Германияның оңтүстік-шығысындағы Бавария өңіріндегі Бамберг қаласынан келген Лариса Клихта халықаралық көрмеден кейін Оңтүстікке ат басын бұрғандардың бірі. Екінші дүниежүзілік соғыстан аман қалған, ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұра тізіміне енген Бамберг қаласының тұрғыны Шымкентке қарай шықпас бұрын сапарын жоспарлап та алыпты. Қонақты қарсы алып күні бойы қасында жүргендердің айтуынша, Лариса ханым келісімен Домалақ ана кесенесіне апаруды өтінген. Соған қарағанда, қанша дегенмен әйел заты емес пе, қазақ еліндегі аты аңызға айналған аналар туралы деректермен сырттай таныс болған.
Әрине еліміздің солтүстік тұсынан облыс орталығына кіргендердің назары бірден Бәйдібек би ескерткішіне түсері анық. Оңтүстікке келген барлық қонақ Шымкент қаласының солтүстік бөлігіндегі ең биік нүктесіне орнатылған монументтің, төстабан мен іргетастың биіктігін қоса есептегенде 23 метр болатын Бәйдібек би ескерткішіне бармай қайтпайды. Міне, сол ескерткішке барып, тарихына қаныққан германиялық қонақ батыр бабамыздың кесенесін де көргісі келетінін жеткізіпті.
Иә, бүгінде алыстан ат арытып мінәжат етіп арнайы келушілерге де, қазақ елінің тарихын шынайы тұрғыда танып-білгісі келетіндерге де жағдай жасалған Домалақ ана кесенесі – сәулетті ескерткіштердің бірегейі.
Қаратаудың күнгей бетінде, Балабөген өзенінің аңғарында орналасқан кесене қазақ халқының абыз аналарының бірі, халық арасында Домалақ ана атанған Нұрилә Әли Сланқызының зиратының басына тұрғызылған. Домалақ ана өзінің ақылдылығымен ел ішінің бірлігінің ұйытқысы бола білген. Тарихи жазбаларда Нұрилә ананың адамгершілігі, әдептілігі, парасаттылығы мен шыншылдығы және аналық қасиетінің арқасында «Домалақ ана» аталуы жайлы деректер көп. Домалақ ана Жетісу, Әулиеата, Шымкент, Ташкентті мекен еткен барлық халықтың анасы саналады. Оның баласы Жарықшақ Ташкент әмірінің көмекшісі, кейін Жетісу аймағының билеушісі болған. Есенбұға ханның бас уәзірі қызметін атқарған. Өмірінің соңғы кезеңін Қаратауда өткізген аяулы ана намаз уақытында қайтыс болады. 1456 жылы Домалақ ананың немересі Дулат Бұхарадан Абдулла Шері есімді шеберді алдыртып, ана басына төрт қанатты күмбезделген кесене тұрғызады. Ананың кесенесі бірнеше рет бұзылып қайта өңделген. Соңғы өңдеулер жөнінде айтар болсақ, 1957 жылы қайта жаңартылғанымен, кесене көп сақталмаған. Ал 1996 жылы Маңғыстаудан арнайы әкелінген ақ таспен жаңадан өрілген.
Жерден 12 метр биіктікте сегіз жапырақты етіп өріліп, негізгі бөлігіне күмбез орнатылған. 1999 жылы 5 маусымда Бәйдібек баба және Домалақ ана кесенелері мен Бес ана ғимаратының ашылу салтанаты өтті. Айналасын көркейту-көгалдандыру жұмыстары 2000 жылы аяқталған. Ресми деректерде кесененің құрылысын жүргізуші және жобасын жасаушы сәулетші – Сайын Назарбеков екені айтылған. Ғимаратта түрлі көне қолжазбалар сақталған. Дегенмен Елтай қажы Мырзайұлы 2011 жылы шыққан «Ұрпақ бойтұмары» кітабында Астанадан келген лауазымды азаматтың кесененің мүшкіл халін көріп, реніш білдіргенін жазыпты. Сөйтіп астаналық қонақ қасында болған жергілікті азаматқа кесенені жаңғырту керектігі жөнінде тілек-ұсынысын айтқан. Міне содан кейін Түлкібас ауданының «Құрметті азаматы», Ауған соғысының ардагері Орынбасар Лештаев Домалақ ана кесенесін жаңғырту жұмыстарын ұйымдастырады. Көпшіліктің қолдауымен кесененің іші-сырты қайта әрленіп, безендірілген күмбезі жылтыр металмен қапталады. Шымкент – Бәйдібек жолының бойындағы кесенеге бұрылыста «Домалақ ана Нұрила кесенесі» деген жазуы бар қақпа орнатылады. Оның екі жағы арнайы жасалған эскиз бойынша кірпіштермен өрілген.
Осындай игі жұмыстардан соң үлкен асқа жиналған қауым алыстан мінәжат етуге келген адамдарға жақсы қонақүй салу қажеттігі жөнінде мәселе көтеріпті. Демеушілердің игі істі қолдаушылардың көмегімен кесененің алдына әсем қонақүй мен асхана, таза ауада демалатын орындар мен тұрмыстық ғимараттар салынды. Кесене айналасына түрлі ағаштар отырғызылып, жұрт сүйсінетіндей саялы орынға айналды. Құрылыс жұмыстарын жүргізген Қуаныш Асановтың басқаруындағы «Конструктор-80» ЖШС кесенеге қатысты барлық ерекшеліктерді, талаптарды сақтай отырып, заманауи материалдарды пайдаланыпты. Кесенеге баратын жолдар да жөнделіп, айналасы көгалдандырылған. Бүгінде мұндай игі істер, яғни Бәйдібек баба мен қасиетті аналарымыздың бейіттері мен күмбездерін және оның айналасын жаңғырту, қонақүй салу жұмыстары да жүргізілуде. Бәйдібек баба кесенесі маңында салынып жатқан қонақүй құрылысы да аяқталуға жақын. Ал Домалақ ана кесенесі жанынан салынған жаңа қонақүй кешені ашылған.
Ғалымжан ЕЛШІБАЙ,
«Егемен Қазақстан»
