ДҮБІРГЕ ТОЛЫ ДҮНИЕ

ЕУРООДАҚ ӨЗ МҮШЕЛЕРІН ЖОЛДА ҚАЛДЫРМАЙДЫ Жақында Еуропада күтпеген оқиға болды. Қарт құр­лықтың белді мемлекеттерінің бірі саналатын Грекия эко­номикалық күйреуге душар бола жаздады. Қаржысы тау­сылған үкімет жұртты айлықтан қысып еді, оған қар­сылық білдірген халық көтерілді. Сонда Еуроодақ бұл елге жедел түрде көмек көрсету керек деп шешті. Бұрын бұлай болмаған. Тіпті дүниежүзілік эко­­номикалық дағ­дарыстың өткен жылғыдай ша­рықтау кезінде де әркім қиын­дық­тан өзінше шы­ғып жататын. Ал бұл жолғы жағдай мүлде өзгеше. Грекия басқа түскен жағдайын хабарлағанда, Еуроодақ басшылары Брюссельде жедел бас қосып, бұл елге эко­номикалық көмек көрсету қажет деп шешті. Грекияға көмек керек де­ген­де, Еуроодақтың жаңа сайланған президенті Херман ван Ромпей, сол ЕО үкіметі саналатын Еуро­комиссияның төрағасы Жозе Ма­нуэль Баррозу, Еуропа орта­лық банкінің төрағасы Жан-Клод Три­ше Брюссельге Франция пре­зи­денті Николя Саркози мен Германия канцлері Ангела Мер­кельді шақырды. Әрине, оларға “кінәлі жақ”– Грекияның пре­мьер-министрі Георгиос Папан­дреу қосылды. Қалыптасқан жағдай өте күр­делі деп шешті олар. Ішкі жағ­дай­­ды түзейміз деп Грекия сырт­тан қарыз ала беріпті. Ақырында ол іш­кі жалпы өнімнен де асып кет­­кен. 300 миллиард долларға жет­­кен мемлекет қарызы ішкі жал­пы өнімнің 125 пайызын құ­райды екен. Оның үстіне талай қаржы көлеңкелі экономикаға кетіп, бюджетке түспей қалыпты. Бұл елді қаржылық күйреуден сақ­таудың бірден-бір жолы – көмек. Әрине, қиналғанда көмекке келетін достардың болғаны жақ­сы. Еуроодақ өзіне мүше елдерге үлкен экономикалық қарым-қатынас кеңістігін ашудың өзі­мен-ақ көптеген елдерге еркін да­муға, резервтерін толық пайда­лануға жағдай жасайды. Жұрттың бұл одаққа кіруге құштар бола­тыны да содан. Ал енді, міне, үл­кен қиындыққа ұшыраған жағ­дай­да да бір елге тікелей қар­жы­лық көмек бе­­ру­дің жолдары жан-жақты қа­рас­ты­рылып жа­тыр. Тағы бір ай­та­тын жай: Гре­кияға қаржылық көмек беру Еу­ро­одақ үшін өзі­нің одақтасына деген қайырым­дылық борыш қа­на емес, эко­но­ми­калық қажеттілік те. Грекия экономикалық иірімге түсер болса, ол өзімен бірге басқаларды да құрдымға қарай тартады. “Біз Грекияға көмектесуіміз керек, бұл Еуропаның да, Еуроодақтың да міндеті”, деді Еуроодаққа би­ыл­дан бастап төрағалыққа кіріс­кен Испанияның премьер-ми­нистрі Сапатеро. Грекиядағы жағ­дай бұл елдің экономикасына кәдімгідей әсер етіп отырған көрінеді. Грекиядағы жағдай бірден ортақ валюта – еуроның баға­мы­на да әсер етті. Еуропаның 16 елін­де қолданылатын валютаның бағасы айтарлықтай төмендеді. Осының өзі де Грекияға көмек қолын ұсыну қажеттігін дәлел­дейді. Сөйтсе де Еуроодаққа кіретін жетекші елдер, одақтың басшы­лығы бірден-ақ әріптестеріне көмек беру бағытын ұстанған­мен, бұл аймақта бұл шараға қарсылардың қарасы да айтар­лықтай. Көмек беру бастамашы­ларының бірі канцлер Меркель болғанымен, неміс қауымында қарсылар үні қатты естіліп жа­тыр. Тіпті Грекияны еуро аума­ғынан шығарып тастау жөнінде де ұсыныс білдірілді. Еуроодақ қаржы министрлері бас қосып, бұл мәселені талқылағанда, біраз кінә Грекияның өзіне артылды. Қиындық кімнің де болса басына түседі. Сонда көмек қо­лын созар достың болғаны жақ­сы. Еуроодақ өзінің сондай қау­ым­дастық екенін Грекиядағы жағ­дайға байланысты дәлелдей ала ма, жоқ па, оны таяудағы уақыт көрсетеді. ЖАМАННЫҢ ЖАМАННАН ЖАҚСЫСЫ БОЛА МА? Ресми түрде Иран, атап айтқанда, осы елдің Атом қуаты жөніндегі ұйымының жетекшісі Әли Әкбар Салехи өздерінің уранды 20 пайызға дейін байыту жөнінде шешім қабылдағанын мәлімдесе, оған жауап ретінде АҚШ президенті Барак Обама өз елі және одақтастары Иранға қарсы қатаң санкциялар жүйесін әзірлейтінін айтты. “Жаманның жаманнан жақ­­сысы бола ма?” деп жаңылтпаш сияқты сұрақ қойғанда, әңгіме сол Иранның уран­ды 20 пай­ызға дейін байы­туды қолға ал­мақ­тығы да жақ­сы еместігі, сондай-ақ АҚШ пен оның одақтастарының бұл елге қарсы қатаң санкциялар жүйесін қолдануды жүзеге асырмағы да жақсы еместігі жайында. Қар­сы­ласқан екі жақтың біреуіне іш тар­тып, біреуіне бүйрегің бұра­тыны бар. Демек, сол аталған екі жаманның біреуінің жамандығы сәл бәсеңдеу, яғни “жақсырақ” көрінуі мүмкін. Сонда қайсысы “жақсырақ”? Біреуін дұрысырақ деуге аузың бармайды. Біз солай десек те, біреуін дұрысырақ көретіндер табылып жатыр. Санкция Иранның өзіне ғана емес, басқаларға да жаман деп жар салып жүргендердің ой­ла­рын ұғу қиын емес. Әрине, олар Иранның уранды 20 пайызға дейін байытып, ядролық қаруға не­гіз қалауын жақсы демейді. Әлі де келісім жолын іздеген жөн дейді. Иранға қарсы қатаң шараларға қарсы тұратын Ресей мен Қытай. Қатаң шараны БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі ғана белгілей алады. Осы екі ел сол кеңестің тұрақты мү­ше­сі ретінде қатаң санкцияны вето құқын пайдаланып қабылдатпай тастай алады. Ал мұны Иран, оның басшылығы жақсы біледі. БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінде АҚШ-қа қарсы шығатын Ресей мен Қытайдай елдер болмаса, Иран бүгінгідей тайраңдауының біріне де бармас еді. Санкциялардан зиян шегетін­дер қатарына Иранмен эконо­микалық байланысы бар елдердің бәрін қосуға болады. Әсіресе, мұнай мен газға тәуелділігі бар елдерге қаттырақ тиюі мүмкін. Сөйтсе де, Ресей мен Қытай, біз­діңше, бұл мәселенің экономика­лық жағынан гөрі саяси жағына көбірек мән береді. Бұл елдердің экономикасы дәл Иранға ғана қа­рап тұрған жоқ. Ресейдің өзінде мұнайы да, газы да жеткілікті, ал Қытай басқа жер­ден де ала алады. Мұндағы екі елге де ең маңыздысы – әлемдік геге­мон АҚШ-тың аяғынан бір ша­лып қалу, оның дегенін жүзеге асыртпау. Әсіресе, Ресейдің ақпараттық кеңістігінде, оған біздің еліміз де жатады, Иранға қатаң санкция қол­дану шарасын айыптау ба­сы­мырақ. Іштей болса да, Мәскеудің саясатына іш тартатын біздің де кейбір саясатшыларымыз бұл санк­циялар Қазақстанға да ауыр тиеді деп есептейді. Иран бол­ма­са, біздің астығымыз қамбада ші­ритіндей көрінеді. Ал ураны­мыз­ды өткізетін ел таппай, сандалып қалатындай екенбіз. Әрине, достық қарым-қатынастағы елге санкция қолданылуы жақсы емес. Оның біздің экономикалық бай­ланысымызды шектейтіні де рас. Бірақ дәл осыдан тұралап қал­майтынымыз да ақиқат. Ал Иран ядролық бағдарламасын жүзеге асырып, сол кесапат қаруын көрсетіп, қоқаңдай бастаса, не болмақ? Жай қоқаңдап қоймай, оның аяғы қарулы қақтығысқа ұласып кетсе ше? Жаманның үлкені, сірә, осы болар. Екінші жаман осы жаман­нан туындап отырғаны да белгілі. Иранның ядролық бағдарла­ма­сы­ның айқайы естілгелі біраз уақыт. Қыңыр әрекет бір жақты шығып жатыр. Оны бүкіл әлем айып­тай­ды. Соған қарамай, Теһран бе­ті­нен қайтпай отыр. Жұрт олардың бейбіт мақсатты көздейміз деге­ні­не де сенбейді. Шын мақсат сон­дай болса, түрлі түлкібұлаңға сал­май, әлемнің көз алдында, ашық жүргізсе болмай ма? Бір жаман екінші жаманды тудырып отырғаны даусыз. Қи­­сын­ға жүгінсек, алдымен бір жа­манды туындатқан жаман жой­ылса, екіншісі болмас еді.