Қуаныш Сүлейменов бүгінде қазақтың ақ бас сиырын өсірумен шұғылданатын Жарма ауданындағы «Шалабай» ЖШС-нің бас директоры қызметін атқарады. Жүз елуге жуық адамды жұмыспен қамтып отырған шаруа қожалығында қазір 3 мыңға тарта асыл тұқымды түлік өсірілуде. Жұмысшыларға да барлық жағдай жасалған. Мұндағы жұмысшылар күндіз мал жайса, кешке бильярд ойнайды. Жә, бұл туралы сәл кейінірек.
Бұрынғы мұғалім, бүгінгі кәсіпкер
Әрине біздің кейіпкеріміз мұндай жетістікке бірден қол жеткізбегені анық. Былтыр «Қазақстанның 100 жаңа есімі» жобасы жеңімпаздарымен бірге Елбасымен кездескен кәсіпкердің ауыл шаруашылығы саласына ұстаздықтан келгенін біреу білсе, біреу білмеуі де мүмкін. Қуаныш Сүлейменов неге мұғалімдікті тастап, кәсіпкерлікке, кәсіпкерлік болғанда атакәсіп мал шаруашылығына біржола бет бұрды? Мұның да өз себебі бар екен. «Тоқсаныншы жылдар ортасында кеңшар құлап, ауылдағы шаруашылықтар тарап кеткен еді. Жұмысымды 2000 жылдардың басында тарих пәнінің мұғалімі болып бастадым. Ауылдан бәрі көшіп кетіп жатты. Шалабай ауылындағы 2 мың адамнан 4 жылдың ішінде 1100 тұрғын ғана қалды. Мектептегі 300-ден астам оқушы 130-140-қа дейін түсті. Кіндік кескен мекеніміз көз алдымызда қирап, күннен-күнге ажары кете бастады. Қазақтың атақты ақ бас сиырының отаны саналған, кезінде 8 жарым мыңға дейін Қамбар ата түлігін өсірген Шалабайда бірде-бір асыл тұқымды мүйізді қалмады. Осы жайт жаныма қатты батты. Сөйтіп жүргенде бір күні «Қазақстан инвестициялық қоры» АҚ президенті Зейнолла Кәкімжановтың «Экспресс-К» газетінде жарияланған сұхбатын оқыдым», деп бастады әңгімесін бұрынғы мұғалім, бүгінгі кәсіпкер.
Расында бұл сұхбат кейіпкеріміздің ғана емес, кезінде атағы дүркіреген Шалабай ауылының да өміріне өзгеріс әкелерін ол кезде ешкім де болжамаған болар. Әлгі сұхбатында З.Кәкімжанов балаларына шағын шаруа қожалығын ашқысы келетінін, қажет болса сатып алуға дайын екенін, ондағы мақсаты ұрпақтарына ауылды көрсеткісі, ауылдың қасиетін сезіндіргісі келетін айтады. Содан не керек, құрып кеткен ақ бас сиырды қайта қалпына келтіру үшін инвестор таппай аһ ұрып жүрген Қуаныш Сүлейменов аталған газет арқылы Қазақстан инвестициялық қорының басшысына хат жазады. Біржарым жылдан кейін көмекшісі хабарласып, З.Кәкімжановпен кездесіп, сол кісінің қолдауының арқасында «Шалабай» мал тұқымын асылдандыру зауытын қалпына келтіруге кірісіп кетеді. «Ол кезде ауылда мектеп директоры едім. Қазақстан инвестициялық қорының басшысы қазақтың ақ бас сиырын қайта қалпына келтіремін, туған ауылыңның туын биік көтеремін десең, еңсесін тіктеймін десең, мектептегі жұмысыңды тас-
та, бірыңғай осы іспен шұғылдан» деген соң мектептен кетуге тура келді. Ұйғарымымды мектептегі әріптестеріме айттым. Ол кезде арамызда бір зоотехник, бір мал дәрігері жоқ. Жігіттер қолдады. «Барайық, көрейік» деді. «Туған жеріміз, өскен мекеніміз. Ата-бабаларымыз осында жатыр. Ауылдың тарағаны біздің де жанымызға батып жүр» деді. Сөйтіп кірісіп кеттік. Жұмыс нәтиже беріп, 2006 жылдың қазанында Ұлан ауданындағы «Багратион» шаруа қожалығынан 155 бас қазақтың ақ бас сиырын сатып алдық. Осылайша «Шалабай» мал тұқымын асылдандыру зауытының қайта өркендеу дәуірі басталды», дейді Қуаныш Сүлейменов.
Күндіз мал жаяды, кешке бильярд ойнайды
Елмен бірге қиындық кешіп, елмен бірге қиындықты еңсерген кәсіпкер бүгінде Шалабай халқының жағдайы жақсарғанын, 1100 тұрғынның саны 1600-ге жуықтағанын, қазір ауылда сатылатын үй емге табылмайтынын айтады. «Мұндағы жұмысшылар күндіз мал жайса, кешке бильярд ойнайды» дедік қой жоғарыда. Ол рас. Мұнда малшыларға арнайы жатақхана салынған. Жатақхана деген аты болмаса, кешеннің ішінде монша да, сауна да, бильярд та бар. Жантайып жатып кино көремін десеңіз де еркіңіз. Шалабайлық малшылардың «Жұмыста емес, шипажайда жүрміз» дейтін әзілінің бекерге айтылмағанын осыдан-ақ аңғаруға болатындай. Қ.Сүлейменовтің айтуынша, бұл демалыс үйлері Аргентина мен Жапониядағы үйлердің үлгісінде салынған. Күз бен қыста жұмысшылар тұратын жатақхана 2015-2016 жылдары жаз уағында лагерьге айналдырылып, Жарма ауданындағы әлеуметтік жағдайы төмен отбасылардың балалары тегін тынығып қайтыпты. Туған ауылынан кіндік үзбеген азамат өзі оқып, білім алған, ұстаздық қызмет атқарған мектебін де назардан тыс қалдырған емес. «2013 жылы ауылдағы мектепке бардым. Байқасам, 5-ке оқитын балалардың саны азайып, 20-ға түсіпті. Сосын мектеп директорына «Үздік оқитын оқушыларды жыл соңында, яғни соңғы қоңырауда ақшалай сыйлықпен марапаттап отырсақ қайтеді. Оны жыл басында өздеріне ескертіп айтып отырайық» деген ұсыныс айттым. Міне, 5 жыл ішінде үздіктер саны 20-дан 67-ге дейін жетті. Үлкен қалаларда мүмкіндік көп қой. Үйірме де көп. Ауыл балаларының оқуға деген ынтасын арттыру мақсатында осы істі қолға алдым», дейді кәсіпкер.
Осылайша Қ.Сүлейменов Жарма ауданындағы үш мектептің (Шалабай, Бірлік, Әди Шәріпов ауылы) үздік оқитын оқушыларына жыл сайын 15 мың теңгеден сыйақы беріп келеді. Осының нәтижесінде аталған ауылдарда оқушылардың білім деңгейі біршама көтеріліп, Шалабай ауылы ҰБТ-дан ауданда көшбасшы елді мекендердің қатарынан көрініпті. Кәсіпкер туған ауылынан көмегін аяған емес. Осыдан біраз уақыт бұрын 6 жарым миллион теңгеге хоккей кортын салып берсе, Шалабайда Мәдениет үйін салу үшін жобалау-сметалық құжат жасауға 12 миллион теңге бөліпті. Алдағы уақытта ауылға жаттығу залын, мейрамхана мен балалар алаңын салуды жоспарлап отыр. Қазақтың ақ бас сиырының тұқымын қайта жаңғыртып, ауылын ажарландырған азаматтың тағы бір жоспары – Қамбар ата түлігінің санын 10 мыңға жеткізу. Бұл – алдағы 5-6 жыл мұғдарына межеленген шаруа. Дәл қазіргі уақытта ақ бас сиырдың өнімдерін жеке бренд ретіне саудаға шығару үшін сауда нүктелерін ашумен шұғылданып жатқан көрінеді.
Түйін
«Ауылым – әнім» атты әнді айтқанда, «Туған жерін сүйе алмаған, сүйе алар ма туған елін» деп шырқайтын едік қой. Бажайлап қарасақ, бұл мағынасы өте терең сөздер». Елбасы өзінің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында осылай деп жазып еді. Біздің кейіпкеріміз де осы ойды өміріне өзек етіп келеді десек, артық айтпаған болармыз. «Біздің ауылда өзге ұлт өкілдері көп тұрды. Бала кезімде солардың өздерінің тарихи отандарын ерекше жақсы көретініне, қаншылдығына таңғалып, «біз неге сондай емеспіз?» деп іштей налушы едім. Мектепте директор болып жүргенде ауылдағы үлкен ақсақал: «Сен әрі-бері жүргенде зираттарға қара. Қазақтар неге бейіттерді үлкен қып салған? Еріккеннен салған жоқ. Бұрын жоңғарлармен соғысқанда батыр бабаларымыз «біз ешқайда қашпаймыз, бір адым да шегінбейміз. Өйткені біздің артымызда ата-бабамыздың зираттары тұр, әруақтар тұр» деген», деп еді. Ақсақалдың сол сөзі әлі күнге дейін ойымда. «Бабаларымыз мықты болған, біз неге сондай болмаймыз? Бізге қалдырған ұлан-байтақ жерді неге гүлдендіріп, өркендетпеске?» деген ой келген сол кездерде. Қазір ойлаймын, шетелге қызығудың еш қажеті жоқ. Қазақстаннан артық жер жоқ әлемде. Біздің табиғатымыз секілді табиғат ешқандай жерде жоқ. Қазақстанды Германиядан да, Америкадан да артық қылуға болады. Ол өз қолымызда. Туған жерін сүйетін патриот азаматтардың қолында. Сондықтан туған жерге қызмет ету керек, туған жерді гүлдендіру керек», дейді «Қазақстанның 100 жаңа есім» жобасы жеңімпаздарының бірі Қуаныш Сүлейменов.
Азамат ҚАСЫМ,
«Егемен Қазақстан»
Шығыс Қазақстан облысы,
Жарма ауданы
