Kóptegen ata-analar balasyna jasynan kitap oqý kerektigin aıtyp baǵady. Odan ári es bilip, túrli aqparattardy qabyldaı bastaǵan sátten balalar kitaptyń paıdasy, ony oqý kerektigi týraly kóp estıdi, biraq sony qulaqqa iletinder az. Ásirese búgingi jastar kitap oqyǵandy azap kóredi. Al danyshpandardyń bári de kitaptyń paıdasy jóninde talaı aıtqan. Mysaly, Abaı: «Artyq ǵylym kitapta, Erinbe oqyp kórýge» dese, Shekspır: «Kitap maǵan taqtan da qymbat», al Tolstoı: «Jaqsy kitap — aqyldy adamnyń áńgimesimen birdeı» degen.
Jaqsy kitapty jazý barysynda jazýshy óziniń boıyndaǵy barlyq bilimin, biligin, ıdeıalaryn, ónerin berýge tyrysady. Al ony oqyp, túsingen adam kitaptan sol qýatty alyp, óziniń kózqarasyn, qundylyqtary men senimderin, jeke fılosofıasyn qalyptastyrady. Mysaly, Muhtar Áýezovtyń «Abaı jolyn» túsinip oqyǵan kez kelgen adam ózge jaǵyn bylaı qoıǵanda qazaqtardyń aqyldy, bir-birine, ásirese, ozyq oıly adamyna degen qurmetiniń joǵary bolǵanyn, adamı qatynastarynyń órkenıettiń joǵary satysyna jetkenin biledi. О́zin de sol dástúrmen tárbıeleýge tyrysady. Osy kúni bireýler Qunanbaı beınesiniń ádebı keıipker ekenin umytyp, ony prototıpiniń ómirinen alshaq ketkenin aıyptap, jazýshyǵa kiná taqqysy keledi. Biraq Qunanbaı obrazy arqyly M.Áýezov qazaq qoǵamynyń qatparly qyrtystaryn ashty. Eger osyndaı kúshti obraz bolmaı, bolmys jeńil-jelpi sýrettelse, atalarymyz ómir súrgen qoǵamnyń tereń fılosofıalyq danalyqtar men oılardy qalaı týdyrǵanyn bile almaı, áli kúnge dúbára bolyp júrer edik. Sóıtip, «Abaı joly» qazaqtyń qandaı halyq ekenin urpaqtarǵa tanytty, tipti búkil álemge bildirdi dep aıtýǵa bolady. Qazaq jastarynyń ómirge degen kózqarasyn qalyptastyryp, tanymyn joǵary deńgeıge kóterdi.
Laıyqty ómir súrýdiń negizgi faktorlarynyń biri – mıdyń damýy ekenin ǵylym baıaǵyda dáleldegen. Al ony damytatyn negizgi tásil – kitap oqý ekenin talaı aqyldy adamdar aıtty. Al ǵalymdar kitaptyń adam mıynyń damýyna ıgi yqpal etetini týraly túrli zertteýler júrgizý arqyly dáleldep keledi. Olar kitap oqýdy ádet qylǵan adamnyń oılaý júıesi anaǵurlym ozyq ekenin anyqtaǵan. Stenford ýnıversıtetiniń ǵalymdary «Djeın Ostın» degen belgili romandy ádebıetpen aınalysatyn ǵalymdarǵa oqytqan. Olardyń birazy romannyń mazmunyn qyzyqtap, odan lázzat alsa, ekinshileri kitapqa synı kózben qarap, onyń qyr-syryn anyqtaýǵa tyrysqan. Artynan olardyń mılaryndaǵy ózgerister tekserilgende aldyńǵylardyń oılaý júıesiniń bir arnaǵa shoǵyrlanǵandyǵy baıqalady. Al ekinshilerde mıdyń jaıshylyqta jumys isteı bermeıtin kúrdeli fýnksıalarynyń belsendiligi kúrt artqany baıqalypty. Sonymen birge roman oqıǵalary aýysqanda mıdyń qyzmeti de ózgeriske ushyrap, qan aınalý júıesiniń jaqsarǵany da anyqtalǵan.
Stanıslas Dens esimdi profesor 63 adamnyń kitap oqý prosesine zertteý júrgizgen. Osylardyń 31-i kitap oqýdy bala jastan jaqsy kóretinder, 22-si kitapty jasóspirim shaǵynan jastanǵandar, al 10-y tıip-qashyp qana qolǵa alatyndar eken. Zertteý nátıjesinde olardyń báriniń de mılarynyń kórý zonasy, sondaı-aq dybyspen jetken aqparattardy qabyldaý qyzmetteri, mıdyń mańdaı men jelke tustarynyń qyzmetteri belsendilik tanytyp, jaqsy jumys isteı bastaǵany belgili bolǵan.
Robert Ýılson degen ǵalymnyń jetekshiligimen júrgizilgen zertteýge 300 adam qatysady. Alty jyl boıy júrgizilgen zertteýdiń nátıjesinde kitapty turaqty túrde oqyǵan adamdarda mıdyń kúrdeli fýnksıalarynyń qaýipti qozǵalysqa barmaıtyny anyqtalǵan. Bul bizdiń adamdarda jıi kezdesetin ınsýlt pen ınfarktan saqtaýǵa qolaıly degen sóz. Sonymen birge ǵalymdar kitapty kóp oqý adamnyń jasy ulǵaıǵanda kóbeıe bastaıtyn jadynyń jańylýy sıaqty keselden de qutqaratynyna kóz jetkizgen.
Mine, bular kitap oqýdyń adam aǵzasyna tıgizetin paıdalary osyndaı. Al onyń aqyl-oıdyń damı túsýine, kózqaras kókjıeginiń keńeıýine jáne basqa paıdalary týraly biz joǵaryda aıttyq.
Árıne, búginde kúni kitap oqýdy lázzat alý, aqyldy arttyrý, oıdy toltyrý dep emes, tek qana aqparat kózi dep baǵalaıtyn jastar kóp. Ondaılar kitaptyń keremet dámin tatpaǵandar, jaqsy kitaptyń asyl qasıetin boıyna sińirip kórmegender. Osy maqala sondaı jandarǵa oı salyp, nátıjesinde qoldaǵy qazynanyń qunaryn boıǵa sińirýdi qaperge alady degen oıdamyz. Aıta keteıik, qazir tipti burynǵydaı kitapty izdep tabýǵa da ýaqyt joǵaltpaısyz, qoldaǵy smartfonmen kez kelgen shedevrdi ońaı tabýǵa bolady.
Jaqsybaı SAMRAT,
«Egemen Qazaqstan»
