Қазақстан – ШЫҰ негізін қалаушы мемлекеттердің бірі

Сейсенбі, 3 шілде 2012 7:34

Тәуелсіздік дипломатиясына – 20 жыл

ШЫҰ аясындағы өзара әрекеттесу Қазақстан Республикасы сыртқы саясатының негізгі басымдықтарының бірі болып табылады. Оған ШЫҰ-ның құрылуы, қалыптасуы және дамуына қосқан қомақты үлесі айқын дәлел.

Сейсенбі, 3 шілде 2012 7:34

Тәуелсіздік дипломатиясына – 20 жыл

ШЫҰ аясындағы өзара әрекеттесу Қазақстан Республикасы сыртқы саясатының негізгі басымдықтарының бірі болып табылады. Оған ШЫҰ-ның құрылуы, қалыптасуы және дамуына қосқан қомақты үлесі айқын дәлел.

Бүгінгі күні Шанхай ұйымы­ның құрылғанына он бір жыл тол­ғанына қарамастан, жалпы «Шанхай үдерісіне» жиырма жыл толды десек қателеспеспіз. Олай дейтін себебіміз, 1992 жылы Президент Н.Ә.Назарбаевтың бастамасымен Минск қаласында бұрынғы Кеңес Одағына кірген мемлекеттер – Қа­зақ­стан, Қырғызстан, Ресей және Тәжікстанның Қытай Халық Рес­публикасымен шекара мәселеле­рін реттеу туралы Бірлескен комиссиясы құрылған болатын.

Аталған комиссия мүшелерінің қытайлық әріптестерімен бірігіп атқарған еңбегінің нәтижесінде 1996 жылы Шанхайда Шекара ма­ңында сенім шараларын нығайту туралы және 1997 жылы Мәскеуде Шекара маңында қарулы күштерді өзара қысқарту туралы келісім­дер­ге бес мемлекеттің басшылары қол қойды.

Бұл құжаттардың ерекшелігі – олардың Азия құрлығындағы сая­си-әскери саладағы бұрын-соңды болмаған теңдесі жоқ сипатында. Келісімдерге қол қою арқылы бұ­рынғы КСРО мемлекеттері және ҚХР арасындағы шекарада сенім шараларын нығайтып, жүз шақы­рым­дық аймақта қару-жарақ пен әскери техниканы қысқартуға қол жеткізілді. Қауіпсіздік саласын­да­ғы бұл уағдаластықтар өңірдегі мемлекеттердің бар назарын өз эко­номикалық даму және халқы­ның әлеуметтік жағдайын көтеру мә­селелеріне шоғырландыруға мүм­кіншілік берді.

1998 жылы Президент Н.Ә.На­зар­баев алдында өткен мемлекет бас­шылары деңгейіндегі екі кез­десудің нәтижесін назарға ала отырып, келесі кездесуді Алматы қала­сында өткізу туралы бастама көтер­ді. Бұл отырыстың «Шанхай бесті­гінің» құрылымдық негізін қалауға қосқан үлесі ерекше. Өйткені, Алматыда бес мемлекет­тің басшылары Орталық Азиядағы және жалпы Азия құрлығындағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету және ынтымақ­тас­тықты нығайту мәсе­ле­лерін қарас­ты­ру мақсатында тұрақ­ты негізде сарапшылар, сыртқы істер ми­нис­тр­лері, үкімет және мем­лекет басшылары деңгейіндегі кездесулерді өткізу туралы келісімге келді.

Бұдан кейінгі үш жыл ішінде аталған пішіндерде өткізілген іс-шаралардың ерекше сенім атмосферасына негізделе отырып, 2001 жылы 15 маусымда Шанхай қала­сында өткізілген кезекті саммит аясында бұрыннан «Шанхай бесті­гі­не» кірген Қазақстан, Қытай, Қыр­ғызстан, Ресей және Тәжікстанға Өзбекстан қосылып, Шанхай ын­ты­мақтастық ұйымының құрылуы туралы мәлімдеме қабылданды.

Сөйтіп, Елбасының дәйекті сая­сатының арқасында бұрынғы Ке­ңес Одағы мемлекеттері мен ҚХР ара­сындағы қатынастар шекара мәсе­ле­сі бойынша тайталастан жасам­паз­дық жолына түсіп, өзара сенімді арттыруға және Еуразия құрлығында көп салалы ынты­мақ­тастықтың жаңа үлгісін қалып­тастыруға түрткі болды. Ал «Шанхай бестігі» XXI ғасырдың басында ШЫҰ кеңісті­гіндегі қауіпсіздік, тұ­рақ­тылық және халықтардың әл-ауқатын өсіруді мақсат ететін толық­қан­ды халық­аралық ұйымға айналды.

Бүгін ШЫҰ сол кезде мемлекет басшылары қабылдаған саяси кө­ре­ген шешімінің арқасында аймақ­тағы маңызды геосаяси факторға айналды. Ол жан-жақты халық­ара­лық ынтымақтастыққа бағыттал­ған, әскери блок немесе альянс болуды көздемейтін ашық бірлестік болып табылады. Қазіргі таңда Ұйым өз жұмысында үш басты ба­ғытты – ШЫҰ кеңістігінде қауіп­сіздікті қамтамасыз ету, эконо­ми­ка­лық және мәдени-гуманитарлық әре­кеттесуді дамытуды мақсат етеді.

Бүгінгі күні Шанхай ынты­мақ­тастық ұйымы, географиялық және демографиялық тұрғыдан қара­ған­да, ШЫҰ жанындағы байқаушы және үнқатысу бойынша серіктес-мем­ле­кет­терді қосқанда Еуразия мегақұр­лығының үштен екі бөлігін және әлем халқының жартысын қамтыған ірі құрылым болып табылады. Ұйым­ның қызметіне басқа мем­лекеттер мен халықара­лық ұй­ым­­дар тарапынан қызығушылық мол.

2011 жылы 15 маусымда Астанада ШЫҰ құрылуының он жыл­дығына арналған мерейтойлық саммит өткені мәлім. Ұйым үшін осындай маңызды іс-шараның біз­дің елімізде өтуі – Қазақстан Пре­зиденті Н.Ә.Назарбаевтың халық­ара­лық сахнадағы жоғары беделі­нің, Шанхай ынтымақтастық ұйы­мы­ның құрылуы мен қалып­та­суы­на қосқан ерекше үлесінің нәти­жесі екені, сондай-ақ Қазақ­стан­ның саяси, демократиялық, әлеу­мет­тік-экономикалық, индустрия­лық және мәдени-гуманитарлық да­муда қол жеткізген қомақты же­тістіктерін мойындау болып табылатыны айғақ.

Саммитті өткізердің алдында Қазақстан тарабы бір жыл бойы ШЫҰ-ға төрағалық етіп, Ұйым аясында 120 маңызды іс-шаралар өткі­зіп, бұрын-соңды болмаған жетіс­тіктерге қол жеткізді. Осы мерзім ішінде атқарылған жұмыс­тың ар­қа­сында мемлекет басшы­ларының оты­рысына Қазақстан та­рабының тікелей басшылық етуінің арқа­сын­да терең мазмұнды, сали­қа­лы құ­жат­тардың топтамасы дайындалды.

Шанхай ынтымақтастық ұйы­мы он жылдығының Астана декларациясында өткен кезеңде атқа­рыл­ған жұмысы сарапталып, келешекке деген бағыт-бағдар белгі­лен­ді. Отырыста ШЫҰ он жыл ішінде халықаралық және аймақ­тық жағдайдың терең өзгерулеріне қарамастан, өзін тату көршілік, достық және серіктестік қатынас­тар­ды тереңдетудің маңызды тетігі, сондай-ақ түрлі өркениеттер ара­сындағы үнқатысудың үлгісі, ха­лықаралық байланыстарды демо­кра­тияландыруға бағытталған дү­ниежүзілік талпыныстардың бел­сенді факторы ретінде көрсете білді деп қорытындыланды.

Елбасы осы отырыста сөйлеген сөзінде Қазақстанның ШЫҰ ая­сын­дағы өзара әрекеттесуге мүд­де­лілігін тағы да баса айтып, Ұйым­ның жұмысын одан ары жетілдіру мәселелеріне ерекше назар аударды. Қазақстан басшысы ШЫҰ жұмысына жан-жақты талдау жасап, жалпы өзінің оң бағасын берді және Ұйымның келешектегі ба­сым­дықтарын қазіргі заманғы түр­лі қауіп-қатерлердің алдын алуға бағыттау қажеттілігіне тоқталды.

Ұйымға мүше мемлекеттер сарапшылары Қазақстан басшы­сы­ның Аумақтық және өңірлік дауларды шешу жөніндегі кеңесті, ғалам­тор­да­ғы қылмыскерлікпен кү­рес жөнін­дегі «Киберпол» секілді арнайы органды, ШЫҰ Бол­жамдау ор­та­лы­ғын, Көліктік-инфрақұры­лым­дық ин­теграция жөніндегі ко­ми­тетті және Су-энергетика коми­тетін құру туралы саммитте жасаған тың бастамалары стратегиялық сипатқа ие еке­нін айта келіп, мұның бәрінің Ұй­ымның одан ары ны­ғаюына ерекше маңыз беретін кө­регендік ұсыныстар болып табылатынын атап көрсетті.

Президент Н.Ә.Назарбаевтың ме­рейтойлық саммитте: «ШЫҰ-ның бірегейлігі мен тартымды­лы­ғы­ның себебі өзінің саяси-дип­ло­матиялық істерінің ептілігіне және оларды өз мақсаттарына икем­деу­дегі қадам­да­ры­на байланысты. ШЫҰ-ға мүше елдердің бәрі де аумақтарының, тарихтары мен мәдениеттерінің әр­түрлілігіне қа­ра­мастан, тең және бірдей дауысқа ие. ШЫҰ-ның нақ осы қасиетті әлемде қызығушылық тудыруда. Сон­дықтан да әлем біздің Ұйы­мы­мыз­дан үлкен үміт күтеді», – деген тұжырымын ШЫҰ қызметінің тобықтай түйіні деуге келеді.

Сыртқы істер министрлігінің басты міндеті – екі жақты негізде және Шанхай ынтымақтастық ұйы­мы іспеттес көпжақты құрылымдар аясында Елбасының сыртқы саяси бағытын іске асыру, Қазақстанның егемендiгiн, қауiпсiздiгiн, аумақ­тық тұтастығын және шекаралары­ның мызғымастығын, оның басқа мемлекеттермен өзара қарым-қаты­нас­тар­дағы және халықаралық аренадағы саяси, сауда-эконо­ми­ка­лық және өзге де мүдделерiн дип­ломатиялық құ­рал­дар мен әдiстер арқылы қорғауды қамтамасыз ету болып табылады.

Шахрат НҰРЫШЕВ,

Шанхай ынтымақтастық ұйымының (ШЫҰ) қызметі мәселелері жөніндегі  ұлттық үйлестіруші, Сыртқы істер министрлігінің Ерекше тапсырмаларжөніндегі елшісі.