Ал бұл «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне жеке тұлғалардың кірістері мен мүлкін декларациялау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңына сай атқарылып жатқан жұмыстың нәтижесі. Бүгінде осыған байланысты барлық заңнамалық база жаңа Салық кодексінде жазылып, жалпыға бірдей декларациялауға қатысты нормалар айқындалып отыр. Енді 2020 жылы декларацияны Қазақстанның кәмелетке толған азаматтары, оралмандар мен тұруға ықтиярхаты бар адамдар, кәмелетке толмағандар (яғни олардың тіркелген мүліктері болса немесе табыс табатын болса ғана), сонымен қатар Қазақстан аумағында мүлігі немесе қатысу үлесі бар болған кезде шетелдіктер де тапсырады.
Бұл қалай жүзеге асады? Табыстар мен мүлік туралы декларация (жылдық) жыл сайын ұсынылатын болады. Ол 2 формаға сәйкес, яғни кеңейтілген 270.00 түрі және қысқа 260.00 түрі бойынша тапсырылады. Кеңейтілген декларацияда бір жыл ішіндегі кірістер жазылып, сосын онда жылжымайтын мүлікті, көлікті, бағалы қағаздарды, оған қатысу үлесін, инвестициялық алтынды, қаржы құралдарын сатып алу немесе меншіктен шығару дерегі көрсетіледі. Ал кірістер мен мүлік туралы қысқа декларацияны (ол 1 парақта ғана болмақ) зейнеткерлер, мұғалімдер, студенттер мен жалдамалы жұмыскерлер тапсырады. Осылайша олар бір жыл ішінде басқа көлденең табыс алмағандарын растайды. Бұл декларацияны халықтың 70%-ке жуығы тапсырады деп күтілуде. Қазірдің өзінде бұл жұмыстардың нәтижесін байқап көру үшін Қарағанды облысында қанатқақты жоба іске қосылды.
Бұл ретте, яғни декларациялау жүйесіне қосылу кезінде жеке адам өз мүлкін, дебиторлық және кредиторлық берешегін, қолма-қол ақшалай қаражаттары мен шетелдік банктердегі қаржылық мәліметтерін (депозиттер, несиелер) 250.00 формасында көрсетеді. Осылайша жеке тұлғаның активтері мен міндеттемелері туралы бастапқы (кіріс) декларация ұсынылады. Егер болып жатса бұлардан өзге де, мәселен зергерлік бұйымдарын, биологиялық активтер түріндегі басқа да мүліктерін көрсетуге құқылы. Ал адамдарға оңай болу үшін декларацияны электронды түрде де ұсыну жоспарланып отыр. Осыған ынталандыру мақсатында оның 2 мерзімі көзделген: декларацияны қағаз түрінде ұсынатындарға 15 шілдеге дейін, ал электронды түрде ұсынатын адамдарға 15 қыркүйекке дейін уақыт беріледі.
Сонда алдын-ала есептеу бойынша, 2020 жылы 18 жасқа толған азаматтарды есепке алғанда, шамамен 12,9 млн адам декларация тапсырады екен. Ал бұл бізге не береді деген сауалға тоқталар болсақ, жұмыс істеп жүрген адамдардың өз табыстарын толық әрі әділ алуына жол ашады. Нақты төленетін табыс айқындала түседі. Соған сай зейнетақы қорына тиісті мөлшерде ақша аударылып тұрады. Сөйтіп еңбек өтілі қамтамасыз етілетін болады және жеке тұлғалардың салықты толық төлеуін қамтамасыз етеді.
Сонымен 2020 жылы декларациялау жүйесіне енген кезде активтер мен міндеттемелер туралы декларация толтырылғанда онда меншік құқығындағы мүлік, соның ішінде пәтерлер, көліктер, банктердегі салымдар және жеке тұлғаның 2019 жылғы 31 желтоқсандағы қаржылық жағдайы тұтас көрсетілуі тиіс. Осылайша 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап жоғарыда аталған заң негізінде елімізде жаппай жеке тұлғалардың кірістері мен мүлкін декларациялау жүзеге асырылады. Ал жалпыға бірдей декларациялау жеке адам үшін де, мемлекет үшін де тиімді болмақ.
Александр ТАСБОЛАТ,
«Егемен Қазақстан»
