XVІІ ғасырдың басында бір дәрігер ырымшылдықты аңқау адамдардың кәдуілгі адасуы деп білген екен. Ал ХХ ғасыр басында ғылым кәдімгідей жетістіктерге жете бастағанда, 1910 жылы басылған «Британ энциклопедиясы» болашақта өркениет ырымшылдықтың соңғы елестерінен құтылады деп сәуегейлік айтыпты.
Бірақ әлі күнге жұрттың ырымшылдықтан ада болғаны шамалы. Көп адамдар алдынан қара мысық кесіп өтсе, әсіресе еуропалықтар абайсызда айна сындырып алса, зәресі кетеді. Көшеде келе жатып түшкіріп қалсаңыз да кез келген адам «Сау болыңыз!» дейді. Түшкірген адамға саулық тілеу барлық халықта бар. Бір қарағанда бұл да сыпайылықтың бір түрі сияқты болғанымен, оның да түбі ырымшылдықта жатыр. Өйткені көптеген халықтар адам өзінің жанын «түшкіріп» жібереді деп есептеп, сақтық ретінде саулық тілеп жатады.
Сонымен «Британ энциклопедиясында» айтылғандай, ырымшылдықтан арылып келе жатқанымыз шамалы. Сөзіміз құрғақ болмау үшін, қазіргі «фэн-шуй» ілімін де мысалға келтіруге болады. Үйдегі берекеге, қызмет бабында мансапқа, махаббатта үйлесімге жету үшін адамдар осы ілімнің түрлі ырымдарын жасап, бұйымдарын қастерлеп сатып алады. Біз бұл жерде сан ғасырлық тарихы бар қытай ілімін жоққа шығарудан аулақпыз. Кезінде Қытай императорлары «Фэн-шуй» құпияларын терең білген адамдардың ілімін пайдаланып, ондай адамдарды өлтіртіп жібергені белгілі.
Вебстер сөздіктерінде айтылғандай, «ырымның өзі белгісіздіктен туындайтын, себепті-салдарлы байланыстарды дұрыс түсінбеуден, магия мен оқиғаларға сенуден шыққан түсінік немесе дәстүр».
Спортшылар да ырымшылдық жағынан алдына жан салмайды. Олардікі де ғарышкерлердікі сияқты жағдай. Көңілдері күпті, алдарында не жеңіс, не жеңіліс күтіп тұрғанын білмейді. Кейбір спортшылар өздеріне үлкен жеңіс әкелген киімдерін жумайтыны, оны әрбір жарысқа киіп шығатыны сондықтан.
Қысқасы, адам баласы қаншама құпиялардың сырын біліп, ғарышты бағындырса да, ырымшылдықты тоқтатудың орнына, үдете түскен секілді. Мұның бір себебі Алланың құдіретін ешқашан толық аша алмайтындығында.
Неге әйтпесе, біздер қара мысық кесіп өтсе, ұнжырғамыз түсіп кетеді. Көптеген халықтар 13 деген сан мен оның жұмаға сәйкес келуінен зәре-құты қашады. Осы күні де мойнынан тұмарын тастамай жүретіндер жеткілікті.
Ал «Америка энциклопедияларының» халықаралық басылымдары да ырымшылдықтың өміршеңдігін алға тартып, мәдениеттің бар саласында ескі дәстүрлер сақталынып қана қоймай, жаңа мәнге ие бола бастағанын айтады.
Өзімізді алайықшы, өзіміз де еркімізден тыс ырымшылдықтың түрлі әрекеттерін жасайды екенбіз. Біреудің басындағы бақытсыз оқиғаны сөз еткенде ағаш үстел, жақтауларды «айтқан жерден аулақ» ұрғылап жатамыз.
Мысалы, электронды пошталар арқылы хаттар келіп жатады. Онда мұндай мантра-тотемдерді 24 сағат ішінде өзіңде қалдырмай, бақыт пен сәттілікке зәру таныстарыңа барынша көп жіберсең, өміріңде үлкен жақсылықтардың басталатыны айтылады. Мен бірде ырым-нанымға мүлде сенбеймін дейтін танысымнан ол хатты неге таратқанын сұрағанымда ол: «Оны ырымшыл болғандықтан жасаған жоқпын. Жай ғана жағымсыздықтың болғанын қаламаймын» деп жауап берді…
Сонау гректерде де дінмен байланысты ырым-нанымдар көп болған ғой. Мәселен, вавилондықтар да дүдәмал жағдайлардан шығу үшін мал сойып, жануарлардың бауырын қараған. Қазақта да жауырын қарау деген бар.
Күніміз сәтті басталсын деп үйден оң аяқпен аттап шыққаннан бастап, ырымшылдықтың қалыптасқан дәстүрлерін бұлжытпай орындай бастаймыз. Ұлын үйлендіріп, қызын ұзатып, ет жақындарын ана дүниеге шығарып жатқан жандар ықылым замандардан келе жатқан ырым-нанымдарды жасайды.
Сондықтан да кейбір энциклопедияларда айтылғандай, «Адамзат баласы өзінің болашағына сенімді болмайынша… ырымшылдық деген ешқашан жойылмайды». Керемет бір әулиелер болмаса, адам баласы өзінің ертеңін не күтіп тұрғанын ешқашан біле алмайды.
Айнаш ЕСАЛИ,
«Егемен Қазақстан»
