Еліміздің мәдени-рухани өмірінде тарихи бетбұрыс жасаған, қоғамдық санаға сілкініс әкелген, дәйекті деректері мен мәйекті мазмұны үйлескен маңызды мақаланың ең әуелі ана тілінде жарыққа шығуы алдымен қасиетті қазақ тілінің мерейлі мезетін меңзесе, екіншіден – бас басылымды ерекше бір мәртебелі құрмет биігіне көтеріп тастаған еді.
Шын мәнінде әрбір сөзі санаға серпіліс, жаңаға кең тыныс ашқан мазмұнды мақала ел мен жердің, таным мен тарихтың, қасиет пен қастердің түбегейлі жаңғыртудың бағыт-бағдарын айқындап берді. Содан бергі бір жыл уақыт ішінде «Туған жер», «Киелі жерлердің географиясы», «100 жаңа оқулық», «100 жаңа есім», латын әліпбиі, «Жаһандағы заманауи қазақстандық мәдениет» жобалары бағытында қыруар жұмыс атқарылып, ұлттық код, прагматизм, сананың ашықтығы мәселелері қоғамда кеңінен талқыға түсті. Тағылымды тарих ұрпақ жадында жаңаша жаңғырды, киелі мекендер жүйелі зерттеу объектілеріне айналып, әліпбидің жалпыхалықтық талқылаудан өткен нұсқасы қабылданды. Бейбіт күндегі ерлігімен, қажырлы еңбегімен, жасампаз жобаларымен, жарқын жетістіктерімен қоғамға үлгі болатын 100 жаңа есім анықталды. Әлемдік ақыл-ой қазынасынан 100 кітап таңдалып, оны қазақ тіліне аудару ісі жүйеге түсті.
Елбасы тапсырмасымен қазақ халқының қастерлі орындары саналған, халық жадындағы қасиетті мекендерді қайта жаңғырту ісі қолға алынды. Оған «Егемен Қазақстан» газеті де қал-қадерінше атсалысты. «Ата жұрт: аңызға айналған атаулар» деген айдар ашып, Аспантаудан Беғазыға, Отпантаудан Отырарға дейінгі алып аймақтағы өскен жер, өрген орта тарихы қағазға түсірілді. Бас басылым бетінде жалпы рухани жаңғыру аясында жарық көрген материалдардың саны 2 мыңнан асты.
Қазақ халқының ұлттық санасы туған топырақпен тұтас ұғым екені ежелден белгілі. Алаш көсемі Әлихан Бөкейхан «Туған жердің әрбір түйір тасы қазақтың өңіріне түйме болып қадалуы керек» десе, сол қазақтың әрбір түйір тасының тарихы бар екенін білеміз. Ол аңыз-әпсаналарды халық санасына сіңіру арқылы, өткенімізді саралап, бүгінімізді байыптауға бет алуымыз керек.
Қазақ елі ата-бабаларының қорымымен шекарасын шегендеп, дәстүрімен дәуір келбетін деректеп, әрбір белі мен жотасын, көлі мен қоғасын сана деңгейінде ұлықтап келе жатқан жоралы жұрт. Әрбір атаудың астында аңыз, әрбір әулиелі үңгірлердің әпсаналары болатыны сондықтан.
Қазақстан ширек ғасыр ішінде асқаралы белестерді бағындырып, ендігі жерде әлемдегі дамыған 30 елдің қатарынан табылуға ұмтылып отыр. Елбасының алысты тереңнен болжайтын стратегиялық саясатының арқасында мемлекет қарышты экономикалық дамуға қол жеткізді. Ал мұнда Мемлекет басшысы айтқандай «Шын мәнінде, Қазақстанның әрбір жетістігінің артында алуан түрлі тағдырлар тұр». Осындай ниеттен туындаған «Қазақстандағы 100 жаңа есім» жобасы елдің өркендеуіне өзіндік үлес қосқан тұлғаларды саралады. Жаңа жобаның арқасында заманға сай тұлғалар шоғыры қалыптасқанынан қалың жұртшылық хабардар болды.
Ұлттық мәдениет жауһарлары жаһан төрінде дәріптелді
Мемлекет басшысы «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында: «Жаһандағы заманауи қазақстандық мәдениет» жобасын іске асыруға тиіспіз. Әлем бізді қара алтынмен немесе сыртқы саясаттағы ірі бас-тамаларымызбен ғана емес, мәдени жетістіктерімізбен де тануы керек» деп айтқаны біздің тарихи-мәдени қазыналарымызды, рухани құндылықтарымызды әлем жұртшылығына таныстыруға бастамашы болды деуге негіз бар. Соңғы бір жыл ішінде отандық мәдениеттің жауһарларын төрткүл дүниеге таныту барысында орасан зор жұмыстар атқарылды.
Бағзыдан жеткен бабалар мұрасы негізінде қалыптасқан еліміздің бүгінгі мәдени өмірін әлемге танытуда айрықша мүмкіндік туды. Былтыр қазан айында Париждегі ЮНЕСКО-ның штаб-пәтерінде «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламасы таныстырылып, «Алтын адамның әлем музейлеріне шеруі» жобасы аясында «Ұлы даладағы көшпенділер тарихы», «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» атты картасының тұсаукесері өтіп, Қазақстан және Астана туралы бірегей деректі фильмдер көрсетілді. 2017 жылдың 14 қыркүйегінен бастап 4 ай бойы Британ музейінде (Ұлыбритания) өткізілген «Еуразияның ежелгі көшпенділері» халықаралық көрмесі мен Тәуелсіздік күні қарсаңында Нью-Йорк қаласында (АҚШ) ұйымдастырылған «PHOTOfest.KZ – гүлденген Қазақстан әлем фото-суретшілерінің көзімен» атты фотокөрмесі қазақтың тағылымды тарих ұйыған байтақ даласына әлем халқының көңілін аудартты.
Елімізде жаңа бет-бейнесі келісті келбетін қалыптастыруға септескен «Жаһандағы заманауи қазақстандық мәдениет» бағдарламасы мәдениеттің барлық саласын қамтыды деуге болады. Қазақтың театр және кино өнерін де әлемдік мәдени кеңістікте жан-жақты насихаттау – осы бағдарламаның басты бағыттарының біріне айналып отыр. Былтыр жыл аяғына таман Лос-Анджелес қаласында «Қыз Жібек», «Анаға апарар жол», «Алмас қылыш» фильмдері көрсетіліп, АҚШ-тағы қазақстандық кино күндері өтті. Отандық кино индустриясы мен голливудтық кинокомпаниялар арасындағы әріптестік байланыстың арқасында «Қазақфильм» киностудиясының голливудтық кинорежиссер Джеф Веспамен бірлесе түсірген «Әміре» кинокартинасы жарыққа шықты. Отарлық озбырлықты жан-дүниеңе басқаша көзбен сездіріп, ой салатын фильмде көмейіне бұлбұл ұялаған әнші Әміре де, Алаш ардақтысы Мұстафа Шоқай да өздері келбетті, сөздері келісті кемел тұлғалар! Ең бастысы, соңғы күндері қазақ баспасөзінен аңғарғанымыздай, қоғамда, әсіресе жастар арасында әсем әнімен Парижді таңғалдырған Әміре мен тұтас, тәуелсіз Түркістан идеясы үшін эмиграцияға кеткен Мұстафа Шоқай өміріне деген қызығушылықтың арта түскенін байқадық.
Әліпби – мемлекет құрып, Астана салумен бірдей ауқымды жоба
Елбасының бағдарламалық мақаласындағы негізгі ұстындардың бірі – қазақ тілін латын әліпбиіне көшіру. Әліппе ұлттың таңбасы, елдіктің айшығы, мемлекеттің тәуелсіздігі мен тұтастығын айқындайтын символдардың бірі екені белгілі. Бұл тұрғыдан алғанда таңба таңдау – өркениет жолын да таңдау деген мағына береді. Сондықтан әліппесін алмастыру туралы қабылдаған шешімі арқылы Елбасы қазақ елінің тәуелсіздігін бекемдейтін, тұтастығын нығайтатын, Мәңгілік ел мұратын тұғырлы ететін тарихи таңдауын жасады деп ойлаймыз.
Бұған дейін жазған ойымызды тағы да нықтай түссек, елдің төл әліпбиін жасау – Тәуелсіздік алу, Мемлекет құру, Астана салу сынды аса ауқымды әрі тағдыршешті жобалардың бірі. Сол себепті де Мемлекет басшысы бұл мәселеге айрықша мән беріп, оны бүкілхалықтық талқылауға шығарды. Бір ғана «Егемен Қазақстан» газетінің өзіне еліміздің түкпір-түкпірінен жүздеген хаттардың келуі, газет бетінде ғалымдар мен сарапшылардың, тіл мамандарының, қарапайым жұртшылық өкілдерінің, тіпті шетелдік мемлекет және қоғам қайраткерлерінің пікір білдіруі, әліпби мәселесі бойынша мыңға жуық мақала жариялануы соның айқын айғағы деп білеміз.
Расында да, мамандар латын әліпбиі қазақ тілінің бояуын, ерекшелігін, тілдік заңдылықтарын сақтайтын бірден-бір әліпби екенін алға тартады. Латын әліпбиі – ғылымның, техниканың тілі. Елбасы тапсырмасын жүзеге асыру үшін бұл бағытта да қыруар жұмыс атқарылды. Әліпбидің нұсқалары қабылданып, ел сүзгісінен өтті. Қазақстан Президенті соңғы нұсқаны бекітіп, тиісті Жарлыққа қол қойды. Стратегиялық маңызы бар құжат қабылданып, Білім және ғылым министрлігі жақында қазақстандық мектептерді латын әліпбиіне көшіру кестесін жариялады. Осыған сәйкес мектептеріміз 2025 жылға дейін кезең-кезеңімен жаңа әліпбиге көшеді. Бұл – ел болашағы үшін жасалған маңызды қадамдардың бірі. Сондықтан, «Егемен Қазақстан» да бұл бағытта өз қадамын жасап, наурыздан бері оқырмандарға газетіміздің атауы латын әліпбиімен жете бастады.
Инфографиканы жасаған Амангелді Қияс, "Егемен Қазақстан"
100 оқулық: ақыл-ой қазынасына қосылған телегей білім
Қарыштап дамып бара жатқан жаһандық үрдістен қалмай, бәсекеге қабілетті мемлекеттердің қатарында болу үшін сөз жоқ сапалы білім, білікті ұрпақ қажет. Елбасы адами капитал ұғымын бекер алға тартқан жоқ. Заман көшіндегі небір қиын асу мен белестерді қазіргі уақытта күш емес, білім бағындыратынын көріп келе жатырмыз.
Бүгінгі қазақ жасы жан-жақты ақпараттанған, бірнеше тіл меңгеріп, өз саласының кәсіби маманы болуы тиіс. Бұл ретте Елбасының тапсырмасымен әлемнің үздік университеттерінде оқытылатын, ондаған тілге аударылып, бірнеше мәрте басылып шыққан үздік ғылыми оқулықтарды қазақ тіліне өз деңгейінде аударып, жалпы студент қауымға жеткізу міндеті жүктелгені мәлім. Бұл бағытта атқарылған жұмыстың бір парасын кеше «Ұлттық аударма бюросы» қоғамдық қоры Мемлекет басшысының қатысуымен өткен алқалы жиында таныстырды. Еліміздегі ғалымдар мен жоғары оқу орындарынан келіп түскен 800-ден астам ұсыныстың ішінен таңдап алынған жүз оқулықтың биыл он сегізі аударылып, оқырманға ұсынылды. Елбасы өзі қатысқан шарада бұл жоба туралы оң пікірлер айтылды.
Әрине, бұған дейін де ана тілімізге әлем әдебиетінің жауһарлары аударылғаны рас. Бірақ әлемнің ең үздік ақыл-ой иелерінің таңдаулы еңбектері дәл осындай ауқымда жүйелі түрде аударылған емес. Тарихқа үңілсек, грек философиясын аудару арқылы ислам әлемінің ғылыми тұрғыдан толысқанын білеміз. Ал мұсылман ғалымдардың ғылыми жетістіктерін түпнұсқадан аудару арқылы Еуропада Ренессанс дәуірі басталған еді. Жалпы, мұндай іргелі аударма ұлттық жаңа мәдениет қалыптастырады, халықтың ой қазынасын байытады, жаңғыртады, оның тереңге тартқан тамырына қан жүгіртіп, жас толқынның шығармашылық әлеуетін арттырады. Сондықтан шетелдердің шоқтығы биік ғылыми шығармаларын түпнұсқадан тікелей аудару арқылы тіліміздің өрісі кеңейді, жаңа терминдермен байыды, ең бастысы, елімізде аударма мектебі қалыптасып, нығайды. Осы тұрғыдан алғанда, Елбасы бастамасымен жүзеге асып жатқан бұл жобаның бүгінгі һәм ертеңгі ұрпақ үшін мәні мен маңызы, тигізер пайдасы өлшеусіз. Бұған дейін мұндай мемлекеттік деңгейдегі іргелі жобаның алыс-жақын көрші мемлекеттер мен жалпы түркі әлемінде жасалмағанын да айта кеткен жөн. Бұл мемлекеттің білімге, жас ұрпаққа жасаған үлкен қамқорлығы деп түсінуіміз керек.
Түбі бір түркі жұртының темірқазығы
Осы орайда айта кетерлік жайт, Елбасының болашаққа бағдар болар бұл мақаласы тек қазақ халқының қазынасына ғана олжа салатын бағдарлама емес, түбі бір түркі жұртының да терең тарихын зерделеп жатқан халықаралық ірі жоба деуге толық негіз бар. Бұл ой – былтыр ғана көшпелі жұрттың көне қонысы Керуленнен көш бастап, Арқаның алтын қазығы – Ұлытаудағы Кеңгір бойына келген «Кентайдан Ұлытауға дейін: тарихи жадының жаңғыруы» халықаралық экспедициясы кезінде дүниеге келген болатын. Расымен де біздің тарихымыздың тек Қазақстанның қазіргі шекарасымен шектелмейтіні белгілі. Біздің тарихи жадымыз тас балбалдардың тамырында, түркі көсемдерінің тұғырында екені анық. Байқал мен Балқанның, Алтай мен Анадолының, Моңғолия мен Мажарстанның арасындағы байтақ далада көшпелі байырғы түркі халықтарының өнегелі ізі мен өміршең сөзі сайрап жатыр. Оның үстіне әлем бізді түркі жұртының алтын бесік – қарашаңырағы, Қазақстан Президентін түркі жұртының көшбасшысы деп танитыны белгілі. Сондықтан «Рухани жаңғыру» бағдарламасы болашақта ұлттық коды мен түпкі тарихы бір, тағдыры мен тамыры ұқсас, мақсаты мен мүддесі бір бауырлас халықтар арасын жақындастыратын, ағайын арасына алтын арқау болатын іргелі жобаға айналса деген тілегіміз бар. Азат Алаштың ақ парағына жазылған Елбасы мақаласы түркі жұртының рухани темірқазығы, Ұлы Даланың Ренессансы болары анық!
Дархан Қыдырәлі
