Тұрақтылыққа толы жыл болмақ
Таяуда Дүниежүзілік банктің Қазақстандағы тұрақты өкілі Ато Браун Қазақстанда ІЖӨ өсімінің өткен жылғы деңгейіне талдау жасап, жаңа жылдағы экономикалық қарқынның қалай боларын айтқан болатын. Оның айтуынша, 2018 жылғы ішкі жалпы өнімнің 4 пайыздық деңгейде сақталғаны елдегі макроэкономикалық жағдайдың тұрақтылығын көрсететін жақсы индикатор деп бағалауға болады.
̶ Жаһандық ахуалды ескерсек, көптеген елдердің даму көрсеткішінде проблемалар бар. Бұл тұрғыда Қазақстан біршама жетістіктерге жетті. «Doing Business» рейтингіндегі «адами капитал» индексінде өзінің позицияларын жақсартты. Бүгінде әлем күрделі жағдайда екенін түсіну керек, осы орайда санкциялық мәселелердің салдары бар. Бұл ахуал аясында тиісті кедергілер туындайтыны анық. Бірақ дамыған 30 елдің қатарына қосылу мақсаты үшін 2019 жылы ішкі реформаларды күшейткен абзал. Әсіресе Қазақстанға өнімділік бағытына екпін қою керек, өнімділікті арттыру арқылы табыс көлемі өсіп, адамдарға жаңа мүмкіндіктер пайда болады, − деді Ато Браун. Дүниежүзіліктің банк өкілі 2019 жылы ел Үкіметі назарға алатын бағыттардың бірі банк секторы болуы тиіс екенін де айтқан болатын. Оның ішінде шағын бизнеске қажетті мүмкіндіктерді ұсыну үшін банк секторын реформалау маңызды болмақ. Бүгінде мемлекеттің жеке секторға қатысуын төмендету тұрғысында Үкіметте тиісті бағдарлама бар. Бұл ретте жеке сектор нарықтық жағдайда дамып, шағын және орта бизнес пен ірі кәсіпорындарды ілгерілетуге мүмкіндік тумақ.
Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша 2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап ең төменгі жалақыны 1,5 есе, бюджеттік ұйымдар қызметкерлерінің жалақысын орташа алғанда 35%-ға көтеру, қосымша әлеуметтік жәрдемақылар енгізу көзделіп отыр. Бұл өсім халықтың тұрмыстық деңгейін тұрақтандырып, әлеуметтік ахуалдың жақсаруына ықпал етеді.
Азия даму банкінің келтірген мәліметіне сәйкес, Қазақстан экономикасының өсімі 2019 жылы 3,5% мөлшерінде болады. Бұған дейін Үкімет отырысында Ұлттық экономика министрі Тимур Сүлейменов 2019 жылы ішкі жалпы өнімнің нақты өсуі 3,8% болатынын хабарлады. Жан басына шаққандағы ішкі жалпы өнім биыл 9,4 мың АҚШ долларын құрап, 2023 жылы 12,1 мың АҚШ долларына дейін ұлғаяды. Ал өңдеу өнеркәсібі – 4,1%, тау-кен өндіру саласы – 3%, ауыл шаруашылығы – 6,4%, құрылыс саласы – 4,1%, сауда – 4,4% өсім көрсетпек. 2019 жылы экспорт көлемі − 54,1 миллиард АҚШ долларын, импорт көлемі – 32,9 миллиард АҚШ долларын құрамақ. Ал елімізде 88 миллион тонна мұнай өндірілмек. Инфляция деңгейі бұған дейінгі жоспарға сәйкес 4-6% мөлшерінде сақталады.
Елдің макроэкономикалық көрсеткіштеріне әсер етерін факторлар мен қандай тәуекелдерге баруға тура келетінін, нақты қандай салалар экономика тізгінін ұстайтынын сақа сарапшылардан сұрап көрген едік. Солардың бір легін назарларыңызға ұсынып отырмыз.
Мақсат ХАЛЫҚ, «Pro gente» экономикалық зерттеу орталығының жетекшісі, экономист:
– Әлемдегі қаржылық шиеленістердің артып, сауда соғысына ұласып жатқан елдердің бір-біріне салып жатқан санкциялары жаһандық экономиканың тұралауына тікелей әсер етіп отыр. Осындай аумалы-төкпелі кезеңде Қазақстан экономикасы былтырғы көрсеткішті сақтаса, биыл біз үшін тұрақты болар еді. Дамушы елдердің экономикасына талдау жасаған Халықаралық валюта қорының мәліметі бойынша, Қазақстан экономикасының өсімі – 3,1 пайыздың көлемінде болмақ. Ал Дүниежүзілік банктің болжамы 3,5 пайыздық көрсеткішке саяды. Елдегі Ұлттық экономика министрлігігінің жоспарына сәйкес ІЖӨ 3,8 пайыз болмақ. Бұған дейінгі 2 жылда, яғни 2017-2018 жылдары Қазақстан экономикасы 4 пайыздық деңгейінде сақталған болатын. Осы тұрақтылық 2019 жылы да сақталатын болса, экономика үшін жақсы көрсеткіш болар еді. Айта кетерлігі, теңге еркін айналымға енгеннен бері елдің ІЖӨ-сі АҚШ долларымен есептегенде 2 есе түскендігін көріп отырмыз. 2013 жылдың қорытындысы бойынша ІЖӨ 13 600 АҚШ долларын құраса, 2015-2017 жылдар аралығында 10 мың доллардан төмендеген. Келер жылы Қазақстан экономикасы табысы орташа деңгейді құрайтын дамушы елдердің қатарына қосылады деген үміт бар.
Ел экономикасының негізгі даму көрсеткіштері саналатын мұнай-газ, тау-кен саласы десек, алдағы уақытта бұл қатарға индустрияландыру бағдарламасы аясында басым бағыттар ретінде танылған ауыл шаруашылығы саласын да жатқызуға толық мүмкіндік туып отыр. Бір ғана мысал, көрші Қытай мемлекеті Қазақстанның азық-түлік өнімдеріне сұранысын арттыруда. Расымен, елімізден шығатын ет, ұн, сүт, май өнімдері Қытайда айтарлықтай сұранысқа ие. Келер жылы бұл саланың екінші тынысын ашу үшін арнайы көрмелер ұйымдастыру көзделіп отыр. Бұл да мемлекеттің ауыл шаруашылығы өнімдерін экспортқа шығару көлемін арттыруды көздеп отырғанының белгісі. Сонымен қатар логистика саласын да атап өткен жөн. Мысалы, Ұлы Жібек жолы идеясын жаңғыртып, «Батыс Қытай – Батыс Еуропа» дәлізі салынуының өзі аталған саланың жандануына тікелей ықпал етпек. Елдегі логистика саласында атқарылып жатқан жұмыстардың нәтижесінде айтарлықтай ілгерілеушілік болады деп ойлаймын.
Бауыржан ИСКАКОВ, экономика ғылымдарының кандидаты, доцент:
– Әрбір нарықтық қатынастардағы мемлекеттің алға қойған мақсаты − елдің сыртқы импортқа тәуелділігін арттыру, шығарылатын өнімдер көлемінің артуына жағдай жасау. Осыған байланысты үдемелі инновациялық даму жолындағы мемлекет үшін келешекте Индустриалды даму мемлекеттік бағдарламасының жобаларын жүзеге асыру, Агроөнеркәсіп кешенін дамыту, «Нұрлы жол» және «Нұрлы жер» мемлекеттік бағдарламаларын іске асыруды жалғастыру өзекті болмақ. Сондықтан да осы бағдарламалар есебінен өңдеуші өнеркәсібі − 4,2%, ауыл шаруашылығы – 5,7%, құрылыс саласы – 4,0%, көлік – 5,1%, сауда 3,5% деңгейінде неғұрлым жоғары өсу қарқыны күтілуде деп айтуға болады. Егер осы бағдарламалар қалыпты дамитын болса, сыртқы экономикалық дағдарыстардың ел экономикасына тигізер зардаптарының алдын алуға болады.
Ажар БЕЙСЕНБАЕВА, экономика ғылымдарының кандидаты:
− Ел экономикасының дамуы әлемдік экономиканың өсу қарқыны, сұраныстың қалыпты жағдайы, шикізаттың орташа бағасының тұрақты деңгейіне тәуелді болады. Дегенмен, халықтың тұтыну және экспорттың бірқалыпты және тұрақты өсуі есебінен ішкі жалпы өнім көрсеткішінің жоғарылауында орнықты және үдемелі экономикалық серпін күтуге болады. 2019 жылы экономиканың өсу қарқыны 3,9-4,2 пайызды құрауы мүмкін. Экономикалық дамудың жаңа драйвері ретінде аграрлық секторды атауға болады. Себебі мемлекет тарапынан агроөнеркәсіп кешенін дамытуға қолдау көрсетіліп отыр. Ауыл шаруашылығы кешенін цифрландыру мақсатында, биологиялық активтердің сапасын арттыру үшін үй шаруашылығы мен фермерлерді кооперативтерге біріктіру, тиімді жаңа құралдар пайдалану арқылы өнімнің өзіндік құнын төмендетуге бағытталған іс-шаралар атқарылуда.
Мұнай бағасының құлдырауына келер болсақ, әрине бұл өз кезегінде ел экономикасына теріс әсер етіп, шикі мұнайды экспорттау бойынша бюджетке түсетін түсім азаяды. Сонымен қатар мұнай бағасы ұлттық валютаға айтарлықтай әсерін тигізеді. Теңгенің құлдырауы өндіріс секторымен байланысты болғандықтан еліміздегі шағын және орта бизнесті дамытудың механизмін күшейту ауадай қажет. Мемлекет экономиканың осындай бағыттарына басымдық беруде.
Еркежан АЙТҚАЗЫ,
«Егемен Қазақстан
