– БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі болудың маңыздылығы жөнінде не айтасыз?
– Ең әуелі бұл Қазақстанның жеке бастамасы бар және өз мүддесін қорғай алатын мемлекет екенін көрсетіп, халықаралық қоғамдастық тарапынан еліміздің еңбегі бағаланғанын білдіреді. Екінші қырынан қарасақ, бұл қадам еліміздің дипломатиясына артылған жауапкершілік. Өйткені Қазақстан ендігі жерде БҰҰ-ның келелі мәселелерін шешуге кіріскелі отыр. Еліміз ұлттық мүдде тұрғысынан ғана емес, БҰҰ-ның құрамдас бөлігі ретінде әрекет етеді. Біздің мақсатымыз – бас-тамаларымызды қолдайтын елдермен бірлесіп, күн тәртібінде тұрған мәселелерді шешудің ұтымды жолдарын ұсынып, оны жүзеге асыруға талпыну.
– Біріккен Ұлттар Ұйымы Қауіпсіздік Кеңесіне мүшелікке енген Қазақстанның қандай мақсаты мен басымдықтары бар?
– Елбасы 2017 жылдың қаңтарындағы үндеуінде бұл туралы жан-жақты тоқталған болатын. Қазақстан әскери жанжалдарды оңтайлы шешуге өз үлесін қосуға тырысады. Ел Президенті Нұрсұлтан Назарбаев әлемдегі әскери бюджеттің (20 миллиард доллар) 1 пайызын дамуға бағыттау туралы ерекше ұсыныс жасаған-ды. ЭЫДҰ-ның даму бағдарламалары арқылы жүзеге асатын көмек жылына шамамен 165 млн еуроны құрайды. Ендеше әскерге бөлінетін қаржыға аштық, дамушы елдердегі білім беруді дамыту, медициналық көмек көрсету мәселелерін шешуге мүмкіндік мол. Өйткені халықаралық қоғамдастық аштық зардабын тартып отырғандардың мәселесін оңтайлы шеше алмайтынына көзіміз жетті. Мәселен, Оңтүстік Судандағы жұтты жою үшін жиналған қаржы түкке жетпейді.
Сонымен қатар, Қазақстан БҰҰ аясында террорлық ұйымдардың бірыңғай тізбесін құруды ұсынады. Әзірге Қазақстанның бастамалары ұйым тарапынан қолдау тапты. Мысалы, террорлық мәселелерді қадағалайтын Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас хатшысының жеке орынбасарын тағайындау ұсынысы жүзеге асты.
– Қазақстанның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі атануына не әсер етті және оның жұмысына еліміз шын мәнінде қандай үлес қоса алады?
– Оның бірнеше себебі бар. Әуелі қазақстандық дипломатияның кәсіби қабілетінің артуын атап өткен жөн. «Елдестірмек елшіден» демекші, Қазақстан өкілдері шетел басшыларының тілін табудың тәсілдерін жетік меңгерді. Әлемдік қарым-қатынас жүйесіндегі жұмысымызды жоғары бағалауға болады. Еліміздің Қауіпсіздік Кеңесі құрамына енуінің келесі себебі көп векторлы теңгерім саясатын ұстануымен тікелей байланысты. 1992 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясының 47-ші сессиясында жаңа мүше ретінде тіркелген Қазақстан Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім шаралары жөніндегі кеңес құру жөнінде бастама көтерген-ді. Сол жоба бүгінде жүзеге асып отыр. 2010 жылы Астанада ЕҚЫҰ Саммитін өткізіп, ұйымға Қазақстанның төрағалық етуі де еліміздің беделін көтерді. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың кемеңгерлігін көрсеткен аталған шара ел абыройын әлем алдында асқақтатты. Сондай-ақ ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесін өткізу де имиджді жақсартудың тиімді әдісі екені анық.
Жалпы, Қауіпсіздік Кеңес құрылымында тәжірибе жинау, күн тәртібіндегі мәселелер мен жобаларды неғұрлым терең түсініп, олардың қызметімен танысудың еліміз үшін пайдасы орасан. Қазақстан Қауіпсіздік Кеңесінің санкция салу мәселелері жөніндегі бірқатар комиссия жұмысына қатысады. Онда егжей-тегжейлі зерттеуді талап ететін бірнеше ерекшелік бар. Қауіпсіздік Кеңес құрамында Қазақстан БҰҰ шеңберінде ғана емес, шетел үкіметтерімен тығыз жұмыс атқарады.
– Астанада Сириядағы қақтығысқа қатысты келіссөздер жүргізілгенін білеміз. Соның нәтижесін қалай бағамдайсыз? Аталған диалогтағы Қазақстан рөлін әлем елдері қалай қабылдады?
– Келіссөздердің маңызды екенін уақыт көрсетіп отыр. Диалог өткізудің қиындығына қарамастан, Қазақстан әділ менеджер ретінде әрекет етіп, қарулы оппозиция мен ресми билікті бір үстел басына жайғастыра алды. Донбасс жөнінде Қазақстан мәміле алаңы ретінде қарастырылды. Сондай-ақ Қазақстанда Иранның ядролық бағдарламасы жөніндегі алтылық келіссөздерінің бірнеше раунды өткені белгілі. Қазақстан Ауғанстанға гуманитарлық көмек көрсетіп, бірқатар бітімгерлік миссияларға қатысып келеді. Сирияға қайта оралсақ, Дамаск Таяу Шығыс мәселелерінің түйінін тарқататын, мүдделердің тоғысқан жері. Еліміздің мақсаты анық – қарулы қақтығыстарды тоқтату. Соғысқа кеткен 100 жылдан 1 күндік келіссөз артық. Бұл – біздің алгоритміміз.
– Қауіпсіздік Кеңесіндегі еліміз ұстанған тағы бір бағыт – су мәселесі. Көптеген мамандар келешекте Орталық Азия су дағдарысына тап болатынын айтқан еді. Мұндай жағдай туындатпау үшін Қазақстан қандай шаралар жасауды жоспарлап отыр.
– Трансшекаралық өзендерді пайдалану тұрақты үкіметаралық комиссиялардың жұмысы. Елден өтетін судың әр текше метрі үшін келіссөздер жүргізіліп жатыр. Әйтсе де, Қазақстан тарапы технологиялық тұрғыдан жетілуі тиіс. Сондықтан су мәселесімен айналысатын мамандар әзірлеуіміз керек. Сингапурдың тәжірибесіне сүйене отырып, кей жағдайда сумен қамтамасыз етуді өзіміз шеше аламыз. Мысалы, суаруға пайдалану үшін қыстағы қарды және қар суын жинауға мүмкіндік мол. Осыған қатысты Президент Н.Назарбаев Үкіметке тапсырма берді.
– БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіндегі Қазақстанның алға қойған бағыттарының бірі – ядролық қарусыздандыру. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев тәуелсіздік алғаннан кейін ядролық қарудан бас тарту туралы шешім қабылдағаны мәлім. Осы мақсатта Қазақстан алдағы уақытта қандай бағытта жұмыс істеуді көздеп отыр?
– Қазақстанның басты мақсаты – ядролық қарусыз әлем құру. Бұл жолда Орталық Азияны ядролық қарудан азат аймаққа айналдыруға күш салдық. Дегенмен, әлі күнге ядролық қаруы бар елдер жетерлік. Олардың кейбірі заңды болса, келесісі заңсыз түрде атом бомбасын иеленіп отыр. Бұл елдердің өз еркімен сұрапыл оқтұмсықтардан бас тартуы өте қиын. Ядролық қарусыз әлем құру үшін дүние жүзінің барлық елдері оны қолданудан бірауыздан бас тартуы керек. Бұл бағытта Қазақстанның атқаратын шаруалары шаш-етектен. Еліміздің алға қойған келесі мақсаты – атомды бейбіт мақсатта қолдану. Төрткүл дүниенің түкпір-түкпіріндегі энергетикаға қажеттілік күн санап артып келеді. Әзірге атом энергиясы резервтік қор ретінде саналады. Осы орайда Қазақстан оны қолданудың тиімді әдістерін ұсынуды жөн санайды.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен
Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
