Ұлт тарихын танудың жаңа кезеңі

Жалпы біздің осыған дейін төл тарихымызды танып-білуде белгілі бір шеңберден аса алмай, оқиғаларды таңдамалы және конъюктуралық тұрғыдан сипат­тауға басымдық беріп кел­гені­міз жасырын емес. Тіпті кейде осынау ұлан-ғайыр дала­мыз­дағы тіршілік белгісі Қазақ хан­дығы құрылған кезден ғана бас­т­ал­ғандай қабылданып, әлі күнге оған дейінгі мәдениет пен өркениетке лайықты бағасын да бере қойған жоқпыз.

Ол аздай, қазақ көз ашқалы бері басқыншылық пен зорлық-зомбылықтан бас көтермеген, жаулап алмақ болғандармен соғысып өткен, одан қала берсе, ғылым мен білімнен алыс қалып, тек мал бағып, көшіп-қонып жүрген халық ретінде көрсетіліп келді. Кезінде одан басқасына мүмкіндіктің берілмегені белгілі. Сондықтан да тарихымызды осы сарынмен сабақтауға мәжбүр болдық. Бірақ еңсе тіктеп, егемен ел болғаннан кейін де кейбі­реу­лердің санасында осындай ұғым­ның бұлты әлі сейіле қоймағаны байқалып қалып жатады.

Енді мұндай олқылықтардың орнын толтырып, тарихи сананы жаңғыртар сәт туды. Өйткені бүгінде тәуелсіз Қазақстан экономикасы қуатты, тұрақты даму жолына түскен, әлемдік көшке ілесіп қана қоймай, алдыңғы легінен орын алуға ұмтылған, өзіндік ұстанымы мен көзқарасын еркін білдіре алатын мемлекетке айналды. Біздің ендігі межеміз – осы бағыттан жаңылмай, өткен­нен өнеге ала отырып көздеген мақсаттарымызға қол жеткізу. Осыны ескерген Елбасы «Ұлы дала­ның жеті қыры» атты мақа­ласын жариялап, ұлт тарихын танып-білудің жаңа кезеңін бас­тап беріп отыр.

Стратегиялық сипатқа ие бұл мақала көпқырлы әрі ауқымды тарихымызды дұрыс түсініп, қабылдауға шақырады. Яғни, әлем­дік өркениетке қосқан үле­сіміз бен жаһандық даму үрді­сіне тигізген зор септігімізді қайтадан зерделеп, дүниежүзіне жаңаша дәріптеуге үндейді.

Шын мәнінде, біздің Ұлы даламыздың ғалам мәдениеті мен өркениетінде өзіндік орны бар. Оған ешкімнің таласы болмауы тиіс. Тек соны нақтылап, шегелеу үшін алдымен оның мәні мен маңызын өзіміз жете түсініп, түйсінуіміз керек.

Мәселен, Елбасы айтқандай, жылқының қолға үйретілуінің өзі әлемдік дамуға орасан зор әсер етті. Оның бүгінгі киім үлгісінің қалыптасуынан бастап, жаһандық құрылымға ықпал еткен ірі, алпауыт империялардың құрылуына дейін септігін тигізуі, расымен, айтарлықтай үлкен оқиға. Ал енді сол тарихи оқиғаның алтын бастауында қазақ сахарасының тұруы – біз үшін зор мақтаныш.

Әлемнің қарыштап дамуына әсер еткен ең маңызды оқиға­лардың тағы бірі – металлур­гия өндірісі. Адамзат қола, мыс, темірден бастап, алтын, кү­міс­ке дейінгі асыл тастарды өн­діруді көне замандардың өзінде-ақ игеріп, игілікке жаратты. Біз­дің Ұлы даламыздың сондай ірі өн­діріс ошақтарының бірі болғаны да көкейге қуаныш ұялатады.

Жылқының қазақ атырабында қолға үйретілгенін ескерсек, металл өндірісінің де бізден бас­талуын заңды құбылыс деп қабыл­даймыз. Себебі жылқы әб­зел­дерінің ішіндегі өркениеттің өрі­сін кеңейткен үзеңгі, ауыздық, таға сияқты бұйымдар металдан жасалады. Осының өзі біздің ата-бабаларымыздың темірден түйін түйгенін айқын дәлелдеп тұр.

Біз алтынды өндіріп қана қой­май, оны тұрмыстың барлық сала­сында кеңінен қолданып, күнде­лікті өмірімізбен біте қайнастыра білген халықпыз. Ол үшін Есік қор­ғанынан табылған «Алтын адамды» айтсақ та жеткілікті. Ал Алтай мен Атыраудың арасын жалғайтын кең жазира даламызда мұндай жәдігерлердің бірнешеуі табылғаны хатқа түсіп, тасқа басылған тарихи шындық.

Еуразияның кіндігінде орна­лас­қан Ұлы даламыз – Шығыс пен Батыстың арасындағы қақпа, өркениеттер мен мәдениеттер тоғысқан алтын көпір. Әлемдік сауда жүйесінің дамуына, бүгінгі транзиттік «дәліздердің» пайда болуына тікелей ықпал еткен Ұлы Жібек жолының біздің жерімізден өтуі Қазақстан туралы осындай анықтама жасауға мүмкіндік береді.

Елбасы өз мақаласында Ұлы дала төсінің күллі түркі дүние­сінің атажұрты саналатынына, бү­гінде әлемдік өркениеттің ажы­­ра­мас бөлігіне айналған алма мен қыз­ғалдақтың да «тарихи ота­ны» қазір біздер өмір сүріп отыр­ған қоныс екеніне айрықша назар аударған.

Мінеки, бүгінде жер-жаһан­ның ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына қосылуды мақсат тұтқан Қазақстан әлемдік өркениетке не берді, деген сауалға ауыз толтырып айтатын жауап осындай. Яғни, қазақ даласы – адамзат өрлеуінің қайнар көзі. Демек, біз тарихымызды қайғы-қасіретпен, жаугершілік заманмен және үрейлі жылдармен ғана емес, бүгін өзіміз бір бөлшегі болып отырған әлемнің қалыптасуына, ғылым мен білімнің дамуына, өркениеттің өріс алуына сүбелі үлес қосқан халық екенімізбен байланыстыруымыз қажет.

Мұның барлығы қазақта ғылымның, зиялы ортаның және жоғары мәдениеттің болғанын көр­сететін басымдықтар. Осы­ны басшылыққа алып, бүгінгі кейбір стереотиптерді бұзып, жаңаша ұғым, көзқарас қалып­тас­тыруымыз керек. Дәл біздің дала­мыздан бастау алған мәде­ниеттердің игілігін дүниежүзінің әлі күнге дейін көріп отырға­нын дәріптеуіміз қажет. Мұндай қадам Ұлы даланың тарихын тым тереңнен бастап, бірнеше мың жылды қамтуды талап етеді. Сондықтан түркі дүниесімен бірге ғұн, сақтарға дейінгі ата тарихымызды тыңғылықты зерттеп, зерделегеніміз абзал.

Мемлекет басшысы осы бағыт­тағы басымдықтарды айқын­дап, мақалада «Архив-2025», «Ұлы даланың ұлы есімдері», «Түркі әлемінің генезисі», «Ұлы даланың ежелгі өнер мен технологиялар музейі», «Дала фольклоры мен музыкасының мың жылы», «Тарихтың кино өнері мен телевизиядағы көрінісі» сияқты нақты жобаларды жүзеге асыру керектігін атап өткен.

Бұлардың әрқайсысы біздің тарихымыздың көз көріп, қол тимеген жаңа парақтарын ашуға мол мүмкіндік береді. Себебі тек Ре­сей мен Қытай архивтерінің өзін­де Ұлы дала тарихына қатыс­ты мыңдаған жылдардың жылнамасы сақтаулы екенін бәріміз білеміз.

Ғибратты ғұмырын дәріптеп қана қоймай, айдай әлемге жар салып, мақтан тұтарлық тұлға­лары­мыз да жетерлік. Аспан ас­тын билеген Күлтегіннен бастап, адамзаттың екінші ұстазы бол­ған әл-Фараби, тұтас түркі әлемі­нің ғұламасы – Ясауи, Мысыр­ға әмірін жүргізіп, әлемдік қақты­ғысқа тосқауыл болған Бейбарыс сұлтан сияқты ұлы есімдерімізді ұлықтау жаһанның бізді тағы бір қырымыздан тануына жол ашады. Сонымен бірге мұндай тың бастамалардың түркі әлемін одан әрі біріктіре түсетін тиімді тетік екенін де атап өткен жөн.

Осындай игі істер тарихи санамызды жаңғыртып, өткенімізді тағы бір ой елегінен өткізуге мүмкіндік береді. Ал тарихи сананы жаңғырту – ұлттық сананың оянуына, оның жаңа заман талаптарына сай қалыптасуына жол ашады. Ең бастысы, біз, Ұлы далада өмір сүріп отырған бүгін­гі халық, өзімізді адамзат өр­кениетіне өлшеусіз үлес қос­қан өр тұлғалардың ұрпағы және мәң­гілік дамуға тың серпін бер­ген мәдениеттің мұрагері екені­мізді сезіне білуіміз керек.

Елбасы осы жолдағы жаңа бағыт­тарды анықтай отырып, олар­ды жүзеге асыруда заманауи тех­нологиялар мен ғылымның соң­ғы жетістіктерін молынан пай­да­лануға назар аударған. Бұл – тарих­тан тағылым ала отырып, бүгі­ні­мізді болашақтың талаптарына сай бейімдеуге бастайтын не­гізгі құрал. Сондықтан да оның маңызы зор.

Мемлекет басшысы өзінің жаңа Жолдауында: «Рухани жаң­ғыру» бағдарламасы жаппай қол­дауға ие болып, қоғамдағы жаң­ғыру үдерістеріне зор серпін бер­ді. Бұл бастаманы әрі қарай жал­ғас­тырып қана қоймай, оның ая­сын жаңа мазмұнмен және бағыт­­тармен толықтыру қажет, – де­ген болатын. «Болашаққа бағ­дар: рухани жаңғыру» бағдарла­ма­лық мақаласының жүйелі жал­ға­сы саналатын жаңа мақала атал­ған мазмұн мен бағыттарды көрсетіп берді.

Алдымызда тұрған ендігі міндет – Елбасы анықтап берген сол басымдықтарды іске асыруға қоғам болып жұмылу. Бұл ауқым­ды жұмысқа мемлекеттік органдармен бірге саяси партиялар, үкі­меттік емес ұйымдар және қо­ғам белсенділері бір кісідей ат­са­лысып, өз үлестерін қосса, көз­деген мақсатқа қол жеткізу же­ңіл­дейтіні анық. Ең бастысы, нау­қан­шылыққа бой алдырмай, ел дамуы мен тарихымызды тану­дың жаңа кезеңі жолында әр­қа­йсымыздың аянбай еңбек еткеніміз абзал.

Мәулен ӘШІМБАЕВ,

«Нұр Отан» партиясы Төрағасының бірінші орынбасары