Аударма • 31 Қазан, 2018

ДНК-лардың көбі неліктен зерттелмеген?

684 рет
көрсетілді
4 мин
оқу үшін

Сізде PNMA6F деп аталатын ген бар. Жалпы, ол адамдардың бәрінде бар. Бірақ осы геннің немесе оны жасайтын протеиннің мақсатын ешкім білмейді. Қарап отырсақ, PNMA6F түсініксіз жалғыз ген емес екен. 

ДНК-лардың көбі неліктен зерттелмеген?

Карл ЗИММЕР, «Нью-Йорк Таймс»

Чикагодағы Northwestern университеті зерттеушілерінің мәліметіне сүйенсек,  адам денесіндегі 20 000-дай протеиндік геннің 5400-ге жуығы туралы толыққанды мәлімет жоқ. Гендеріміздің көбіне назар аударылмаған немесе нашар зерттелген. Тек 2000-дай генге басымдық беріліп, кейінгі жылдары жарияланған ғылыми жұмыстардың 90 пайызы осы бағытта жүргізіліпті. 

Мұндай теңсіздікке бірнеше фактор ықпал еткен және бұл ғалымдардың ғылымға көзқарасын анық байқатады. 

Әдетте зерттеушілер бұған дейін талай зерттелген гендерге назар аударуға бейім. Өйткені нәтижесі белгісіз бола­тын­дықтан, PNMA6F секілді генді зерт­теу ғалымның карьерасына нұқсан келтіруі мүмкін. 

«Егер осыншалықты баяу зерттеу жүр­гізсеңіз, онда аталған гендерді түсі­нуге уақыт жетпеуі мүмкін», дейді ғы­лы­ми жұмыс авторының бірі Луис А.Нуньес Амарал. 

Қазіргі таңда ғалымдар ақуыздарды егжей-тегжейлі зерттей бастағандықтан, ке­ле­шекте мұндай гендер туралы кең көлем­ді мәлімет жинап қалуымыз мүмкін. Бұған дейін ғалымдар ДНК коды өзінен тараған бүкіл гендерге берілетінін алғаш байқаған болатын. 

Зерттеушілер адам гені туралы мәлі­мет­тің жетіспейтінін 2003 жылы байқады. Ақыры санаулы бөлігі ғана ғылыми жұмыстарға негіз болыпты. 
Бүгінде ғалымдар адам геномының егж­ей-тегжейлі картасын әзірледі. ДНК тіз­бегін анықтайтын технологияның да әлеуеті артты. 

Таяуда доктор Амарал бастаған бірқа­тар ғалымдар 2015 жылға дейін жария­лан­ған ғылыми жұмыстар қаншалықты адам геномын жан-жақты зерттегеніне үңі­­ліп көрген болатын. Зерттеудің басым бө­лігі белгілі гендерге ғана арналған екен. 

Доктор Амарал мен оның әріптестері мұның себебін түсінуге талпынған-ды. Ғалымдар үлкен маңызға ие гендерді зерттеуді жөн көрген шығар?.. Бәлкім, олар қатерлі ісік және басқа да ауруларға ғана жауапты гендерге басымдық беруі мүмкін. 

Сөйтсе, мәселе мұнда емес көрінеді. «Қатерлі ісіктен емдеу үшін маңызды көп­теген гендер бар, бірақ олар әлі то­лық­қанды зерттелмеген», дейді доктор Амарал. 

Оның үстіне, ағзаның ішіндегі ақуыз­дарға қарағанда сыртындағы түрлерін жинау оңайырақ. Доктор Амарал мен әріптестері жүргізген зерттеуге сай, егер ген секрециялық ақуыздар шығарса, онда сол гендер жан-жақты зерттеледі екен. 

Сондай-ақ тышқан және басқа да зертханалық жануарлардың гендеріне ұқсас адам гендерін зерттеу де оңай. Мәселен, аңдарда жиі зерттелген ген­дер­дің адамда кездесетін нұсқасы да басты назарға алынады. 

Бұдан бөлек, геннің тарихы да маңызға ие. Қазіргі таңда белсенді зерттеліп жүр­ген гендер осыдан көп уақыт бұрын та­былған-ды. Мәселен, адам гендерінің 16 пайызы 1991 жылға дейін анықталып қойған. 2015 жылға дейін жарияланған ғылыми жұмыстардың жартысынан астамы осы гендерге арналыпты. 

«Адам геномы жобасы арқылы мұндай тренд жаңа бағыт алады деп ойлаған едік. Алайда біздің жұмысымыздың нәтижесі көрсеткендей, ештеңе өзгерген жоқ», дейді доктор Амарал. 

Яғни, қазіргідей жылдамдықпен адам гендерінің әрқайсысына бір ғылыми жұ­мыс арнау үшін бір ғасырдан астам уақыт керек. Мұндай баяу қарқын медицинаның дамуына кедергі келтіруі мүмкін. «Біз әлі күнге дейін дәрілерді сынау үшін бұрын­ғы гендерге ғана мұқият қараймыз. Бірақ геномдағы басқа гендердің басым бөлігі назардан тыс қалып отыр», дейді доктор Амарал. 

Ол әлі күнге ашылмаған гендерді зерттеуге арнайы грант бөлу туралы ұсыныс айтты. «Қаржыландырған кейбір жобалар сәтсіз аяқталуы әбден мүмкін. Бірақ олар табысқа жетсе, көптеген мүмкіндікке жол ашады», дейді ол. 

© 2018 The New York Times News Service

Мақаланы аударған Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,

«Егемен Қазақстан»