнер әлеміне деген құштарлығым студент кезде, 2005 жылы басталған. Теледидардан Жібек жолы туралы деректі фильм көрсетіліп жатты. Соның ішінде Қытайдағы Шынжаң өлкесін мекендейтін көшпенділер өмірі маған ерекше әсер етті. Айналасы тұнған сұлулық, жазиралы кең дала, жасыл алқап. Моңғолдың үйіне ұқсас киіз үйде топ кісі отыр. Бұлар моңғол емес, қазақ екенін жүргізуші хабарлады. Мен өмірімде алғаш рет ғажайып мәдениеттің иесі қазақ деген ұлттың бар екенін білдім.
– Сонда бір-ақ білдім дейсіз ғой...
– Жібек жолы туралы фильмінен киіз үйдегі қазақтарды көргенде «жапоннан аумайды екен-ау» деп ойладым. Және бір байқағаным, қазақтың қыздары да, жігіттері де шетінен сұлу. Ерекше әсер еткен екінші көрініс, тек жастар ғана емес, қарияларға дейін ат құлағында еркін ойнайды. Қазақтың ер-тоқымынан бастап, ат әбзелдері түгел күміспен зерленген, ерекше көркем. Үшіншіден, деректі фильмдегі қос ішекті домбырадан төгілген ғажайып күй мені баурап алды. Осы аспаптың жанға жағымды үнін тыңдай бергім келеді. Қазақты жақсы көруге ықпал еткен тағы бір көрініс, ол қыздың салтанаты жарасқан үкілі сәукелесі еді.
– Ал қазақтың музыка әлеміне деген құштарлыққа не түрткі болды?
– Екінші курста үйде ерігіп, ғаламтордан әлемнің әр түкпірін шарлап отырғанмын. Кенет бұрын теледидардан көрген домбыра есіме түсіп, аспаптың суретін іздеуге көштім. Іздеу желісіне «dombra» деп жазып едім, бір топ сурет шыға келді. Одан соң музыка жазылған желіге ауыстым. Әрі қарай домбыра үнін барынша шығарып, беріле тыңдадым. Қиялым көкке самғап, көкірегімді бір сағыныш сезім кернеді. Домбыраның ғажап үнін елти тыңдаған мен көз жасыма ерік бердім. Егер бұған дейін өмірім сұрғылт, мәнсіз болса, домбыра өмірге деген құштарлығымды оятты. Сол сәтте мен бұл дүниеде тіршілік кешудің бақыт екенін ұқтым. Содан бастап күн сайын қазақ мәдениетіне, дәстүрлі ұлттық музыкасына қатысты дүниелерді ғаламтордан іздеп, күн сайын тамашалайтын болдым.
– Мамандығыңыз өнермен байланысты ма? Өзіңіз қандай музыкалық аспапта ойнайсыз?
– Университетте ағылшын тілі бойынша мамандық алып шықтым. Кішкентай кезімде электронды пианинода ойнауды үйрендім. Классикалық дәрежеге жетпесем де, әлем халықтарының түрлі әуендерін, заманауи туындыларды еркін меңгердім. Пианино жан қалауым емес еді, сондықтан жоғары деңгейде білім алғаным жоқ. Бірақ бұл аспап әлем халықтарының сан алуан сазын тыңдап, музыканы түсінуге деген түйсігімді оятты.
– Қазақтың дәстүрлі әндері мен күйлерін Жапонияға насихаттап жүрген әнші Такахаши Наокиді білетін шығарсыз?
– Такахаши санмен 2008 жылдан бері араласамын. Оны алғаш рет ғаламтордан көріп, «неткен мықты жапон» деп ойладым. Содан ғаламтор арқылы хат жазысып, достасып кеттік. Такахаши санға жолығып, домбыра тартуды үйрендім, бірақ әрі қарай күй шерту дәрістеріне қатыса алмадым. Өйткені, екеуміздің үйіміздің арасы алшақ. Менің үйімде, төрде бір домбыра тұр. Оны жеке өмірімнің бөлшегі деп білемін. Болашақта қазақ күйлерін жақсылап меңгеріп алсам деген ниетім бар.
– Музыкадан хабардар екендігіңіз қазақтың әнші-күйшілерінің шығармашылығына қатысты жазғандарыңыздан-ақ көрініп тұр ғой. Сізге қай өнер адамының шығармашылығы көбірек ұнайды?
– Нұрғиса Тілендиев. Ұлы композитор ғажайып күйлерден бөлек, қаншама сырлы сазды әндер жазды десеңізші! Композитордың фильм, пьесаларға, оркестрге арналған музыкалық шығармалары да тыңдаушы жанына айрықша әсер етеді. Нұрғиса Тілендиев туындыларының қайсысын тыңдасаңыз да драмалық пафос, жанға жағымды әуезімен адамды елтітетін, ғажайып әлемге бойлататын күшке ие, тыңдаған сайын керемет әсерге бөленесіз. Тілендиев әлемдік деңгейдегі ұлы тұлға.
Нұрғиса Тілендиевтің «Әлқисса», «Ата толғауы», «Аққу», «Саржайлау», «Құстар әні» сияқты туындылары жадымда жатталып қалды. «Құстар әнін» 1983 жылы жапонның атақты әншісі Ицуки Хироши жапон тілінде орындаған. Композитордың «Ақсақ құлан» аңызының желісімен жасалған фильмге жазған музыкасы ғажап қой! Дүниежүзі композиторларының ішінде Нұрғиса Тілендиевті бәрінен биік қоямын.
– Ғаламтордағы қазақ мәдениеті, өнерпаздары жайлы тұшымды пікірлеріңізді оқып жүрміз. Көшпенділердің мәдениет әлемі туралы айтқанда көсіле сөйлейтін санаулы жапонның бірі сізсіз. Ал қазақтың ұлттық мінезі туралы не айтасыз?
– Мен еліміздегі өтетін қазақ дәстүрлі өнеріне қатысты іс-шараларға үзбей қатысамын. Жапониядағы қазақ музыкасының концерттері мен көрмелеріне ата-анамды да тіпті достарымды да ертіп барамын.
Жапонияға келген қазақтармен кездесу мүмкіндігі туса жіберіп алмауға тырысамын. Қазақтармен тілдесе келе ұққаным, олар көпшіл, алғаш кездескенде-ақ ішіндегісін жасырмай айтатын ақкөңіл. Тағы бір ұққаным, сағатпен межелеу, уақытпен мөлшерлеу деген қазаққа жат. Кездесуге кешігіп барсаң да ренжімейді. Алдын ала белгіленген қатаң жоспармен жүргенді ұнатпайды. Өйткені, қазақ деген шектеулі шеңбер, тар аяны қаламайтын, еркіндік сүйгіш ел. Меніңше, қазақтар саудаға аса епті емес, ойлы, сабырлы келеді. Қазақ үшін сауда жасап, пайда тапқаннан гөрі сатып алушымен жақынырақ танысып, достасқан артық. Бұл қазақты жапоннан ерекшелеп тұрған басты қасиет десек болғандай. Қазақтар достыққа адал, мен бұны әркез байқап жүремін. Маған қазақтың бойында жапонда жоқ даналық жасырынып жатқандай көрінеді...
– Суреттеріңізде атпен түскен сәттер көп екен...
– Иә, жылқы деген мүсіні сұлу жаратылыс қой. Өзім атқа мінгенді де, жал-жая жегенді де жақсы көремін. Қазақ жапоннан гөрі тұлпарға біртабан жақын халық. Осы тұрғыдан сіздерге қатты қызығамын.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен
Шарафат Жылқыбаева
