– Бүгінде мектеп бітірген жастар үшін мамандықты дұрыс таңдау маңызды. Яғни, жоғары оқу орнын бітірген әр түлектің жұмыспен қамтылғаны жас маман үшін де, жалпы қоғам үшін де қажет және назардан тыс қалмайтын мәселе. Осы орайда университет түлектерінің жұмыспен қамтылуына ықпал ету бағытында қандай жұмыс атқарылуда?
– Иә, бұл кез келген оқу орнының абырой-беделіне әсер ететін мәселе. Елбасы «Қазақстандықтардың әл-ауқатының өсуі: табыс пен тұрмыс сапасын арттыру» атты Қазақстан халқына арнаған Жолдауында гранттардың саны көбейді, енді жауапкершіліктің кезеңі келгенін атап өтті. «Жоғары оқу орнының табыстылығын бағалаудың басты критерийі – оқу бітірген студенттердің жұмыспен қамтылуы, жалақысы жоғары жұмысқа орналасуы», делінген Жолдауда. Университет түлектері бүгінде еліміздің барлық өңірінде білімін іс жүзінде дәлелдеп, өздерін мықты маман ретінде көрсетуде деп сеніммен айта аламыз. Біз сапалы білім берумен қатар, студенттердің өзін маман ретінде танытуына да мүмкіндік береміз. Мысалы, мамандықтар жергілікті кәсіпорындардың сұранысына сай жасалып жатыр. Кез келген оқу орнының рейтингі оқу орнын бітірген түлектердің жұмыспен қамтылуына байланысты. Бұл орайда сабақтың үлестік деңгейі студенттің 40 пайыз теориялық білім, 60 пайыз өндірістік практика өтуіне негізделген. Университеттің студенттерін аймақтағы «ҚазФосфат», «ПетроҚазақстанОйлПродактс», «Фудмастер», «Меланж», «ОңтүстікМұнайГаз», «Хил корпорейшн», «Стандарт цемент», «Ferum-Vtor» ЖШС-тері және «Кентау трансформатор зауыты», «Шымкент цемент», «Ордабасы құс» «Қазатомөндіріс», «Химфарм» сияқты ірі өндірістік мекемелері мен кәсіпорындарының ғылыми базасында дайындау – оқу процесінің инновациялық элементі. Университетте 83 оқубілім өндірістік кешендері іске қосылған. Кәсіпорын басшылары да ұсыныстарын айтып отырады. Мысалы, «Хил корпорейшн», «Қазатомөндіріс» кәсіпорындарының, ауылшаруашылық мекемелерінің өкілдері келіп, маман жетіспейтіні жөнінде айтты, қажетті мамандықтар дайындау бойынша ұсыныстарын жеткізді. Олардың ұсыныс-тілектерін саралап, бірлесе жұмыс істеудеміз. Сондай-ақ дипломдық жұмыстар мекемелердің тапсырыстарымен орындалады. Мамандар дайындығын жақсартып, жоғары курс студенттерін жұмыспен қамтамасыз ету мақсатында «Университет-мекеме» серіктестігі іске қосылған.
– Дария Пернешқызы, жоғары оқу орны тарихына көз жүгіртсек, 75 жыл ішінде университетті 16 ректор басқарыпты. Әрине, әрбірінің атқарған еңбегі, жүзеге асырған бастамалары туралы ұзақ әңгімелеуге болатын шығар. Дегенмен, университет тарихына қысқаша тоқталып өтсеңіз?
– Иә, университеттің бүгінгідей биік деңгейге көтерілуінде әр ректордың, оқытушы-ғалымдардың, жалпы ұжымның қосқан үлесі қомақты екенін жоққа шығаруға болмас. Әрбірінің қалдырған өзіндік қолтаңбасы бар. М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің тарихы 1943 жылдан бастау алады. Сұрапыл соғысқа қарамастан Қазақстан мен Орталық Азия республикаларында құрылыс индустриясы мен құрылыс материалдары өнеркәсібіне арнайы инженерлік кадрларды дайындау қажеттілігі туындады. Осы мақсатта 1943 жылдың 19 маусымында Шымкент қаласында құрылыс материалдарының технологиясы институты құрылды. Украинадан Шымкент қаласына көшірілген оқу орнына қаланың Советская көшесіндегі (қазіргі Қазыбек би) педучилищенің ғимараты беріліп, жаңадан ашылған оқу ордасының басшылығына Киев индустриялық техникумының директоры қызметін атқарған Константин Диляур тағайындалды. Институттың оқытушылар құрамы мен материалдық-техникалық базасы алғашқы басшының ұтқыр ұйымдастырушылық қабілеттерінің арқасында жинақталды. Одан кейінгі басшылыққа келген ғалымдардың әрқайсысы да еліміздің дамуына септігін тигізетін сапалы мамандар даярлау мақсатында көптеген жаңашылдықтар енгізіп, оқу орнының оқытушылық құрамының, материалдық-техникалық базасының дамуына өз үлестерін қосты. Бұл орайда университетімізде нақты деректер жинақталып, жас ұрпақтың, қызығушылық танытқан азаматтардың мол мағлұмат алуына мүмкіндік жасалған. Яғни, еңбек ұмытылған жоқ. Осы арада университет ҚазХТИ болып қалыптасқан кезеңде өңірде, жалпы Қазақстанда химия саласын дамыту үшін атсалысқан академик Сұлтан Тәшірбайұлын ерекше атап өткім келіп тұр. Биыл ғалымның 90 жылдығын да ұжым атап өткелі отыр. Техника ғылымдарының докторы, профессор, ҰҒА академигі Сұлтан Сүлейменов ректорлық қызмет атқарған 1959-1974 жылдар аралығында оқу орнының бас ғимараты, «А» және «Б» оқу-зерттеу ғимараттары, төрт жатақхана, асхана, спорттық сауықтыру лагері және оқытушыларға арналған тұрғын үйлер салынды. Сондай-ақ Сұлтан Тәшірбайұлы оқытушылардың біліктілігін арттыруға ерекше көңіл бөліп, 1964 жылы институтта аспирантура ашылып, үздік жас ғалымдар Мәскеу, Ленинград, Киев және Новосібір жоғары оқу орындарының аспирантурасы мен докторантурасына жіберілді. С.Сүлейменовтің осы сынды басқа да еңбектерін ескеріп, және 90 жылдығына орай «А» ғимаратының алдына ескерткішін қойып отырмыз. Оның атында үлкен зал ашылып, әрі мұрағат болады. Осындай игі істерге мұрындық болған академиктің шәкірті, меценат – Серікжан Сейітжанов. Осы арада айта кетейін, университеттің мерейтойы аясында еліміздің ЖОО ректорлары кеңесінің «Жоғары білім беру сапасын қамтамасыз ету: тұжырымдамалық мәселелер мен стратегиялар» тақырыбында көшпелі мәжілісі өтеді. Оған Қазақстанның 25 ұлттық және мемлекеттік ЖОО және алғаш рет шетелдік жоғары оқу орындарының ректорлары қатысады. Сондай-ақ «Қазфосфат» ЖШС және М.Әуезов атындағы ОҚМУ-дың бірлескен зертханасы ашылады. Ондағы мақсат та түлектерімізді жұмыспен қамту. Елбасы Н.Назарбаевтың «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаласы шығу тегіміз, этносымызды және тарихымызды тануда дерек пен дәйектер келтіріп, рухтандырып, бағыт беріп, тарихи сананы жаңғыртуда ірі жобаларды бастауға болатынын атап көрсетті. Мемлекет басшысы солардың ішінде тарихи тұлғаларды мақтан тұту, дәріптеу және жетістіктерінің құрметіне ашық аспан астында ескерткіш-мүсіндер қойылатын «Ұлы даланың ұлы есімдері» атты оқу-ағарту энциклопедиялық саябағын ашуды ұсынды. Осы мақсатта биіктігі 5 метрден асатын М.Әуезов ескерткіші де осы мерейтой аясында ашылып, «Мұхтартану» ғылыми-зертханалық орталығы өз жұмысын бастайды. Жаңадан ашылатын орталық ұлы жазушының өмірі, шығармашылығын біліп-тану арқылы жастардың патриоттық сезімін арттыруды көздейді. Төртінші өнеркәсіптік революция аясында өтетін «Өндірістік технологиялар және инжиниринг» атты V халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияда Қазығұрт ауданында газ блоктарын, құрғақ құрылыс қоспаларын шығаратын зауыт ашылуының онлайн-көрсетілімін өткізбекпіз. ЖОО-лардың алдында тұрған мақсат білім берумен қатар студенттердің өзін танытуға еркіндік беру, ғылымға, бизнеске бейімдеу. Осы орайда стартап жобаларын қолға алып отырмыз. Қуаттылығы жылына 30 мың газбетон өндіретін, ғалымдарымыз жасаған технологиялары бойынша жұмыс істейтін, жергілікті тұрғындарды 40 жұмыс орнымен қамтамасыз ететін зауыт іске қосылады. Бұл университеттің тарихына қосқан үлесіміз. Мерейтой осындай және басқа да мағыналы іс-шаралармен атап өтілмек.
− Университеттің алыс-жақын шетелдердегі оқу орындарымен байланысы қай деңгейде?
− Университетте 80 жоғары оқу орындарымен, мекемелер және ғылыми-зерттеу институттарымен, АҚШ, Канада, Германия, Ұлыбритания, Белгия, Аустрия, Франция, Үндістан, Испания, Венгрия, Польша, Чехия, Норвегия, Жапония, Қытай, Оңтүстік Корея, Түркия, Малайзия, Ресей, Украина, Белоруссия, Өзбекстан мен Қырғызстан сынды 17 елмен келісімдер және ынтымақтастық жөніндегі меморандумдар жүзеге асырылып отыр. Химия және химия технологиясы мамандықтарына «Еуробакалавр» белгісі және ақпараттық технологиялар мен электроэнергетика мамандықтарының түлектеріне EURASHE «Еуропалық инженер» және «Еуроинформатик» атағын беру құқығы университеттің мақтанышына айналды. Университеттің еуропалық лейблдарды беретін оқу орындарының қатарына енуі түлектерін еуропалық студенттермен бір қатарға қойып, Еуропа елдерінде білім алу мен жұмыс істеуіне, аккредиттелген мамандар реестріне және халықаралық мамандандырылған ұйымдардың мүшелігіне жол ашты. Оқу орнының салмақты имиджі мен жоғарғы рейтингінің арқасында білім және ғылым жобалары жүзеге асырылып, Манчестерлік Метрополитен (Ұлыбритания), Гамбург қолданбалы ғылым мектебі (Германия), ресейлік Халықтар достығы университеттері сынды білім ордаларымен бірлескен студенттер, магистранттар және оқытушылардың академиялық ұтқырлығын дамыту бағдарламалары іске қосылды. Студенттер АҚШ, Еуропа, Қытай елдерінің ірі орталықтарында тәжірибеден өту, білім алу және зерттеу жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік алды.
Түркістан өңірін дамыту бағыттарының бірі болып табылатын тоқыма кластеріне арналған ұлыбританиялық Манчестерлік Метрополитен университетімен бірігіп жасалған бағдарлама университет үшін маңызды жобалардың бірі болды. Академиялық ұтқырлық аясында студенттер Белгиядағы ІМЕС Университетаралық микроэлектроника орталығына, Түркиядағы «OPTIUM» және «GOLD STANDARD» туристік кешендеріне, Францияның Андже қаласының фермерлік шаруашылығына, Польшаның Экономика және технология ғылыми институттарына, Германияның Берлин физикалық зерттеулер институты сияқты шетелдік мекемелер мен ұйымдарға тәжірибе алуға жіберіледі. Айта кетерлігі, студенттеріміздің 1206-сы шетел азаматтары. Оның ішінде этностық қазақ жастары да бар. Менің стратегиялық жоспарым – ОҚМУ-дің Орталық Азияда филиалын ашу. Бұл ең басты бағыт деп санаймын. «ХХІ ғасырда білім мен ғылымын дамыта алмаған ел тығырыққа тіреледі» деген қағиданы басты ұстанымы еткен Елбасы Н.Назарбаев өзінің Жолдауларында техникалық жəне кəсіптік білім жүйесін барынша дамыту керектігіне жіті мəн беріп келеді. Яғни, біз инновацияның ғасырында өмір сүріп отырмыз. Неше түрлі деңгейдегі оқу бағдарламалары бар. Оның барлығын жасайтын оқытушы-профессор құрамы. Материалдық-техникалық базамыз бен оқытушы-профессорларымыздың әлеуетін пайдалана отырып, бұл жұмысты жүзеге асыруға болады деп ойлаймын. Себебі оған дайын дүниенің барлығы бар. Мысалы, ауыл шаруашылығы, құрылыс мамандығын немесе цифрландыруға байланысты информатика, технологиялық мамандықтарының жаңа қолданып отырған зертханаларын Өзбекстан, Тәжікстан, Түркіменстанға шоғырландыруға мүмкіндігіміз бар. Дәл қазіргі уақытта Өзбекстанның тиісті министрлігіне хат жазып, біздің бір топ зиялы қауымымыз екіжақты келісіммен жұмыс істеп жатыр. Жалпы білім сапасын жақсарта түсу, материалдық-техникалық базаны нығайту бағытында бірқатар жоспар бар. Қай тұрғыдан болсын ОҚМУ Оксфорд, Кембриджден кем болмауға тиіс.
− Студенттердің әлеуметтік мәселелері қалай шешілуде?
− Өздеріңізге белгілі, Мемлекет басшысы «Президенттің бес әлеуметтік мәселесі» атты халыққа Үндеуінде қазіргі жоғары оқу орындары мен колледждердің студенттерін жатақханамен қамтамасыз ету мәселесі өзекті екенін айта келе нақты міндеттер жүктеді. Қазіргі күні университетте білім алушылар саны 20400-ге жетті. Оның 7972-сі мемлекеттік грантпен білім алуда, 561 магистрант, 69 докторант, 382 колледж студенттері оқиды. Қазір бізде 6 жатақхана бар. Студенттердің барлығын қамтып отырмыз десек те болады. Бірақ жатақханалар әбден тозған. Осы орайда Шымкент қаласындағы Тұран шағынауданынан жер телімін алып, 500 орындық жатақхана салуды көздеп отырмыз. Құрылыс жұмыстары мемлекет-жекеменшік әріптестігі бойынша жүргізілетін болады. Сондай-ақ жатақханалардың тізбегін жасасақ дейміз. Болашақта кампустар, яғни университет қалашығын соққымыз келеді. Студенттердің бос уақытын тиімді пайдалану үшін сол жерде фитнес клубын салсақ дейміз. Жалпы, университеттік бірегей ұжымдық ортада студент басты кейіпкер. Олар «Ұстаздар мен студенттер тең құқылы серіктес болғанда ғана жақсы нәтижеге қол жеткіземіз» деген қағиданы ұстанады. Ойшыл, заманауи білімі бар, ұтқыр, өзгерістерге дайын жастарымыздың көбі бірнеше тілді жетік меңгерген. Бүгінгі таңда студенттер өздерінің көшбасшылық қасиеттерін көрсетіп, ғылыми және қоғамдық жұмыстармен айналыса алады. Олардың өз Студенттік кеңесі, телестудиясы бар. Ғылыми кеңестің мүшесі болып табылатын олар басшылықпен бірге түрлі мәселелерді талқылап, шешімін тауып отырады. «Жас Отан», «Қазақстан студенттер Альянсы», «Студенттер Ассамблеясы» студенттердің жан-жақты дамуына зор үлесін қосып отыр. Білімге құштар жастарға жасалып отырған тағы бір қолдау – оқу ақысын 50 пайызға қысқарттық. Яғни студенттердің әлеуметтік жағдайын жан-жақты ескере бағаны төмендетуді жөн санадық. Бұл орайда студенттер бірнеше категорияға бөлінді. Олардың әрқайсысы бойынша комиссия құрып 10 пайыздан 100 пайызға дейін кемітіліп отырған соманың өзіне жеңілдік жасадық. Жалпы 30 миллион теңге қаржыны осындай жеңілдіктерге жұмсадық. Келесі жылы студенттерді биылғыдан көп қабылдап, 8 мыңнан асырсақ деп отырмыз.
Әңгімелескен Ғалымжан ЕЛШІБАЙ,
«Егемен Қазақстан»
ШЫМКЕНТ
