Көрнекі сурет
Жаңа туған сәбиді күтіп-бағуға алимент және оның анасын күтіп-бағуға ақшалай қаражат өндіріп алу туралы аталған сотта қаралып жатқан азаматтық іс өтініш беруге себеп болған еді. Ауданаралық сот кодекстің 47-бабы 5-тармағының ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды, ана мен бала мемлекеттің қорғауында болады деген Республика Конституциясының 14-бабының 2-тармағына және 27-бабының 1 және 2-тармақтарына қайшы келетініне байланысты, оның Конституцияда белгіленген адамның және азаматтың құқықтарына нұқсан келтіретінін көрсетті. Соған байланысты, сот Конституцияның 78-бабына сәйкес, азаматтық іс бойынша іс жүргізуді тоқтатып, некесіз туған баланың анасын босанғанға дейін және босанғаннан кейінгі кезеңде материалдық күтіп-бағу мерзімін шектеу бөлігінде кодекстің 47-бабының 5-тармағын конституциялық емес деп тану туралы ұсыныспен Конституциялық Кеңеске жүгінді.
Конституциялық Кеңес өтініштің нысанын зерделеп, дауласушы тараптардың заңды некеде тұрмағанын анықтады. Жауапкер баланың әкесі екендігін өз еркімен мойындамаған және бала мен оның анасына материалдық көмек көрсетпеген. Соған байланысты талап қоюшы бала үш жасқа толғанға дейін жауапкердің өзін күтіп-бағуын талап етіп сотқа жүгінген.
Кодекстің аталған нормасының конституциялылығын тексерген кезде Конституциялық Кеңес мынаны басшылыққа алды. Конституцияның 1-бабы 1-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары. Конституциялық Кеңестің пікірі бойынша, әйелдің жүктілігі мен бала туу кезеңінде және одан кейінгі уақыттарда олардың арасында некелік қарым-қатынастың болуына немесе болмауына сай, әйелдің ер адамнан өзін күтіп-бағуға құқығын негіздеу отбасы институтын қорғау бойынша мемлекеттің өз міндеттемелерін іске асыруға байланысты болады. Осыған орай Конституциялық Кеңес кодекстің дау туғызған нормасы кемсітушілік болып табылмайды және Конституцияға сәйкес келеді деп таныды.
Дегенмен, кодекстің 47-бабының 5-тармағын конституциялық деп тани отырып, Конституциялық Кеңес қаралып отырған заңнамалық ережелерде конституциялық-құқықтық мәнде және Негізгі Заңның әлеуетінде әкенің, сондай-ақ ерекше қорғауды қажет ететін ана мен баланың құқықтарын және міндеттемелерін келістіруде жеткіліксіз пайдаланылғанын атап өтті. Конституциялық Кеңес баланың әкесінен онымен некеде тұрмайтын әйелден туған баланың анасын күтіп-бағуға ақшалай қаражат өндіріп алу ана мен баланы қорғау туралы конституциялық ережелерді іске асыру тәсілдерінің бірі болып табылады. Бала және оның анасы өзінің отбасылық жағдайына қарамастан арнайы қорғалуға мұқтаж, соның ішінде материалдық қолдауды қажет етеді. Өз кезегінде, ол баланың да, баланың әкесі болып табылатын ер адаммен салыстырғанда әлеуметтік-осал жағдайдағы балаға қамқорлық жасайтын ананың да тыныс-тіршілігінің қажетті деңгейін сақтау барынша қамтамасыз етілетін тиімді құқықтық тетіктерді белгілеуді білдіреді.
Бұдан басқа, Конституциялық Кеңес кодекстің 47-бабының 5-тармағында көзделген «босанғанға дейінгі кезең» және «босанғаннан кейінгі кезең», олардың уақыт шегі ұғымын заңнамада ашу қажеттігіне назар аударды. Осылайша Конституциялық Кеңес ананың және баланың құқықтары мен бостандықтарын неғұрлым толығырақ қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметіне «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» кодекске түзетулер енгізуге бастамашылық жасау туралы мәселені қарауға ұсыным берді. Нормативтік қаулы қабылданып күшіне енген соң, жалпыға міндетті, түпкілікті және шағымдануға жатпайды.
Александр ТАСБОЛАТ,
«Егемен Қазақстан»
